آداب در فقه به مجموع رفتارها و حالت هایی گفته می شود كه فعل یا ترک آنها، -از دیدگاه شارع مقدّس- موجب كمال و حسن فعل یا موضوعى مى‌شود كه حکم شرعی به آن تعلّق گرفته است. آداب الصلاة نیز، به آداب نماز و مستحبّات و اذکار و ادعیه قبل و بعد و هنگام نماز گفته می شود. همچنین آداب الصلاة نامی است برای تعدادی از کتب که درباره آداب نماز، به زبان‌های فارسی و عربی نوشته شده است. که در این مقاله به شرح کتاب آداب الصلاة محمد باقر مجلسی می پردازیم:

آداب الصلوة

این کتاب که در فهرست شریف " الذریعه الی تصانیف الشیعه " به نام " آداب الصلوة " مذکور است با اینکه رساله عملیه فتوایه ای است (در قسمت مسائل غسل و وضو و نماز با تشخیص وظائف خاص مردان و زنان نمازگزار) اما شامل اصول عقاید شیعه اثنی عشریه نیز هست که به طور خلاصه نگارش یافته است.

امتیاز این کتاب:

شاهکار این کتاب ترجمه الفاظ و اذکار نماز و تفسیر سوره های حمد و توحید و قدر است که از قلم شیوا و توانای علامه مرحوم ملا محمدباقر مجلسی که یکی از علمای نامی و نویسندگان زبردست قرن یازدهم و دوازدهم هجری است، تراوش نموده است و گمان می رود که از حیث اسلوب و دقت و احتیاط کامل در نقل و انتخاب الفاظ عربی و برگرداندن آن ها به فارسی ساده ترین و گیراترین و سودمندترین کتابی بوده باشد که در این موضوع نوشته شده است.

ابتدای رساله را علامه این گونه آغاز کرده:

چون نماز از ارکان ایمان است، می باید که بنده مۆمن شرایط و آداب آن را بداند. از آن جمله می باید بداند که خداوندی دارد که همه آسمان ها و زمین ها و خلایق را آفریده است. و بداند که حق تعالی قادر است و مختار است و به قدرت کامله خود همه اشیا را از عدم به وجود آورده است... سپس وجوه اعجاز قرآن را بیان کرده که 6 مورد است:

اول: از جهت فصاحت و بلاغت است که در اعلا مرتبه است.

دوم: از جهت نظم و اسلوبی که نشنیده بودند مثل آن را.

سوم: از جهت احاطه به جمیع علوم اولین و آخرین.

چهارم: آنکه هر کتابی و هر حکایتی را که دو بار خوانند بار سوم نمی توان خواند و شنید بر خلاف قرآن که اگر صدهزار مرتبه خوانده شود رغبت زیاد می شود.

پنجم: آن است که در قرآن مجید حق سبحانه و تعالی خبر از آینده بسیار داده است که همه واقع شد.

ششم: آنکه شفای همه دردها است و دافع و رافع همه بلاها است.

و سپس از دیگر معجزات پیغمبر (صلی الله علیه و اله) سخن به میان آورده و سپس از 12 امام گفته و بعد هم از سایر اخباری که در قرآن آمده و سۆال قبر و عذاب و ثواب قبر و قیامت و زنده شدن مردگان و جزای اعمال و بهشت و دوزخ که همگی حق است و هر انسان بالغ و عاقل باید بر آن باشد و ...

این رساله به ترجمه الصلاة نیز خوانده می شود.

آداب در فقه به مجموع رفتارها و حالت هایی گفته می شود كه فعل یا ترک آنها، -از دیدگاه شارع مقدّس- موجب كمال و حسن فعل یا موضوعى مى‌شود كه حکم شرعی به آن تعلّق گرفته است. آداب الصلاة نیز، به آداب نماز و مستحبّات و اذکار و ادعیه قبل و بعد و هنگام نماز گفته می شود. همچنین آداب الصلاة نامی است برای تعدادی از کتب که درباره آداب نماز، به زبان‌های فارسی و عربی نوشته شده است

معرفی اجمالی نویسنده

علامه ملا محمدباقر مجلسی در دارالسلطنه اصفهان، ابتدای سال 1308 متولد شد. تولد ایشان در خانواده ی علم و فضیلت و در عصر مرجعیت میرداماد فقیه و فیلسوف نامی اتفاق افتاد.

علامه مجلسی در اواسط نیمه دوم سده ی یازدهم هجری و ده سال اول سده ی دوازدهم مشهورترین دانشمند فقیه و محدث نامی شیعه امامی، و شیخ الاسلام اصفهان و سرآمد علمای آن شهر عالم پرور بوده است.

