کارشناسان حوزه «جمعیت» بر این باور هستند که «پنجره باز جمعیتی» آخرین فرصت برای افزایش جمعیت کشور است و اگر از آن استفاده نشود با بحران «سیاه چاله جمعیتی» مواجه می‌شویم که برون‌رفت از آن بسیار سخت خواهد بود...

به گزارش ایسنا، کارشناسان بر این باور هستند که فرصت بهره‌گرفتن از پنجره باز جمعیتی محدود است و آمار و ارقام هم بیانگر این است که میزان «نرخ جایگزینی» کشور از ۲.۱ کمتر است. همچنین به گفته مسئولان وزارت بهداشت، تعداد موالید سال گذشته ۹۷۹هزار و ۹۳۰ نفر بوده که حدود ۷ درصد نسبت به سال ۱۴۰۲ کاهش داشته؛ هرچند که به واسطه اقدامات انجام شده در حوزه جوانی جمعیت، از سرعت این شیب کاهشی، کاسته شده است.

در مجموع نرخ جایگزینی در واقع میزان باروری (تولید مثل) لازم است تا جمعیت یک جامعه در یک دوره زمانی ثابت بماند و جایگزین نسل قبلی شود. میزان حد جانشینی ایران بر مبنای TFR بالاتر از ۲.۱ تعریف می‌شود. بررسی‌ها بیانگر این است که در حال حاضر این میزان در کشور از ۲.۱ کمتر است و برای تحقق حدجانشینی مطلوب تلاش‌های فراوانی باید صورت پذیرد.

همزمان با هفته ملی جمعیت که با شعار «همه برای ایران جوان» برگزار می‌شود، دکتر مهرزاد ناصری - معاون فنی معاونت بهداشت دانشگاه علوم‌پزشکی تهران با حضور در استودیو خبر ایسنا و در گفت‌وگویی تفصیلی، با بیان اینکه در آستانه سالروز ابلاغ سیاست‌های ابلاغی مقام معظم رهبری در حوزه جمعیت قرار داریم، اظهار کرد: مقام معظم رهبری، سیاست‌‎های ابلاغی حوزه جمعیت را ۳۰ اردیبهشت ماه سال ۱۳۹۳ ابلاغ فرمودند و به همین  دلیل، هفته منتهی به این روز به عنوان هفته «ملی جمعیت» انتخاب شده است. 

شعارهای روزهای هفته ملی جمعیت

وی ادامه داد: با توجه به اینکه هفته ملی جمعیت از اهمیت فراوانی برخوردار است، ستاد ملی جمعیت شعار اختصاصی برای هر هفت روز هفته جمعیت درنظر گرفته است. هفته جمعیت از روز چهارشنبه، ۲۴ اردیبهشت آغاز می‌شود و شعار «پدر، مادر، حس خوب زندگی و سبک زندگی ایرانی‌ـاسلامی» برای نخستین روز هفته ملی جمعیت انتخاب شده است. شعار روزهای دوم و سوم این هفته به ترتیب «ارتقا کرامت مادری، منشا اکسیر جوانی» و «رسانه‌های دوستدار خانواده و جوانی جمعیت» است. چهارمین روز هفته ملی جمعیت مصادف با ۲۷ اردیبهشت ماه است و شعار «تشویق جوانان به ازدواج آسان و فرزندآوری با توجه به روستاها» در نظر گرفته شده و شعار پنجمین روز از این هفته «تامین سلامت و تکریم سالمندان» است. شعار روزهای ششم و هفتم ملی جمعیت به ترتیب «رویکرد اخلاق محور در پاسداشت حفظ جنین» و «وفاق ملی برای ایران جوان» است.

«جمعیت» از دغدغه‌های اصلی سیاست‌گذاران

ناصری با بیان اینکه «جمعیت» از دغدغه‎‌های اصلی مسئولان نظام به حساب می‌آید، توضیح داد: جوانی جمعیت در کانون توجه سیاستگزاران قرار گرفته و این مولفه برمبنای «میزان باروری کل» “TFR” مورد پایش و بررسی قرار می‌گیرد. منظور از میزان باروری، تعداد فرزندانی است که یک زن به‌طور متوسط در دوران باروری خود می‌تواند به دنیا آورد.

