بسم اللَّـهِ الرَّ‌حْمَـٰنِ الرَّ‌حِيمِ

::درس بیستم به تاریخ :10 شهریور 94

::قرار چهل روزه : نماز اول وقت

::قرار روز :یا غفار الذنوب

::هدیه به : حضرت عبدالعظیم حسنی (ع)

تدبّر در : سوره مبارکه زلزله/بخش اول

بِسمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ

إِذَا زُلْزِلَتِ الاَرْض زِلْزَالهََا(1) وَ أَخْرَجَتِ الاَرْض أَثْقَالَهَا(2) وَ قَالَ الانسنُ مَا لهََا(3) یَوْمَئذٍ تحَدِّث أَخْبَارَهَا(4) بِأَنَّ رَبَّک أَوْحَى لَهَا(5) یَوْمَئذٍ یَصدُرُ النَّاس أَشتَاتاً لِّیُرَوْا أَعْمَلَهُمْ(6) فَمَن یَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ خَیْراً یَرَهُ(7) وَ مَن یَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ شرًّا یَرَهُ(8)
ترجمه :

بنام خداوند بخشنده مهربان

• هنگامى که زمین شدیدا به لرزه در آید.
• و زمین بارهاى سنگینش را خارج سازد!
• و انسان مى گوید زمین را چه مى شود (که اینگونه مى لرزد)؟
• در آن روز زمین تمام خبرهاى خود را بازگو مى کند.
• چرا که پروردگارت به او وحى کرده است .
• در آن روز مردم به صورت گروه هاى مختلف از قبرها خارج مى شوند تا اعمالشان به آنها نشان داده شود.
• پس هر کس به اندازه سنگینى ذره اى کار خیر انجام داده آن را مى بیند.
• و هر کس به اندازه ذره اى کار بد کرده آن را مى بیند.

گزیده لغات:

زلزل (زلزله): لرزیدنی که ناپیداست. زلزله بر تکرار لرزیدن و شدت آن دلالت دارد.

حدث: به معنای به وجود آمدن جدید است.

خبر (اخبار): علم به همه جزئیات است.

ثقل: سنگینی و دربرابر سبکی قرار دارد.

خبر: آگاهی ای که با نفوذ و علم به تحقیق و احاطه و دقت همراه است.

 شتت: جدا شدن و پراکندگی اعضا و اجزای یک مجموعه از هم.

غرض سوره:

توجه دادن به مشاهده اعمال حتی کوچکترین آنها در قیامت

محتوای سوره زلزله:

در اینکه این سوره در مکه نازل شده است ، یا در مدینه ؟ در میان مفسران گفتگو است : بسیارى آن را مدنى مى دانند، در حالى که بعضى معتقدند در مکه نازل شده ، لحن آیات آن که در باره معاد و اشراط الساعة (نشانه هاى وقوع رستاخیز) سخن مى گوید، به آیات مکى شبیه تر است ، ولى در حدیثى آمده که ابو سعید خدرى وقتى این سوره نازل شده از پیغمبر اکرم سؤ الى در باره آیه فمن یعمل مثقال ذرة ... کرد، و مى دانیم ((ابوسعید)) در مدینه به مسلمانان ملحق شد.

اما مدنى بودن یا مکى بودن این سوره تاءثیرى در مفاهیم و تفسیر آن ندارد.

به هر حال این سوره عمدة بر سه محور دور مى زند:

نخست از ((اشراط الساعة )) و نشانه هاى وقوع قیامت بحث مى کند، و در دنبال آن سخن از شهادت زمین به تمام اعمال آدمى آمده است .

در بخش سوم از تقسیم مردم به دو گروه نیکوکار و بدکار و رسیدن هر کس به اعمال خود سخن مى گوید.

در فضیلت این سوره تعبیرات مهمى در روایات اسلامى آمده ، از جمله در حدیثى از پیغمبر اکرم (صلى اللّه علیه و آله و سلّم ) مى خوانیم : من قراءها فکانما قراء البقرة و اعطى من الاجر کمن قراء ربع القرآن : ((هر کس  آن را تلاوت کند گوئى سوره بقره را قرائت کرده ، و پاداش او به اندازه کسى است که یک چهارم قرآن را تلاوت کرده باشد)).

و در حدیثى از امام صادق (علیه السلام ) مى خوانیم که فرمود: هرگز از تلاوت سوره اذا زلزلت الارض خسته نشوید، چرا که هر کس آن را در نمازهاى نافله بخواند هرگز به زلزله گرفتار نمى شود، و با آن نمى میرد، و به صاعقه و آفتى از آفات دنیا تا هنگام مرگ گرفتار نخواهد شد.

تدبر:

آن روز که انسان تمام اعمالش را مى بیند!

همانگونه که در بیان محتواى سوره اشاره شد آغاز این سوره همراه است با بیان بعضى از حوادث هول انگیز و وحشتناک پایان این جهان و شروع رستاخیز.

نخست مى فرماید: ((هنگامى که زمین شدیدا به لرزه در آید)) (اذا زلزلت الارض زلزالها(

و چنان زیر و رو شود که بارهاى سنگینى را که در درون دارد خارج سازد (و اخرجت الارض اثقالها)(

تعبیر به ((زلزالها)) (زلزله اش ) یا اشاره به این است که در آن روز تمام کره زمین به لرزه در مى آید (برخلاف زلزله هاى معمولى که همه آنها موضعى و مقطعى است ) و یا اشاره به زلزله معهود یعنى زلزله رستاخیز است و.

