حجت‌الاسلام‌والمسلمین محمدرضا حشمتی معاون قرآن و عترت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در گفت‌وگو با جماران درباره جایگاه امر به معروف و نهی از منکر در فرهنگ عاشورا اظهار کرد: امام حسین(ع) در ابتدای حرکت به سوی کربلا، علت نهضت را اصلاح امت جدشان اعلام کردند. این سخن که طلیعه سخنان امام حسین(ع) در مدینه است به دو روش ممکن بود، یکی اینکه مردم باید متنبه شده، از منکرات دوری کنند و  به معروفات تشویق شوند. برای اصلاح امت، حاکمان از مردم دارای نقش مهم‌تری هستند.

وی ادامه داد: حاکمان تنها شامل دولتی‌ها نمی‌شوند و برای مثال در جمهوری اسلامی مردم روحانیون، نیروی انتظامی و حتی برخی سازمان‌های مردم نهاد را حاکم می‌دانند. مثلا مردم رفتار یک روحانی را با اینکه هیچ عضویتی در دولت ندارد، رفتار حاکمیت به حساب می‌آورد. البته ما خودمان در دوره‌ای اینها را به هم پیوند زده‌ایم.

حشمتی درباره ضرورت امر به معروف و نهی از منکر نسبت به حاکمان گفت: اگر حاکمان منکری را مرتکب شوند، مردم باید بتوانند بدون ترس به آنها تذکر دهند. اگر یک نماینده مجلس در نطق علنی به کسی تهمت بزند وظیفه مردم است که به او تذکر دهند و بگویند که این خلاف اسلام است.

معاون قرآن و عترت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی عمده امر به معروف و نهی از منکر نسبت به حاکمان را در عصر امروزی بر دوش رسانه‌ها دانست و افزود: در عصر ما مردم ممکن است رو در رو نتوانند حاکمان را ببینند و به آنها تذکر بدهند، بنابراین این وظیفه برعهده رسانه‌هاست. رسانه حرف مردم را به حاکمان می‌زند. آن زمان این امکان وجود داشت که مردم مشافعتا به حاکم تذکر بدهند. حتی خلفا هم اگر مرتکب اشتباهی می‌شدند، مردم به راحتی می‌توانستند به آنها تذکر دهند. در حال حاضر دیگر چنین امکانی وجود ندارد ولی رسانه‌ها این نقش را به عهده گرفته‌اند. از همین جهت حاکمان نمی‌توانند نسبت به مطالبی که در رسانه‌ها منتشر می‌شود، بی‌تفاوت باشند.

وی نصیحت‌پذیری را یکی از ویژگی‌های مورد نیاز برای مسئولان دانست و اظهار کرد: امام خمینی می‌فرمایند خدا نکند انسان پیش از آنکه خود را بسازد جامعه به او روی آورد و در میان مردم نفوذ و شخصیتی پیدا کند که خود را می‌بازد؛ خود را گم می‌کند.(جهاد اکبر، ص 22) یعنی شما تا زمانی که آمادگی یک مسئولیت را ندارید، اگر آن مسئولیت را بپذیرید، خیانت کرده‌اید. به نظر من حاکمان زمانی که می‌خواهند مسئولیتی را بپذیرند، باید ظرفیت‌هایی داشته‌باشند که یکی از آنها پذیرش نصیحت مردم است. هر چقدر هم که مسئولیت مهم‌تر باشد، آمادگی برای پذیرش نصیحت هم باید بیشتر باشد.

حجت‌الاسلام والمسلمین حشمتی اضافه کرد: متأسفانه برخی از کسانی که در حاکمیت هستند، نمی‌خواهند نصیحت‌پذیر باشند، چرا که خود را مبرای از عیب می‌دانند و وقتی کسی آنها را نقد می‌کند برآشفته می‌شوند. این باعث می‌شود امر به معروف و نهی از منکر نسبت به حاکمان روی زمین می‌ماند.

وی گفت: وقتی خبرنگاری چند بار موضوعی را به یکی از مقامات گوشزد می‌کند ولی تأثیر ندارد، حتی باعث می‌شود که مقام مسئول به هر نحوی تلاش کند که این خبرنگار را از حیز انتفاع ساقط کند، پایه‌های امر به معروف و نهی از منکر در جامعه سست می‌شود.

