روزهای حساس شورای عالی فضای مجازی

عمر دولت مسعود پزشکیان صد روزگی را هم پشت سر گذاشته اما هنوز خبری از در دسترس ترین وعده او یعنی رفع فیلتر نیست. این روزها جلسات شورای عالی فضای مجازی مباحث داغ و حساسی را پشت سر می گذارد، اگرچه هنوز تصمیم قطعی از این مجرای قانونی درباره رفع فیلترینگ گرفته نشده اما هر روز هم اخبار مثبت مختلف و هم اخبار واکنش های منفی به احتمال رفع فیلترینگ شنیده می شود. در میانه این روزهای داغ در پاستور فشار بر شخص رییس دولت در خصوص موضوع رفع فیلترینگ به اندازه ای بود که حتی پزشکیان را به یک توضیح برای افکار عمومی و رسانه ها یک عدد را بهانه و مبنا قرار داد تا به کسانی که او را زیر ضرب برای عدم رفع فیلتر گرفته اند سخنی بگوید. ماجرا از جایی شروع شد که عزت الله ضرغامی، عضو شورای عالی فضای مجازی درخصوص جلسه شورا توضیحاتی ارائه داد و نوشت که «ادامه بحث فیلترینگ در جلسه شورای عالی فضای مجازی به جلسه بعد موکول شد. وزیر ارتباطات گفت، بالغ بر 20 درصد کاربران از فیلترشکن استفاده می کنند و گردش مالی آن هم به 20 همت می رسد.معتقدم باید پای مان را از روی فیبر برداریم!» قید رقم 20 همت برای گردش مالی فیلترشکن موضوعی شد تا مسعود پزشکیان درباره این موضوعات توضیحاتی بدهد و با دلیل و برهان سعی در اقناع مخالفانی داشته باشد که البته با اعداد و ارقام سخن نمی گویند. پزشکیان با بیان اینکه «طرح دولت برای رفع فیلترینگ به معنای رها کردن فضای مجازی نیست، بلکه موجب توسعه و تقویت حکمرانی و استفاده بهینه مردم از آن خواهد شد» گفت: «بنای دولت توسعه آموزش و تولید محتواهای فرهنگی به ویژه برای نوجوانان و جوانان و نیز افزایش خدمات دولتی بر بستر شبکه های اجتماعی است که منجر به استفاده بهینه از اینترنت خواهد شد.»

پزشکیان در جلسه هیات دولت هفته گذشته گفت که «دولت به دنبال ایجاد نگاه مشترک با دیگر نهادهای حاکمیتی درباره رفع فیلترینگ است». او همچنین بر ضرورت تسریع در اجرای مصوبه جلسه شورای عالی فضای مجازی و تشکیل کارگروه ویژه به منظور بررسی ابعاد مختلف این موضوع، رفع دغدغه ها و نگرانی ها در این زمینه و ارائه نتیجه به جلسه بعدی این شورا برای تصمیم گیری نهایی تاکید کرد. با این وجود این اظهارات پزشکیان تاثیری در صدای مخالفان نداشت. تریبون نماز جمعه در هفته گذشته یادآور تریبون های نماز جمعه در دولت حسن روحانی بود؛ صدای انتقاد از دولت مستقر و رییس آن با چاشنی تهدید.

تریبون نماز جمعه و خط و نشان برای رفع فیلترینگ

سیدمحمدمهدی حسینی همدانی در خطبه های نماز جمعه 25 آبان ماه کرج، با انتقاد از کسانی که به دنبال رفع فیلترینگ هستند، گفت: دشمن برای فضای مجازی خودش محدودیت می گذارد اما برای ما چیز دیگری تجویز می کند چون می خواهد امید، اعتماد و عزت ما را از بین ببرد. متاسفانه عده ای هم این حرف ها را می پذیرند. حال که برخی تصمیم گیران دلسوزی لازم را ندارند خودمان باید مراقب فضای مجازی باشیم.

او در خردادماه سال 1397 نیز با انتقاد از تلاش جریانی برای تصویب FATF، آن را چاهی مشابه برجام توضیف و تصریح کرده بود که «ایران با تمام تحریم ها در عرصه های منطقه ای و نظامی بر دشمن چیره شده است ولی عده ای به دنبال سنجاق کردن هستند تا خسارت های FATF را برطرف کنند و این معاهده خسارت برای کشور به دنبال خواهد داشت.

وی با بیان اینکه این معاهده توسط دولت به مجلس ارائه شد و مجلس نیز تحت فشار قرار گرفت و کنوانسیون پالرمو با توجیه رییس مجلس تصویب شد و شورای نگهبان این طرح را تاکنون رد کرد، عنوان کرد: اجرای برنامه FATF برای امنیت ملی خسارت بسیار جبران ناپذیر دارد و ورشکستگی کامل اقتصادی برای ایران ایجاد می کند و این معاهده چاه دیگری مثل برجام برای کشور است.

