حلم عالمانه

یَمزج الحلم بالعلم

بردباری پارسا عالمانه است، جای بردباری را می­داند، میزان و کیفیت آن را داناست. آن­گونه نیست که در جای بردباری سبکسری کند که خاصیت علم اینست. چراغ رهنماست و همین است تفاوت عالم و جاهل

هل یَستوی الذین یَعلمونَ و الذین لا یعلمونَ؟ (زمر۹)

گفتار با کردار

والقولَ بالعمل 

  سخن را با عمل در آمیخته است

گروهی فقط سخن می­گویند، از فضائل می­گویند، از حقایق می­سرایند، از کشف و شهود دم می­زنند، از واجب و حرام و مستحب و مکروه نغمه سرمی­دهند. اما کأنه فقط بر دیگران عمل بدانها فرض است و ایشان خود مبرایند. اینان در معرض خشم و غضب خدایند:

یا ایها الذین آمنوا لِمَ تقولون مالا تفعلون کَبُرَ مَقتاً عندالله أن تقولوا مالا تفعلون (صف۳)

ای مؤمنین چرا می­گویید آن چه را که قصد عمل بدان را ندارید که باعث خشم و غضب الهی است.

اَتامرون الناسَ بالبِر و تَنسَونَ أنفسَکم ،

 آیا مردم را امر به نیکی می کنید در حالی که خود را به دست فراموشی می­سپارید؟(بقره44)

پارسایان چنین نیستند. بلکه به عکس آنانند. عملشان ترجمان عینی اعتقادات و باورهایشان است افعالشان آیینه عقاید و گفتارشان است و اساساً مرزی جداکننده بین عقاید و اعمالشان و گفتارشان، نیست. گفتارشان نیز جزئی از عملشان است سخن و کردارشان باهم در آمیخته است. اگر امر به معروف می­کنند، خود عامل به معروفند و اگر نهی از منکر و زشتی می­نمایند خود تارک پلیدی و معصیتند. اگر وعده می­دهند وفا می­کنند و اگر از فضائل باطنی و ظاهری داد سخن می­دهند و دیگران را بدان دعوت می­کنند، خود آراسته به فضایلند.

پرهیز از خیالبافی

تَراه قریباً اَمَلُه

آرزوهایش دور نیست بلکه نزدیک و قریب است.

برخی افراد به علت تبعیت از هواهای نفسانی دائماً با تخیلات واهی و آرزوهای دور و دراز می­زیند و در عالم خیال برای خود قصرها و کاخها می­سازند، ثروتها و مالها تصور می­کنند، شهرت ها و قدرت ها ترسیم می­کنند و جالب آن که حتی براساس آن خیالات برنامه ریزی می­کنند. فلذا از آن جا که برنامه هاشان واقعی نیست، امکانات موجود و حد و اندازه های آنها را نشناخته اند، قطعاً کارشان به شکست می­انجامد و دائماً از حالی به حالی و از جایی به جایی و از سرابی به سرابی دیگرند. حیران و سرگردان ،

«وفی کل و ادیهیمون» و «بکل ریح یَمیلون»

با هر بادی به سویی و در هر وادیی حیرانند. خَسِرَ الدنیا و الآخرة و دنیا و آخرتش خویش از دست می­دهند. اما پارسایان واقع بین اند، امکانات موجود را می­شناسند، نیروهای خود را واقع بینانه ارزیابی می­کنند بنابراین برنامه­هاشان نیز معمولا به مقصد می­رسد و از آن رو که متوکل نیز هستند، خداوند نیز آنان را یاری می­دهد،

فاذا عزمتَ فتوکل علی الله ان الله یحب المتوکلین. (آل عمران۱۵۹)

 «وقتی عزم جزم نمودی پس برخدا توکل کن که خداوند متوکلین را دوست می­دارد.» انسان متقی در فکر ساختن قصرها و کاخ ها نیست به دنبال کسب جاه و مقام نیست. طالب شهرت و قدرت نیست. او به دنبال کشف استعدادهای واقعی خود و به فعلیت رساندن آنهاست، او خواستار انجام تکالیف الهی است اگرچه ممکن است جاه و مقام، شهرت و قدرت او را دریابد اما او به دنبال آنها نیست.

البته باید توجه داشت که نزدیک بودن آرزوهای متقین بدین معنا نیست که آنها از برنامه ریزیهای دراز مدت در ابعاد فردی برای خود یا برای جامعه پرهیز دارند. زیرا که برنامه های دراز مدت اقتصادی و اجتماعی و فرهنگی و امثالهم اگر بر مبنای تجربیات علمی و تحلیل های منطقی و عقلانی بوده باشد، دیگر امل و آرزو نیست بلکه عین عقل و علم است و همین گونه است برنامه ریزیهای فردی در ابعاد علمی، اقتصادی، مذهبی، فکری و غیره که اگر براساس تعقل و اهداف عالی باشد، از نوع امل و آرزو نبوده و موضوعاً خارج از بحث خواهد بود.

قلیلاً زَلَلُه

لغزشهایش اندک است

وقتی برنامه ریزی های فردی و اجتماعی انسان از روی تعقل، درایت، واقع بینی، مشورت و تجربه علمی بوده باشد، احتمال خطا به همان میزان کاهش می­یابد. اگر هواهای نفسانی، شهوات و میل ها و قوه خشم و غضب تحت سلطه عقل و دین و فطرت باشند، خطاها و لغزشهای انسان به حداقل تقلیل می­یابد زیرا دوستی دنیا ریشه تمام لغزشهای آدمی است. اگر اعتدال و میانه روی در امور، ملکه جان آدمی شده باشد، گناهان و خطاهای او اندک خواهد بود و مؤمن پارسا چنین است.اگر آدمی تنها به وقت ضرورت لب به سخن گشاید، کمتر بلغزد که بسیاری از گناهان زائیده پرگویی است.

 * استفاده بدون ذکر نام نویسنده و نشانی : http://www.hankh.ir/?p=39802 ممنوع است *