حشمتی با اشاره به این مسئله که امر به معروف و نهی از منکر در جامعه ما به حداقل‌ها تنزل پیدا کرده، اظهار کرد: ما در جایی امر به معروف و نهی از منکر می‌کنیم که مطمئنیم ضرری به ما نمی‌رسد، مثلا به آدم مظلومی که حجابش مناسب نیست و نمی‌تواند در برابر ما از خود دفاع کند، امر و نهی می‌کنیم و حاضر نیستیم از این حد بالاتر برویم. اگر کسی رشوه می‌گیرد به او اعتراضی نمی‌کنیم چون کارمان دست او گیر است.

وی رفتار حاکمان را بر تصویری که مردم از دین دارند مؤثر دانست و در این باره گفت: در جامعه ما دین به رفتار حاکمان پیوند خورده‌است، این در حالی است که قبلا اینگونه نبود. فرد حاکم می‌توانست عملی خلاف شرع انجام دهند، ولی دین ضربه نمی‌خورد. یعنی مردم می‌گفتند شخص عمل خلافی انجام داده‌است. این هم احتمالا ناشی از این است که ما به غلط به مردم گفته‌ایم دین درست را در رفتار حاکمان ببینید. مردم این تفکیک را هم قائل نیستند و رفتار ناشایست حاکمان بر تصویری که از دین دارند، تأثیر می‌گذارد.

حشمتی با بیان این مسئله که بیشتر افراد تنها ژست انتقادپذیری می‌گیرند، ولی تعداد اصلاح طلبان واقعی کم است، گفت: اینکه ما صرفا بگوییم حاضریم دیگران ما را نقد کنند ولی در عمل برآشفته شویم درست نیست. گاهی ما انتقاد را فقط از شخصی قبول می‌کنیم که مقام بالایی داشته‌باشد، نه یک فرد عادی. برای مثال نقد را از فرزند یا همسرمان نمی‌پذیریم. این نشان می‌دهد که ما در انتقاد پذیری صادق نیستیم و فقط پز آن را می‌دهیم.

وی تصریح کرد: سیره اهل بیت نشان می‌دهدکه همیشه دنبال اصلاح بودند. متأسفانه ما اصلاح‌طلب واقعی کم داریم. برای مثال امام خمینی یک اصلاح‌طلب واقعی بود چرا که مخالف جنگ مسلحانه بود و معتقد بود ما باید با گفتار و کردارمان مردم را به سمت مکتب خودمان جذب کنیم. این نکته را هم در نظر داشته باشید که گاهی نیازی نیست یک مسئول با سخنرانی مردم را به امر خیر دعوت کند، رفتارها و تعاملات او با سایر مسئولان بیشتر تأثیر دارد. اگر در رده مسئولان تفرقه و اختلافی وجود داشته‌باشد، تأثیر بسیار بدی بر مردم می‌گذارد.

معاون قرآن و عترت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ادامه داد: مسئله اصلی این است که در بسیاری از موارد در جامعه ما نه تنها کسی تحمل شنیدن امر به معروف و نهی از منکر را ندارد، بلکه کسی حال گفتن هم ندارد. اگر ما جامعه را از سخن گفتن بیندازیم، حیات طیبه‌ای نخواهد داشت. حیات طیبه در مورد جامعه‌ای صدق می‌کند که در آن گفت‌وگو و نقد اهمیت دارد. البته مردم هم خودشان زمینه تزلزل امر به معروف و نهی از منکر را فراهم می‌کنند. به میزانی که آزادی و حریت از جامعه رخت بربندد و منافع مردم با منکرات گره بخورد، امر به معروف و نهی از منکر کاهش می‌یابد.

وی افزود: امام حسین قبل از حرکت، فرهنگ اسلامی را به مردم گوشزد می‌کرد و در مسیر سفر هم به همین شکل. مردم هم در عصر عاشورا نقد نمی‌شنیدند و وقتی امام حسین(ع) قرآن می‌خواند آنها هلهله می‌کردند.