در اینکه منظور از ((اثقال )) (بارهاى سنگین ) چیست ؟ مفسران تفسیرهاى متعددى ذکر کرده اند: بعضى گفته اند منظور انسانها هستند که با زلزله رستاخیز از درون قبرها به خارج پرتاب مى شوند، نظیر آنچه در سوره انشقاق آیه 4 آمده است ((و القت ما فیها و تخلت.((

و بعضى گفته اند: گنجهاى درون خود را بیرون مى ریزد، و مایه حسرت دنیاپرستان بى خبر مى گردد.

این احتمال نیز وجود دارد که منظور بیرون فرستادن مواد سنگین و مذاب درون زمین است که معمولا کمى از آن به هنگام آتشفشانها و زلزله ها بیرون مى ریزد، در پایان جهان آنچه در درون زمین است به دنبال آن زلزله عظیم به بیرون پرتاب مى شود.

به هر حال ، در آن روز انسان از دیدن این صحنه بى سابقه ، سخت متوحش مى شود، و مى گوید: چه مى شود که زمین اینگونه به لرزه در آمده است ، و آنچه در درون داشته بیرون ریخته ؟ (و قال الانسان مالها(.

گر چه بعضى انسان را در اینجا به خصوص انسانهاى کافر تفسیر کرده اند که در مساءله معاد و رستاخیز شک و تردید داشته اند، ولى ظاهر این است که انسان در اینجا معنى گسترده اى دارد که همگان را شامل مى شود، زیرا تعجب از اوضاع و احوال زمین در آن روز مخصوص به کافران نیست .

آیا این تعجب ، و سؤ ال ناشى از آن ، مربوط به نفخه اولى است یا دوم ؟.

ظاهر این است که همان نفخه اولى است که نفخه پایان جهان است ، زیرا زلزله عظیم در پایان جهان رخ مى دهد.

این احتمال نیز داده شده است که منظور نفخه رستاخیز و زنده شدن مردگان ، و بیرون ریختن آنها از درون زمین مى باشد، زیرا آیات بعد نیز همه مربوط به نفخه دوم است .

ولى از آنجا که در آیات قرآن کرارا حوادث این دو نفخه با هم ذکر شده ، تفسیر اول با توجه به بیان زلزله وحشتناک پایان جهان مناسب تر به نظر مى رسد، و در این صورت منظور از اثقال زمین معادن و گنجها و مواد مذاب درون آن است .

و از آن مهمتر اینکه : زمین در آن روز تمام خبر خود را باز مى گوید (یومئذ تحدث اخبارها).

آنچه از خوبیها و بدیها، و اعمال خیر و شر، بر صفحه زمین واقع شده است ، همه را برملا مى سازد، و یکى از مهمترین شهود اعمال انسان در آن روز همین زمینى است که ما اعمال خود را بر آن انجام مى دهیم ، و شاهد و ناظر ما است .

در حدیثى از پیغمبر اکرم (صلى اللّه علیه و آله و سلّم ) مى خوانیم که فرمود، ((ا تدرون ما اخبارها))؟: آیا مى دانید منظور از اخبار زمین در اینجا چیست ؟

قالوا: الله و رسوله اعلم : گفتند: خدا و پیغمبرش آگاه تر است فرمود: اخبارها ان تشهد على کل عبد و امة بما عملوا على ظهرها، تقول عمل کذا و کذا، یوم کذا، فهذا اخبارها: منظور از خبر دادن زمین این است که اعمال هر مرد و زنى را که بر روى زمین انجام داده اند خبر مى دهد، مى گوید: فلان شخص در فلان روز فلان کار را انجام داد، این است خبر دادن زمین !.

در حدیث دیگرى از پیغمبر اکرم (صلى اللّه علیه و آله و سلّم ) مى خوانیم : حافظوا على الوضوء و خیر اعمالکم الصلاة ، فتحفظوا من الارض فانها امکم ، و لیس فیها احد یعمل خیرا او شرا الا و هى مخبرة به !: مواظبت بر وضو کنید، و بهترین اعمال شما نماز است ، و مراقب زمین باشید که مادر شما است ، هیچ انسانى کار خیر یا شرى بجا نمى آورد مگر اینکه زمین از آن خبر مى دهد!.

از ابوسعید خدرى نقل شده که مى گفت : هر گاه در بیابان هستى صدایت را به اذان بلند کن ، چرا که از رسول خدا (صلى اللّه علیه و آله و سلّم ) شنیدم که میفرمود: لا یسمعه جن و لا انس و لا حجر الا یشهد له : هیچ جن و انس و قطعه سنگى آن را نمى شنود مگر اینکه براى او (در قیامت ) گواهى مى دهد.

آیا راستى زمین به فرمان خدا زبان مى گشاید و تکلم مى کند؟ یا اینکه منظور ظاهر شدن آثار اعمال انسان بر صفحه زمین است ؟ زیرا مى دانیم هر عملى که انسان انجام دهد، خواه ناخواه در اطراف او آثارى بجا مى گذارد، هر چند امروز براى ما محسوس نباشد، درست همانند آثارى که از خطوط انگشتان یک دوست یا دشمن بر روى دستگیره درمى ماند، و در آن روز همه این آثار ظاهر مى شود، و سخن گفتن زمین چیزى جز این ظهور بزرگ نیست ، همانگونه که گاه به یک شخص  خواب آلود مى گوئیم چشمان تو مى گوید که دیشب نخوابیده اى ، یعنى آثار بى خوابى در آن نمایان است .

به هر حال این موضوع عجیبى نیست ، چرا که هم امروز با پیشرفت علم و دانش بشر ابزار و وسائلى اختراع شده که در همه جا، و هر لحظه ، مى تواند صداى انسان را ضبط کند، یا از انسان و اعمالش عکسبردارى نماید، و به عنوان یک سند مسلم در دادگاه مطرح شود، به گونه اى که قابل هیچگونه انکار نباشد.

والسلام علیکم و رحمه الله و برکاته

ف - پورسلطان