نرخ «حد جانشینی» کشور کمتر از ۲.۱

او با بیان اینکه «حد جانشینی» از دیگر مولفه‌های مرتبط با جمعیت به حساب می‌آید، توضیح داد: میزان حد جانشینی ایران بر مبنای TFR بالاتر از ۲.۱ تعریف می‌شود. بررسی‌ها بیانگر این است که در حال حاضر این میزان در کشور از ۲.۱ کمتر است و برای تحقق حدجانشینی مطلوب تلاش‌های فراوانی باید صورت پذیرد. سرعت دورشدن از حد جانشینی در کشور بسیار زیاد بوده و وزارت بهداشت برای کاهش این سرعت در سال‌های اخیر بسیار تلاش کرده است. در حال حاضر، شیب کاهش نرخ جایگزینی در کشور کاهش یافته و امیدوارم که با رویکردهای بهتر بتوانیم شاهد یک ایران جوان باشیم اما الزامات جوانی جمعیت نیز می‌بایست عملیاتی شود. 

وضعیت نرخ جایگزینی در استان تهران

معاون فنی معاونت بهداشت دانشگاه علوم‌پزشکی تهران درباره نرخ جایگزینی در استان تهران نیز توضیح داد: اگرچه با بحران کاهش TFR در استان تهران هم مواجه هستیم اما روند شدت کاهش این مولفه به واسطه اقدامات متعدد صورت گرفته کاهش یافته است. امیداورم همانطور که توانسته‌ایم از شیب تند کاهش TFR جلوگیری کنیم، آن را در مسیر افزایش و رشد قرار دهیم. برنامه‌هایی که برای افزایش TFR درنظر گرفته شده، مستلزم همراهی مسئولان، مردم و ارائه‌دهندگان خدمت است. همه می‌بایست در کنار یکدیگر تلاش کنند تا نتایج مطلوب در حوزه جمعیت محقق شود. با توجه به تاکید مقام معظم رهبری، رئیس‌جمهور و وزرای بهداشت در حوزه جمعیت پای کار آمده‌اند و دغدغه جمعیت برای تمام مسئولان روشن و آشکار است.

برنامه‌های فرهنگی و آموزشی برای افزایش جمعیت

ناصری ادامه داد: برنامه‌های مختلفی به منظور تحقق حضور مردم و ارائه‌دهندگان خدمت در حوزه جمعیت درنظر گرفته شده است. به طور مثال، برگزاری کلاس‌های آموزشی، کارگاه‌های توجیهی و کارگاه‌ها و همایش‌های حمایتی برگزار شده و وزارت بهداشت تلاش کرده تا بسیاری از مسائل را برای مردم بیان کند. این امر در راستای حوزه فرهنگ‌سازی و آموزش است. 

نقش رسانه‌ها در زمینه افزایش جمعیت

وی با بیان اینکه نقش رسانه‌ها به عنوان سفیران اطلاع‌رسانی جامعه در حوزه جمعیت غیرقابل کتمان است، افزود: اجباری در زمینه ازدواج وجود ندارد اما مردم باید نسبت به مسائل و دغدغه‌های کشور آگاه باشند و نسبت به امر ازدواج و فرزندآوری آگاهانه اقدام کنند. به طور قطع، سیاستگزاران با مشارکت مردم می‌توانند مولفه‌هایی که سبب ایجاد بحران برای کشور می‌شود را در مسیر مطلوب قرار دهند.

برنامه‌های جوانی جمعیت نباید به برنامه‌های بلندمدت محدود شود

ناصری درباره اثرگذاری برنامه‌های جوان‌سازی جمعیت تصریح کرد: برنامه‌های جوانی جمعیت نباید به برنامه‌های بلندمدت محدود شود، بلکه برنامه‌های «کوتاه‌مدت»، «میان‌مدت» و «بلندمدت» برای جوانی جمعیت درنظر گرفته شده است. باز هم تاکید می‌کنم که فرهنگ‌سازی و برنامه‌های فرهنگی در زمینه جوانی جمعیت نقش دارند و به همین دلیل تلاش کرده‌ایم که گروه‌های سنی مختلف را با موضوع جمعیت و اهمیت جوانی جمعیت آشنا کنیم.

معاون فنی معاونت بهداشت دانشگاه علوم‌پزشکی تهران درباره ارائه بسته‌های آموزشی در مدارس و مهدکودک‌ها گفت: هنگامی که با کودکان حاضر در مدارس و مهدکودک‌ها درباره داشتن خواهر و برادر سخن گفته می‌شود، داشتن خواهر یا برادر را در خانواده‌های خود مطرح می‌کنند و البته به طور قطع، خانواده‌ ها تمام شرایط اجتماعی، اقتصادی، روحی و روانی را برای داشتن یک فرزند دیگر مورد بررسی قرار می‌دهند. هدف از برگزاری کلاس‌های آموزشی حوزه جمعیت برای کودکان این است تا شور و نشاط مربوط به جوانی جمعیت برای کودکان تبیین شود.