حشمتی همچنین با اشاره به طرح امر به معروف و نهی از منکر که کلیات آن چندی پیش در مجلس شورای اسلامی به تصویب رسیده و جزئیات آن نیز در حال تصویب شدن است، اظهار کرد: معمولا ما تصور می‌کنیم با برخورد می‌توانیم منکرات را اصلاح کنیم. رویکرد این طرح هم بیشتر تشدید برخورد با منکرات است. این در حالی است که ما چندین سال است به دنبال برخوردیم و هنوز هم اذعان می‌کنیم که نتیجه‌ای نگرفته‌ایم.

وی ادامه داد: ما شاگردان مکتب امام معتقدیم روش مؤثر روش تربیتی است. یعنی افرادی را با فرهنگی که به آن اعتقاد داریم تربیت کنیم و این افراد تبدیل به الگو برای دیگران شوند. مردم باید خودشان به سمتی بروند که کارهای منکر را انجام ندهند. ما باید روش برخوردی را با روش‌های دیگر جایگزین کنیم.

معاون قرآن و عترت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در توضیح شیوه تربیتی امام خمینی(س) اظهار کرد: امام خمینی فرموده‌اند، تبلیغات، که همان شناساندن خوبیها و تشویق به انجام آن و ترسیم بدیها و نشان دادن راه گریز و منع از آن است، از اصول بسیار مهم اسلام عزیز است‏.(صحیفه امام، ج 21، ص339)ما باید خوبی‌ها را به مردم معرفی کنیم و این خوبی‌ها چنان باشند که خود مردم به آنها گرایش پیدا کنند.

حشمتی تصریح کرد: متأسفانه یکی از ایرادات ما که احتمالا در مورد طرح امر به معروف و نهی از منکر هم صدق می‌کند این است که تنها یکی دو منکر را بزرگ کرده‌ایم، در حالی که در سیره اهل بیت منکرات دایره وسیعی دارند و آن دسته از منکرات که اخلاق جامعه را به سمت انحراف می‌کشانند از موقعیت خطیرتری برخوردارند. ما بیشتر مظاهر برخی گناهان را مهم تلقی می‌کنیم در حالی که به نظر من وقت خودمان را بیهوده هدر می‌دهیم.

وی منکر بزرگ جامعه امروز را «دروغگویی» و «خیانت در امانت» دانست و گفت: رویکرد طرح امر به معروف و نهی از منکر در مجلس به هیچ وجه به این سمت نیست که اگر کسی در جامعه دروغ گفت چه کنیم. در حالی که دروغ بنیاد جامعه را بر هم می‌ریزد. این در حالی است که بی حجابی یک گناه است ولی نسبت به دروغ آسیب بسیار کمتری برای جامعه دارد. برای مثال حکم ربا در اسلام جنگ با خداست، بنابراین اهمیت آن بسیار بیشتر از حجاب است. ما با ربا هیچ برخوردی نمی‌کنیم و ستادی هم برای آن تشکیل نمی‌دهیم. چرا مثلا ما ستاد مبارزه با ربا یا رشوه نداریم ولی برای مبارزه با ساپورت پوشی و برای اینکه بگوییم مردم چه بپوشند و چه نپوشند طرح امر به معروف و نهی از منکر تصویب می‌کنیم.

حشمتی ادامه داد: متأسفانه ما به جامعه هم آدرس غلط می‌دهیم و می‌گوییم همه مشکل ما این است که دختران ما آن گونه که ما می‌خواهیم لباس نمی‌پوشند. این در حالی است که بنیان‌های جامعه از بی‌اخلاقی‌های دیگری مثل رواج تهمت و افترا رنج می‌برد. اگر هدف این طرح این است که اخلاق جامعه را اصلاح کند، باید به محورهای مهم‌تری در مسائل اخلاقی توجه کند. روایت است که از معصومی پرسیدند مسلمان شراب می‌خورد؟ گفتند بله، پرسیدند ممکن است بی حجاب باشد؟ گفتند بله، پرسیدند ممکن است دروغ بگوید؟ گفتند نه مسلمان دروغ نمی‌گوید.

وی در پایان گفت: دسته‌بندی غلط از منکرات و بی‌اخلاقی‌ها این تصور را ایجاد می‌کند که مسائل سیاسی پشت آن است. وقتی مردم ببینند در مسئله شائبه سیاسی بودن است هیچ تأثیری نخواهد داشت.

منبع:جماران