پایگاه خبری جماران:  حجت‌الاسلام و المسلمین احمد مازنی، رئیس پیشین کمیسیون فرهنگی مجلس شورای اسلامی، یکی دیگر از سلسله یادداشت‌های «بازگشت به سنت بنیانگذار» را  نوشت و نسخه‌ای از آن را در اختیار جماران گذاشت که مشروح آن را در ادامه می‌خوانید:

در مورد وضعیت اقتصادی مردم ایران در سال‌های قبل از انقلاب اسلامی از منابع مختلفی می‌توان استفاده کرد که یکی از این منابع اظهارات مقامات حکومت پادشاهی است. در این زمینه پژوهش‌های قابل توجهی انجام شده که علاقمندان می‌توانند برای آگاهی بیشتر و فارغ از برخوردهای شعاری و غیر علمی به این منابع مراجعه کنند. یکی از این پژوهش‌ها عبارت است از طرح پژوهشی: «وضعیت محرومیت و فاصله طبقاتی در دوره پهلوی دوم؛ واکاوی عوامل و زمینه‌ها».

که مقاله آن توسط آقایان علیرضا نادری و حمیدرضا هوشنگی به رشته تحریر در آمد. در چکیده این مقاله آمده است:

«وضعیت اقتصادی و میزان رشد و توسعه ایران در دوران پرفراز و نشیب حکومت پهلوی، سؤالی است که همواره ذهن پژوهشگران حوزه انقلاب اسلامی را به خود مشغول کرده و با وجود مسائل گوناگونی که پیرامون آن مطرح شده است، تحقیقات مستند قابل توجهی در این زمینه اجرا نشده است. این تحقیق تلاش می‌کند با استفاده از روش تحلیل مضمون در مستندات منتشر شده توسط نزدیکان و کارگزاران حکومت پهلوی و با استناد به آمار و خاطرات رسمی و شفاهی از جمله تاریخ شفاهی هاروارد شامل مصاحبه با کارگزاران پهلوی، خاطرات اسدالله علم، تاریخ کمبریج، اسناد لانه جاسوسی آمریکا در ایران و... ضمن بررسی وضعیت اقتصادی و معیشتی به تحلیل سیاسی و اجتماعی برخی موارد مهم‌ چون عوامل گسترش فقر و محرومیت و افزایش فاصله‌ طبقاتی بپردازد و مضمون‌های اصلی ذیل را در ایجاد زمینه‌های افول اقتصاد ایران و کیفیت معیشت جامعه به‌دست آورد: ۱.مشکل ساختاری اصلاحات ارضی که با هدف کاستن نقش فئودال‌ها صورت گرفت به طبقه رعیت کمکی نکرد و عملاً محرومیت با شکل‌های جدید ادامه پیدا کرد. ۲. عدم توزیع منابع مختلف مادی به دلیل نبود نهادهای میانجی میان دولت و حکومت. ۳. عمل نکردن مناسب به قانون اساسی و زیرپاگذاشتن مفاد مدنی مربوط به اجرای عدالت اجتماعی به دلیل ساختار اقتدارگرای حکومت.» علاقمندان به مشروح مقاله مراجعه کنند.

علاوه بر مقامات حکومتی گزارش سفیران کشورهای دیگر نیز منبع خوبی از وضعیت اقتصادی مردم ایران در آن سال‌ها است. از جمله ویلیام سولیوان آخرین سفیر آمریکا در تهران درباره وضعیت بهداشت پایتخت ایران در دوره محمدرضا پهلوی(بعد از سقوط رژیم) می‌نویسد: «جنوبی‌ترین قسمت شهر از خانه‌های کوچک و کلبه‌های حقیر و کوچه‌های کثیف پرجمعیتی تشکیل می‌شد که بیشتر تازه واردین به تهران و کارگران ساختمانی و کسانی که به دنبال کار از روستاها به شهر هجوم می‌آوردند در آن قسمت سکنی می‌گزیدند.» (خاطرات دو سفیر، اسراری از سقوط شاه و نقش پنهان آمریکا و انگلیس، مترجم محمود طلوعی، چاپ سوم، انتشارات علم، تهران، سال ۱۳۷۵، ص ۶۰ و ۶۱)

و در قسمت دیگری از اثرش در زمینه ناکارآمدی اصلاحات ارضی چنین ثبت کرده است: «شاه با اجرای برنامه‌های اصلاحی معروف به انقلاب سفید خود می‌خواست فقر و بی‌عدالتی را از کشور خود ریشه‌کن سازد و آن را به سوی دروازه‌های تمدن بزرگ هدایت کند ولی اجرای برنامه اصلاحات هم به علت نارسایی‌ها و عدم برنامه‌ریزی صحیح نتیجه مثبتی به بار نیاورد.»(همان، ص ۶۵) اسدالله علم وزیر دربار پهلوی نیز در یادداشت‌های روز شنبه هیجدهم خرداد ۱۳۵۳ درباره ناهنجاری‌های جنوب شهر تهران و زندگی مردم در گودال‌ها می‌نویسد: «یک مسأله با مزه پیش‌آمده که از گودهای جنوب شهر که مسکن اشخاص هم هست، آب می‌جوشد، اصولاً گودها هم فوق‌العاده وضع بدی دارند.» (یادداشت‌های علم، به کوشش علینقی عالیخانی، ج ۴، ص ۱۳۹)

وی درباره سطح بی‌سوادی مردم ایران و میزان بهره‌مندی از آب بهداشتی و مصرف برق در روستاها اظهار تأسف می‌کند و می‌نویسد:«جای کمال تأسف است که حالا کشور ما ۱۴ میلیون بی‌سواد دارد(تقریباً نیمی از جمعیت)»(همان، ص ۶۵) و در جای دیگر می‌ نویسد:

«ظهر برای نیم ساعتی جلسه هیأت امناء خانه‌های فرهنگ روستایی را داشتم و جای بسی تأسف من شد که وقتی جویا شدم در دهات چه قدر برق و آب آشامیدنی داریم، معلوم شد یک درصد دهات ایران آب آشامیدنی تمیز دارند و چهار درصد دهات ایران برق دارند، خیلی عجیب است و جای تأسف.»( همان، ص ۶۶)

امام خمینی (س) در همان سال‌ها، علت فقر عمومی را فساد اقتصادی دربار می‌دانستند و می‌فرمودند:«علت فقر عمومی مردم در دوران پهلوی فقر کشور نیست، بلکه خوردن‌های زیاد و حلقوم‌های گشاد است. تمام نفت را در یک حلقوم، دو تا حلقوم فرو می‌برند. مردم در حالی که در فقر به سر می‌برند، یکی از خواهران شاه یک ویلایی خریده که شش میلیون دلار خرج آن کرده است.»(صحیفه امام خمینی ج۴ ص ۴۶۳) 

*جماران