حضور ۱۰ میلیون جوان مجرد در سن ازدواج در کشور

او درباره برگزاری کلاس‌های آموزشی جمعیت در میان دانشجویان اظهار کرد: کلاس‌های آموزشی برای دانشجویان با موضوع‌های مختلف مانند شرایط همسرداری و سن مناسب ازدواج برگزار می‌شود. من به عنوان فردی که در حوزه بهداشت سال‌ها فعالیت کرده‌ام، ازدواج جوانان را مهم‌ترین دغدغه خود می‌دانم. بررسی‌ها بیانگر این است که بیش از ۱۰ میلیون جوان مجرد در سنین ازدواج در کشور حضور دارند. اگر ۱۰ میلیون جوان مجرد در سنین ازدواج نسبت به تشکیل خانواده اقدام کنند و صاحب فرزندانی شوند، دغدغه‌های بحران جمعیت به راحتی برطرف می‌شود. صد البته جوانان نیز دغدغه‌های مختص به خود را دارند و این دغدغه‌ها نیز می‌بایست مورد توجه مسئولین قرار گیرد. 

تغییر سبک زندگی و تاثیر این مولفه برجمعیت

ناصری با بیان اینکه اقدامات فرهنگی در حوزه جوانی جمعیت از اهمیت فراوانی برخوردار است، توضیح داد: مقام معظم رهبری همواره به تهاجم فرهنگی اشاره کرده‌اند. اگر کار فرهنگی در حوزه جوانی جمعیت را در زمان مناسب و برمبنای استانداردهای علمی و اصول ایرانی- اسلامی و به روز  انجام ندهیم، درگیر ابعاد مختلف تهاجم فرهنگی می‌شویم. سبک و الگوی زندگی جوانان تغییر کرده و تغییر الگوی زندگی جوانان در میان خانواده‌ها مشهود است و می تواند بر جوانی جمعیت تاثیر بگذارد. از طرفی هم می‌توان گفت که به عنوان مثال افزایش مصرف دخانیات در میان جمعیت جوان می‌تواند از عوامل منجر به زایمان زودرس یا افزایش سقط باشد. همچنین مصرف بی‌رویه و خارج از استاندارد داروهای بدن‌سازی می‌تواند منجر به نازایی شود. 

در آستانه ورود به دوران سالمندی هستیم

وی با بیان اینکه در آستانه ورود به دوران سالمندی در کشور هستیم، تصریح کرد: سالمند شدن کشور نیز دغدغه‌های مختص به خود را دارد. شرایط در گذشته به نحوی بود که زنان به طور معمول در سنین ۲۲ تا ۲۳ سالگی یا کمتر صاحب فرزند می‌شدند و پدر و مادر آنها نیز کمتر از ۵۰ سال داشتند و به راحتی می‌توانستند فرزند خود را در نگهداری نوزاد یاری کنند. شرایط این روزها تغییر کرده و سن ازدواج به حدود ۳۰ تا ۳۵ سال رسیده است و به طور قطع، پدر و مادر زوج نیز ۶۰ تا ۷۰ سال سن دارند. همچنین تک‌فرزندی سبب بروز نگرانی‌هایی شده است و یک فرزند می‌بایست به تنهایی از پدر و مادر خود مراقبت کند.  

«پنجره باز جمعیتی»؛ آخرین فرصت برای افزایش جمعیت

او درباره موضوع «پنجره باز جمعیتی» توضیح داد: اینک در دوران پنجره باز جمعیتی قرار داریم و اگر از فرصت کنونی استفاده نکنیم با بحران مواجه می‌شویم. منظور از پنجره باز جمعتی این است که جمعیت افراد ۱۵ تا ۶۵ ساله که نیروی مولد به حساب می‌آیند، زیاد است و این افراد به تدریج در یک بازه زمانی وارد دوره سالمندی می‌شوند و اگر نتوانیم میزان زاد و ولد کشور را افزایش دهیم، تعداد جمعیت مولد کمترشده و در نتیجه پنجره جمعیتی تدریجی بسته‌ می‌شود و میزان مرگ ‌و میر در برخی استان‌ها نسبت به تعداد موالید بیشتر خواهد شد؛ به طور مثال، استان گیلان، سال گذشته در چنین شرایطی قرار گرفت. اگر از پنجره باز جمعیتی استفاده نکنیم، به طور قطع به سختی می‌توانیم مشکلات مربوط به جمعیت را برطرف کنیم و با بحران سیاه‌چاله جمعتی روبرو می‌شویم که برون‌رفت از آن بسیار سخت است. 

