9- آنگاه حال نويسندگان (و دبيران) را باز پرس، نيازمنديهاى هر يك را بشناس، پايه‏ها و درجات آنان را در نظر گير، آن را كه از همه بهتر است به سرپرستى كارها گمار، نامه‏هاى محرمانه (و دائره رمز دبيرخانه) را به اديبهايى واگذار كه در ادبهاى شايسته گوناگون از همه جامعتر، و واجد صلاحيت تبادل نظر در كارهاى بزرگ باشد، صاحب نظر، خيرخواه و باهوش باشد، بيش از همه اسرار نهانى را نگه دارد، عزت و احترام سرمست و مغرورش نسازد، موقعيت و مقام چندان به او جرات ندهد كه در خلوت گستاخى كند، يا در جلوت توقع اظهار دليرى نمايد، در رساندن نامه‏هاى اطراف به تو و فرستادن جوابهاى صحيح و دريافت و پرداخت از ناحيه تو غفلت نورزد، قراردادهائى را كه به سود تو مى‏بندد (و در سندها ثبت مى‏كند) سست تنظيم ننمايد، از حل پيمانهاى زيان بخش در نماند، قدر و قيمت خويش را در كارها بشناسد، چه آن كه به ارزش خود جاهل است به ارزش ديگران جاهلتر است‏. 

از فرمایشات امام این نکته قابل استنباط است که یک مدیر می بایست آشنا به مهارتهای گوناگون باشد و یا حداقل اطلاعات جامعی از رشته های مختلف کسب نماید تا بتواند در زمینه های مختلف هم افراد توانا را بر سر کار بگذارد و هم براعمال آنان نظارت داشته باشد.

اهميت مسائل اقتصادى و مديريت‏

گر چه ما هرگز موافق مكتبهاى يك بعدى كه همه چيز را در بعد اقتصادى خلاصه مى‏كنند و انسان و ابعاد وجود او را نشناخته‏اند نيستيم، ولى با اين حال اهميت ويژه مسائل اقتصادى را در سرنوشت اجتماعات هرگز نمى‏توان از نظر دور داشت، آيه : قالَ اجْعَلْنِي عَلى‏ خَزائِنِ الْأَرْضِ إِنِّي حَفِيظٌ عَلِيمٌ نيز اشاره به همين حقيقت مى‏كند، چرا كه يوسف از ميان تمام پستها انگشت روى خزانه دارى گذاشت، زيرا مى‏دانست هر گاه به آن سر و سامان دهد قسمت عمده نابسامانيهاى كشور باستانى مصر، سامان خواهد يافت و از طريق عدالت اقتصادى مى‏تواند سازمانهاى ديگر را كنترل كند.

در روايات اسلامى نيز اهميت فوق العاده‏اى به اين موضوع داده شده است از جمله در حديث معروف على (ع) يكى از دو پايه اصلى زندگى مادى و معنوى مردم (قوام الدين و الدنيا) مسائل اقتصادى قرار داده شده است، در حالى كه پايه ديگر علم و دانش و آگاهى شمرده شده است.گر چه مسلمين تا كنون اهميتى را كه اسلام به اين بخش از زندگى فردى و اجتماعى داده ناديده گرفته‏اند، و به همين دليل از دشمنان خود در اين قسمت عقب مانده‏اند، اما بيدارى و آگاهى روز افزونى كه در قشرهاى جامعه اسلامى ديده مى‏شود، اين اميد را به وجود مى‏آورد كه در آينده كار و فعاليتهاى اقتصادى را به عنوان يك عبادت بزرگ اسلامى تعقيب كنند و با نظام صحيح و حساب شده عقب‏ماندگى خود را از دشمنان بى‏رحم اسلام از اين نظر جبران نمايند.

ضمنا تعبير يوسف كه مى‏گويد" إِنِّي حَفِيظٌ عَلِيمٌ" دليل بر اهميت مديريت در كنار امانت است، و نشان مى‏دهد كه پاكى و امانت به تنهايى براى پذيرش يك پست حساس اجتماعى كافى نيست بلكه علاوه بر آن آگاهى و تخصص و مديريت نيز لازم است.

 ما بسيار ديده‏ايم كه خطرهاى ناشى از عدم اطلاع و مديريت كمتر از خطرهاى ناشى از خيانت نيست بلكه گاهى از آن برتر و بيشتر است! با اين تعليمات روشن اسلامى نمى‏دانيم چرا بعضى مسلمانان به مساله مديريت و آگاهى هيچ اهميت نمى‏دهند و حد اكثر كشش فكر آنها در شرائط واگذارى پستها، همان مساله امانت و پاكى است با اين كه سيره پيامبر (ص) و على( ع) در دوران حكومتشان نشان مى‏دهد، آنها به مساله آگاهى و مديريت همانند امانت و درستكارى اهميت مى‏دادند.3

در این زمینه باید به پیتر دراکر پدر علم مدیریت نوین ، نویسنده، استاد دانشگاه و مشاور، در امر استراتژی و سیاست‏گذاری بر تجارب و بخش‏های اجتماعی سازمانها اشاره کنیم که با دیدگاههای خود تحولی نو در مدیریت اقتصادی به وجود آورد. وی در کتاب The End of Economic Man یا پایان مرد اقتصاد مدلهای سنتی و قدیمی اقتصاد را که در خدمت افزایش فاشیسم و سوسیالیسم ملی هستند را رد کرد.هم چنین در کتابش با عنوان آینده مرد صنعتی در خصوص توسعه جوامع در قرن بیستم صحبت نمود و به این نتیجه رسید که جوامع صنعتی تبدیل به جوامع سازمانی شده اند. بخش قابل توجهی از موفقیت دراکر را باید در نوع برخورد اقتصادی او، ارتباط پایداری که بین بافت حیات بشری و داده های محکم اقتصادی و واقعیات حیات سازمانها و جریان سیاسی ممالک (که در دوران کودکی در ذهن او شکل گرفته)  جستجو نمود. امروزه دراکر به عنوان پدرعلم مدیریت نوین و به عنوان بزرگترین مشاور تجاری جهان و کسی که مدیریت را معنا نمود شناخته می شود. او اعتقاد دارد که بسیاری از مدیران تشخیص نداده اند که آنان  در حال اجرای علم مدیریت هستند.  

