کتاب گران‌سنگ نهج‌البلاغه مجموعه ارزشمند از خطبه‌ها و مکاتبات و حکمت‌های حضرت امیرالمؤمنین (ع)، نه‌تنها اثری معنوی و اخلاقی بلکه منبعی غنی برای فهم اصول حکومتی، سیاسی و دیپلماتیک است. در جهانی که روابط بین‌المللی اغلب با پیچیدگی، رقابت و گاه خصومت همراه است، سیره و رهنمود‌های امیرالمؤمنین راهنمایی بی‌بدیل برای نحوه تعامل در حکمرانی است. این اصول به ویژه در شرایط کنونی و وضعیت مذاکرات میان ایران و ایالات متحده امریکا می‌تواند الهام‌بخش عرصه‌های گوناگون دیپلماتیک باشد. بخش‌های گوناگون نهج‌البلاغه نشان می‌دهد مذاکره با دشمن نه‌تنها ممکن، بلکه گاهی ضروری می‌نماید، اما این مذاکره لزوماً باید با احتیاط، عزت و حکمت همراه باشد. 
امام علی (ع) مذاکره را شیوه‌ای برای جلوگیری از درگیری و خونریزی و راهی برای حفظ مصالح عمومی جامعه دانسته و در خطبه ۱۲۴ نهج‌البلاغه می‌فرمایند: «تا زمانی که می‌توان با صلح و آشتی کار را پیش برد، به جنگ رو نیاورید». این مذاکره، اما مشروط به عدالت و عزت است و نباید تلقی به تسلیم و کوتاهی از اصول شود. چنانکه در نامه ۵۳ حضرت به مالک توصیه می‌کنند که تحت هیچ شرایطی در تعاملات سیاسی نباید به دشمن اجازه برتری داده شود. یکی از ویژگی‌های برجسته مذاکرات امیرالمؤمنین پیوست‌های منطقی و استدلال‌های قاطعی بود که حجت را بر همگان تمام می‌کرد. حضرت در مکاتبات گوناگون با معاویه و خصوصاً در نامه ۲۸ با استناد به آیات قرآن و سیره نبوی، معاویه را به خاطر شرارت و نقض عدالت در جامعه مورد نقد جدی قرار داده‌است؛ چنین رویکردی در دیپلماسی، دشمن را به چالش کشیده و افکار عمومی مردم را روشن کرده‌است. این اقدام نه‌تنها پشت در‌های بسته اتاق مذاکرات، بلکه در افکار عمومی جهانی نیز اثرگذار است. چنانکه در روز‌های اخیر، طرف مقابل هم با کنش‌های متعدد رسانه‌ای سعی در همراه کردن افکار عمومی با سیاست‌های خود داشته‌است. شناخت دقیق دشمن، اصل دیگری است که در نهج‌البلاغه مورد تأکید قرار گرفته‌است. در حکمت ۸۹ حضرت می‌فرماید «دشمنت را بشناس، زیرا ناآگاهی از دشمن زیان‌بار است». امام پیش از هر مذاکره نیت‌ها، نقاط ضعف و قوت دشمن را تحلیل می‌نمودند. در مذاکره با معاویه ایشان به خوبی از حیله‌گری و مکر خطرناک او آگاه بودند؛ پس در تعاملات دیپلماتیک با وی، با احتیاط بیشتری گام برمی‌داشتند. در مذاکرات با امریکا نیز شناخت دقیق نیت‌های واشنگتن از جمله حفظ هژمونی جهانی یا باز کردن راه تنفس برای رژیم صهیونیستی و همچنین نیم‌نگاهی به سوابق این کشور، نظیر سابقه بدعهدی و خروج از برجام در سال ۲۰۱۸ که می‌تواند بخشی از استراتژی دشمن باشد، به شناخت و آگاهی بیشتر از طرف مقابل کمک می‌کند.
انتخاب مذاکره‌کنندگان شایسته یکی دیگر از درس‌های نج‌البلاغه است. در نامه ۵۳ امام به مالک اشتر توصیه می‌کنند که برای امور مهم، کارگزارانی امین، عاقل و متعهد انتخاب شوند. در ماجرای حکمیت، امام ابتدا عبدالله بن عباس را که هم دارای دانش علمی و فقهی و هم بینش سیاسی بود پیشنهاد نمودند، اما انتخاب ابوموسی اشعری به دلیل ساده‌لوحی او نتیجه ناگواری در پی داشت. این تجربه تاریخی نشان می‌دهد که مذاکره‌کننده باید آگاه به پیچیدگی‌های سیاسی، شجاع و وفادار باشد. در مذاکرات ایران و امریکا برگزیدن دیپلمات‌هایی در تیم مذاکره‌کننده که متعهد به منافع ملی و آگاه به تاریخ روابط میان دو کشور هستند و توانایی دفاع از حقوق ملت را دارند، ضروری است. احتیاط در برابر نیرنگ‌ها اصل دیگری است که نهج‌البلاغه بر آن تأکید فراوان دارد. امام در حکمت ۴۶ می‌فرماید: «با دشمن خود به احتیاط رفتار کن؛ حتی اگر به ظاهر دوست شد». همچنین در خطبه قاصعه حضرت به زیبایی می‌فرمایند که «دشمن در برابر تو به خواب نمی‌رود. پس تو نیز برای او بیدار باش». این احتیاط در مذاکرات ایران با امریکا به معنای حفظ آمادگی برای هرگونه بدعهدی است. 
توافق باید با مکانیزم‌هایی باشد که نقض آن برای دشمن پرهزینه باشد. همچنین امام در نامه ۵۳ به مالک توصیه می‌کنند که همواره اسرار حکومتی را حفظ کن؛ شایسته است که چه دیپلمات‌ها و مذاکره‌کنندگان حاضر در میدان دیپلماسی و چه سایر مسئولان و مطلعان در اظهارنظر‌های سیاسی و رسانه‌ای خود، اطلاعات استراتژیک خود را با دقت مدیریت کنند. امید است که دولت محترم مستقر، که با تأکید بر سیره امیرالمؤمنین و اشاره‌های متعدد و گوناگون به فراز‌های نهج‌البلاغه موفق به کسب اعتماد مردم شده و بر سرکار آمده‌است، با رعایت اصول و رهنمود‌های سیاسی حضرت (ع) نتایجی مطلوب و به نفع مصالح ملی ایران از مذاکرات پیش‌رو کسب کنند.

*روزنامه جوان

  تعداد بازديدها: 265

    نسخه قابل چاپ