فاصله ازدواج تا تولد اولین فرزند

افزایش سن و کاهش احتمال بارداری در کوتاه‌مدت

ناصری در ادامه صحبت‌هایش همچنین درباره بارداری در سن طلایی گفت: مباحث متعددی درباره سن مناسب ازدواج مطرح می‌شود. من بر این باور هستم که سن مناسب ازدواج سنی است که دختر و پسر از نظر روحی، اجتماعی و جسمی برای تشکیل خانواده آمادگی داشته باشند. بررسی‌ها بیانگر این است که فاصله ازدواج تا تولد فرزند اول حدود ۵ سال است و این در حالی است که سن ازدواج سالانه در حال افزایش است. اگر یک فرد در ۲۰ سالگی ازدواج کند و فرزند اول را در ۵ سال اول به دنیا بیاورد تا ۳۰ تا ۳۵ سالگی برای تولد فرزندان خود زمان دارد و این شرایط را با افرادی در نظر بگیرید که در ۳۲ سالگی تصمیم به ازدواج می‌گیرند. از طرفی هرچه سن زوج بالاتر برود، احتمال باردارشدن در کوتاه‌مدت کمتر خواهد شد.

او با اشاره به برگزاری کلاس برای زوج‌ها گفت: کلاس‌هایی درباره مسائل روان، بهداشتی و حقوقی و فرزنداوری برای زوج‌ها برگزار می‌شود. همچنین کلاس‌های آموزشی برای زنان باردار برگزار می‌شود و به آنها می‌گوییم که در صورت بروز مشکل چه خدماتی را در مراکز خدمات جامع سلامت و بیمارستان ها دریافت کنند. همچنین کلاس‌هایی درباره ناباروی ارائه می‌دهیم و خدمات ناباروری به طور کامل رایگان ارائه می‌شود. خدمات ناباروری برمبنای دانش روز به زوج‌ها ارائه می‌شود. هنگامی که زوج‌های ناباور در مراکز بهداشت و مراکز جامع سلامت شناسایی می‌شوند برای دریافت خدمات درمان ناباروری که تحت پوشش بیمه نیز می‌باشد، به سطوح تخصصی معرفی می‌شوند. 

نقش مسائل اقتصادی در تشکیل خانواده

معاون فنی معاونت بهداشت دانشگاه علوم‌پزشکی تهران با بیان اینکه مسائل اقتصادی از مسائل موثر در ازدواج جوانان است، توضیح داد: یک مرد یا زن برای شروع زندگی می‌بایست شرایط مطلوب اقتصادی داشته باشند. بررسی‌ها بیانگر این است که افرادی نیز با داشتن شرایط مطلوب، ازداوج نکرده‌اند و دختران و پسران براساس معیارهایی که برای خود تعریف کرده‌اند ازدواج می کنند و به طور قطع معیارهای ایشان در گذر زمان تغییرات زیادی کرده است. 

ناصری گفت: جوانان از نظر روحی و روانی نیز می‌بایست برای ازدواج آماده باشند و حس مسئولیت‌پذیری را در خود ایجاد کنند. احساس مسئولیت برای مدیریت یک خانواده در میان جوانان کمتر از قبل شده است. زوج‌ها می‌بایست تمام شیرینی و تلخی تشکیل خانواده را بپذیرند و بازهم بر ضرورت حمایت سیاستگزاران از جوانان در حوزه تشکیل خانواده تاکید می‌کنم.

نرخ سزارین در کشور بالاتر از میانگین جهانی

او با بیان اینکه نرخ سزارین نیز در کشور متاثر از عوامل متعدد است، گفت: نرخ سزارین کشور از میانگین جهانی بیشتر است. تلاش‌های بسیاری برای کاهش میزان نرخ سزارین انجام شده و خوشبختانه میزان سزارین در مراکز درمانی تحت پوشش دانشگاه‌ علوم‌پزشکی تهران در سال گذشته نسبت به سال ۱۴۰۲ کاهش یافته است. کلاس‌های متعدد آمادگی برای زایمان طبیعی را در مراکز خدمات جامع سلامت و بیمارستان ها راه‌اندازی کرده‌ایم و زنان باردار می‌توانند حداقل در ۸ جلسه کلاس آموزشی حضور داشته باشند.