به نظر می رسد همان طور که گفته شد هم چنان طبق قول سید جمال الدین اسدآبادی غرب در اجرای مبانی اسلامی پیشتاز است اما اگر کمی هم منصفانه به مسائل نگاه کنیم مدیران متعهدی را هم چون حضرت امام و رهبر معظم انقلاب می یابیم که بدون تملق مجری تمامی مبانی مدیریتی که امیرالمؤمنین به آنها فرمان داده اند؛ می باشند.

تقويم و نظام زندگى‏

زندگى فردى و اجتماعى، هيچ كدام بدون يك نظم صحيح به سامان نمى‏رسد، نظم در برنامه‏ريزى و نظم در مديريت و اجرا و يك نگاه به عالم آفرينش از منظومه‏هاى جهان بالا گرفته تا ساختمان بدن انسان و اعضاى مختلف آن براى پى بردن به اين اصل عمومى كه حاكم بر كل آفرينش است كافى به نظر مى‏رسد.

بر همين اساس خداوند، اسباب اين نظم را در اختيار انسان قرار داد و حركات منظم كره زمين به دور خود و به دور خورشيد و هم چنين گردش منظم ماه را وسيله‏اى براى نظام زمان‏بندى قرار داده، تا برنامه‏هاى زندگى اعم از مادى و معنوى، تحت نظام درآيد.

فكر كنيد اگر نظم معين روز و شب و خورشيد و ماه نبود و مقياسى براى سنجش زمان در دست نداشتيم چه آشفتگى در سراسر زندگى ما پيدا مى‏شد.4

با این توضیح به بیان مختصری درباره نظم و اهمیت رعایت آن می پردازیم:

نظم و مدیریت زمان

یکی از موارد مهمی که باعث نظم در امور می شود زمان بندی امور مختلف است امام موسی بن جعفر (ع) در این زمینه می فرمایند: بكوشيد كه وقت خود را چهار بخش كنيد: بخشى براى مناجات با خدا. ديگرى از براى امرار معاش. سوم براى معاشرت با برادران، و معتمدانى كه عيوبتان را معرفى كنند، و قلبا به شما اخلاص ورزند. چهارم براى لذتها و كاميابيهاى مشروع و با اين بخش است كه بر سه بخش ديگر نيرو مى‏گيريد (يعنى مايه تجديد حيات و شكفتن استعدادهاست).

نه فقر را به خود وعده دهيد، نه عمر دراز را كه هر كه از فقر ترسد بخل ورزد. و هر كه به عمر دراز اميد بندد حريص شود. سهمى از دنيا براى خود قرار دهيد، خواسته‏هاى نفس را از راههائى كه شرف را خلل نرساند، و اسراف نباشد، به او برسانيد، و از اين راه بر كارهاى دينى كمك گيريد كه روايت شده، آن كه دنيا را براى دين وانهد، يا دين را براى دنيا، از ما نيست. 5   

علی (ع) هم می فرمایند: شما را و تمام فرزندان و خاندانم را و كسانى را كه اين وصيّت به آنها مى‏رسد، به ترس از خدا و نظم در امور زندگى و ايجاد صلح و آشتى در ميانتان سفارش مى‏كنم، زيرا من از جدّ شما پيامبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم شنيدم كه مى‏فرمود: اصلاح دادن بين مردم از نماز و روزه يك سال برتر است.6

 انضباط در همه چيز و همه جا

مساله مديريت و فرماندهى بدون رعايت انضباط هرگز به سامان نمى‏رسد و اگر بخواهند كسانى كه تحت پوشش مديريت و رهبرى قرار دارند به طور خودسرانه عمل كنند شيرازه كارها به هم مى‏ريزد، هر قدر هم رهبر و فرمانده لايق و شايسته باشند.

بسيارى از شكست‏ها و ناكاميها كه دامنگير جمعيت‏ها و گروه‏ها و لشكرها شده از همين رهگذر بوده است و مسلمانان نيز طعم تلخ تخلف از اين دستور را بارها در زمان پيامبر( ص) يا بعد از او چشيده‏اند كه روشنترين آنها داستان شكست احد به خاطر بى انضباطى گروه اندكى از جنگجويان بود.

قرآن مجيد اين مساله فوق العاده مهم را در عبارات كوتاه آيات فوق به صورت جامع و جالب مطرح ساخته، مى‏گويد: يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لا تُقَدِّمُوا بَيْنَ يَدَيِ اللَّهِ وَ رَسُولِهِ. 

وسعت مفهوم آيه چنان كه گفتيم به قدرى زياد است كه هر گونه" تقدم" و" تاخر" و گفتار و رفتار خودسرانه و خارج از دستور رهبرى را شامل مى‏شود.

مساله مهم اين جا است كه رعايت اين انضباط الهى و اسلامى نياز به روح تسليم كامل و پذيرش رهبرى در تمام شؤون زندگى و ايمان محكم به مقام شامخ رهبر دارد..7

پا نوشتها :