علامه سومین پسر ملا محمدتقی مجلسی است که او نیز از مفاخر علمای شیعه است و در اواخر حکومت صفویه با پشت کار فوق العاده و حوصله پر توانش توفیق یافت از راه تألیف و تصنیف کتاب ها و تدریس علوم و فنون اسلامی و تعلیم و تربیت شاگردان بسیار و اداره امور دینی شیعیان عصر خویش، آن چنان خدمت مثبت و سازنده ای به مردم مسلمان و شیعه ایران کند که هیچ مرجع روحانی دیگری چنین توفیقی نیافته است. کتاب های فارسی و عربی او به منزله ی ستون فقرات عقاید شیعه امامیه در سیصد سال گذشته است و از با ارزشترین آثار او می توان به حق الیقین در اعتقادات – عین الحیاة در اخلاق – حلیه الیقین در آداب احکام – حیاة القلوب در تاریخ پیامبران – جلاء العیون در تاریخ معصومین (علیهم السلام) اشاره کرد.

علامه در شب بیست و هفتم ماه مبارک رمضان سال 1110 ه.ق در اصفهان شهر خود به جهان باقی شتافت. ایشان را در کنار مسجد جامع، پایگاهش و نزدیک خانه اش، جنب پدر علامه اش ملا محمدتقی مجلسی مدفون کردند. آرامگاه او در کنار مسجد جامع اصفهان واقع است.

ساختاربندی کتاب

این کتاب شامل عناوین زیر می باشد:

یادی از عظمت نماز – توحید و خداشناسی – نبوت؛ اعجاز قرآن مجید از راه های بی شماری است – امامت و رجعت، و تخطئه یکی از مترجمین کتاب اهل الشیعه – معاد جسمانی – احکام غسل جنابت، حیض، نفاس – احکام وضو- کیفیت مضمضه و استنشاق. گفتار مجلسی اول و شهید ثانی – اذان اقامه – احکام و ادعیه مربوط به ذکر تکبیرة الاحرام – یا – احکام و ادعیه مربوط به شروع نماز – احکام قرائت – تفسیر سوره حمد – معنی و متعلق بسم الله الرحمن الرحیم – مالک الیوم الدین و ملک یوم الدین – ثابت ماندن جوهر قرآن مجید، و مصون ماندن آن از تحریف و تغییر با وجود اختلاف قراء در لحن و خواندن آن – کلام آیة الله حلی در اینکه قرآنی که فعلا به دست داریم مطابق با قرآن امیرالمۆمنین (علیه السلام) است – " ایاک نعبد و ایک نستعین" اثبات امر بین الامرین و نفی جبر و تفویض می کند – معنی اهدنا صراط المستقیم – جواب این سۆال: آیا دین اسلام صراط مستقیم نیست؟ - جواب سۆالی دیگر – ترجمه سوره قدر – تفسیر سوره توحید – یک حدیث بسیار شریف در تفسیر لفظ "صمد" کلام شیخ کلینی و تأویل فلسفی آخوند ملاصدرا – احکام رکوع سمع الله لمن حمده دعاست نه حمد و ثنا – احکام سجده نماز – به حوا الله تعالی و قوته اقوم و اقعد گفتن به قصد ورورد اشکال دارد و حذف کلمه تعالی از آن لازم است- قنوت و کلمات فرج: " لا اله الا الله الحلیم الکریم ..." – تشهد و واجبات و مستحبات آن – بحث در لفظ شریف صلوات، و تعیین آل محمد (صلی الله علیه و آله) – تسبیحات اربع، و استغفار – در کیفیت سلام های آخر نماز، و تعیین مخاطب – لزوم سعی در داشتن اخلاص و قرائت صحیح برای نمازگزار- اشعار منسوب به مجلسی، احکام وصول به سکون، وقف به حرکت- تعقیبات مشترکه، و مختصه نماز و معنی و آداب تعقیب- سه تکبیر گفتن در حال دست بلند کردن و روایت مفضل بن عمر از حضرت صادق (علیه السلام) و خدشه در مضمون روایت دیگری- مراجعت جعفر طیار در اوائل سال هفتم هجری مقارن با فتح قلعه خیبر بود، ولادت حضرت سید الشهداء (علیه السلام) در سال سوم یا چهارم هجرت – ولادت شاه عباس و وفات مقدس اردبیلی و نامه نگاری محقق مزبور به شاه عباس، و خدشه در امکان آن از لحاظ تاریخ- معنی "سلام" و تفسیر جمله: " اللهم انت اسلام..." – آیا آیة الکرسی تا " و هو العلی العظیم" است یا تا " هم فیها خالدون" – حسین چراغ هدایت و کشتی نجات است- اکسیر غم زدا یا دعای حضرت سید الشهداء (علیه السلام) و خواندنش بعد از نمازهای یومیه – تعقیب مخصوص هر یک از نمازهای یومیه – مستحب مۆکد بودن سجده شکر پس از اتمام نماز- کیفیت سجده شکر و ادعیه مربوط به آن – زیارت حضرت سید الشهداء (علیه السلام) از دور و کیفیت و آداب آن – در بیان بعضی ادعیه که خواندن آنها برای مسافر مستحب است – در احکام مخصوص زنان درباره نماز و مقدمات آن.

فرآوری: آمنه اسفندیاری / بخش احکام اسلامی تبیان / منبع: تبیان