ترویج زایمان طبیعی در دستور کار وزارت بهداشت

وی با بیان اینکه ترویج زایمان طبیعی نیز در دستورکار وزارت بهداشت و دانشگاه‌های علوم پزشکی است، افزود: مردم می‌بایست از مزایای زایمان طبیعی آگاهی داشته باشند؛ در حال حاضر، ظرفیت اتاق‌های زایمان LDR دانشگاه علوم‌پزشکی تهران افزایش یافته تا شرایط مناسب و مطلوب برای زایمان طبیعی فراهم شود. سیاست افزایش زایمان طبیعی نسبت به سزارین در دستور کار قرار گرفته  دارد. اگرچه روند افزایش زایمان طبیعی را شاهد بوده‌ایم اما با اجرای برنامه‌های حمایتی که در حال اجرا است، می‌توانیم شیب بیشتری در این روند را شاهد باشیم.

نقش نظرسنجی در سیاستگذاری‌ها

ناصری درباره سامانه رضایت‌سنجی از مادران باردار در زمینه ترویج زایمان طبیعی در بیمارستان ها گفت: هنگامی که رضایت‌سنجی از مردم پای کار بیاید، به دانشگاه‌های علوم‌پزشکی در زمینه اجرای سیاست‌ها کمک فراوانی می‌کند. مشارکت مردم و اظهار نظر آنها نه تنها یک لطف بزرگ  برای تصمیم‌گیری‌های درست است، بلکه به سایرین نیز کمک می‌کند و خود ایشان به مبلغین ترویج زایمان طبیعی تبدیل خواهند شد و دیگران از نتایج مثبت یک زایمان طبیعی مطلوب آگاه می‌شوند. همچنین نظرسنجی به ارائه‌دهندگان خدمت کمک می‌کند تا اگر معایبی در فرایند کاری آنها وجود داشته باشد تجدید نظر کنند و تصمیم درست تری بگیرند.  

پیشگیری از سقط ۲۰۰ جنین در سال گذشته

او درباره سقط جنین عمدی در کشور توضیح داد: موضوع سقط جنین عمدی از دغدغه‌های وزارت بهداشت  و دانشگاه ها و جامعه به حساب می‌آید و برنامه‌های متعددی برای پیشگیری از این موضوع در دستور کار قرار گرفته است. سقط قانونی براساس اندیکاسیون پزشکی به صورت بسیار محدود انجام می‌شود و این مولفه در سایر موارد ممنوع  است. برنامه‌هایی با گروه‌های جهادی و مردمی فعال در این حوزه مانند «نفس» و «حسنا» در سطح کشور پای کار آمده اند. دانشگاه علوم‌پزشکی تهران توانسته است از سقط بیش از ۲۰۰ جنین با مشاوره همکاران ماما و مراقب و روانشناس و همچنین در غالب طرح نفس و حسنا طی سال گذشته جلوگیری کند. افتخار دانشگاه علوم‌پزشکی تهران این است که هدیه خداوند را به آغوش خانواده‌های آنها داده است. هنگامی که ارایه دهندگان خدمات در واحدهای ارایه دهنده خدمت مانند خانه‌های بهداشت، پایگاه‌های سلامت و مراکز خدمات جامع سلامت مطلع می‌شوند که یک زوج برای سقط جنین تصمیم گرفته‌اند مشاوره می‌دهند و بسته حفظ حیات جنین وزارت بهداشت را اجرا می‌کنند و زوج را با رضایت خودشان به گروه حسنا و نفس برای حمایت‌های مختلف معرفی می‌کنند.  

و اما تروما و حوادث ترافیکی...

وی با بیان اینکه متاسفانه بروز حوادث ترافیکی نیز در کاهش جمعیت موثر است، توضیح داد: فاز اول اجرای «پویش نه به تصادف» از اسفند ماه سال گذشته در کشور آغاز شد و این پویش در نیمه فروردین ماه سال جاری به پایان رسید. هنگامی که یک مادر باردار دچار مشکل می‌شود، تمام گروه‌های بهداشتی درمانی برای حفظ جان آنها به پای کار می‌آیند، تا حتی یک جنین بیشتر زنده بماند و سلامت تحویل جامعه شود. این در حالی است که سالانه تعداد زیادی جان خود را در حوادث رانندگی از دست می‌دهند و مهم تر اینکه اغلب افرادی که جان خود را در حوادث رانندگی از دست می دهند از جوانان و میانسالان هستند. حوادث رانندگی از نظر روانی و درمانی به جامعه آسیب می‌زند و ما باید در راستای کاهش میزان تصادفات نیز تلاش فراوان و مستمری ‌داشته باشیم.

ناصری در پایان گفت: امیداورم که تمام افراد برای یک ایران جوان به پای کار آیند و مباحث فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و پزشکی و سلامت در کانون توجه قرار گیرد تا شاهد یک ایران جوان و سربلند باشیم.