سید احمد علم الهدی امام جمعه مشهد همچون هفته های گذشته انتقاد تند از دولت را محور خطبه های خود قرار داد و سوژه موضوع این هفته را نیز مساله رفع فیلترینگ قرار داد و گفت: یکی از عواملی که سبب می شود جامعه امروز به عقب بازگردد، ترویج ولنگاری در فضای مجازی و بعضی حرکت های رسانه ای است که در اختیار نسل جوان قرار دارد. وقتی فضای مجازی آزاد شود و زمینه گسترش فساد در دسترس جوان قرار بگیرد یا با بی حجاب برخورد نشود و بی حجابی آزاد شود، ارتجاع از این مسائل شروع می شود و به نقطه ای می رسد که جامعه ما به جامعه قبل از انقلاب بازگردد.

تعداد دفعاتی که علم الهدی درباره برجام مخالفت کرده است از شمارش خارج است. در یکی از آخرین نمونه های آن مربوط به سال جاری او با بیان اینکه در مواجهه با جنگ اقتصادی سه رویکرد و نظریه وجود دارد، ابراز کرد: «یکی اینکه با کدخدا بنشینیم و مشکلات مان را حل کنیم، مذاکره کنیم، قرارداد ببندیم و آنان از توطئه ها دست بردارند که در دولت یازدهم و دوازدهم این نقشه عملی شد و جز خسارت، ضرر و زیان چیزی ندیدیم.»

چهره دیگری که روز جمعه گذشته در نماز جمعه علیه رفع فیلترینگ سخن گفت، سید هاشم حسینی بوشهری خطیب نماز جمعه این هفته قم بود.او هم رفع فیلترینگ را خیرخواهانه ندانست و گفت: این روزها سخن از این است که برای تسهیل کار مردم باید تغییراتی در فضای مجازی ایجاد شود، این نکته را خیرخواهانه می گویم، که ابتدا قانون حاکم بر فضای مجازی را نظام مند کنید و فضای مجازی را از رها بودن دربیاورید و سپس اقدامات اصلاحی انجام بدهید. کسی مانع کسب و کار مردم نیست اما با این فضای مجازی که یک جنگ اعلام نشده علیه انقلاب، اسلام و مردم ما و محور مقاومت است به شکلی مناسب برخورد کنید . انتقاد از فیلترینگ اما محدود به خطبه های نماز جمعه این هفته نبود و در هفته های گذشته هم این مساله مورد انتقاد ائمه جمعه قرار داشت.

حسینی همدانی، امام جمعه کرج، در خطبه های نماز عبادی - سیاسی (جمعه 4 آبان ماه) در مصلای بزرگ امام خمینی (ره)، با تذکر اینکه مسوولان اقتصادی در سخنرانی ها و افاضاتی که دارند دشمن شادکن و خط دهنده سخن نگویند، گفت: «ما الان دچار معضلات اقتصادی و مساله تورم و گرانی هستیم؛ بعد برای چاره کار، مسوول اقتصادی کشور می گوید: «باید از اینترنت رفع فیلترینگ شود تا کار درست شود»؛ این حرف، سخیف و نشانی غلط دادن است .»

او نیز شهریور ماه سال جاری برای چندمین بار از برجام انتقاد کرد و گفت: «زمانی در برابر یک کشور، گدایی محبت می کردیم اما اکنون با عبور از برجام در جلسات بین المللی حاضر هستیم.»

حکیمی فر، امام جمعه دندی، نیز درخطبه های نماز جمعه (4 آبان ماه)، در اظهاراتی بیان کرد: «جریاناتی با مستمسک قرار دادن شعار وفاق ملی، آن را ناظر به آدرس های غلطی نظیر مذاکره با امریکا، تسلیم به جای مقاومت، کمرنگ کردن گفتمان مقاومت و قدرت عمق راهبردی ایران اسلامی در منطقه، موضوع فیلترینگ، گماردن افراد معلوم الحال در سمت های اجرایی مهم و حساس و چندین موضوع حاشیه ای و مندرس دیگر تفسیر می کنند. در حالی که وفاق ملی بر موضوعات و مسائل اصلی و اساسی بر همه چیز مقدم است.»

ماموستا ملاعبدالرحمن مرادی، امام جمعه اهل سنت کرمانشاه هم در اظهاراتی که در 12 آبان ماه بیان کرده بود، گریزی به فضای مجازی زده و گفته بود: «فضای مجازی و شبکه های ماهواره ای تاثیرات بسیار منفی در مقوله حجاب در جامعه ما داشته است که این امر اگر مدیریت نشود بسیار خطرناک خواهد بود.»

روزنامه کیهان همیشه در میدان

روزنامه کیهان نیز مثل همیشه در صدر مخالفان رفع فیلتر قرار دارد. این روزنامه در مطلبی با اشاره به شهادت سردار نیلفروشان و سید حسن نصرالله نوشته است:«شنیده شده شورای عالی فضای مجازی رفع فیلتر برخی سکوهای معاند را در دست بررسی دارد. نمی شود بخشی از نظام در برابر دشمن سرمایه های بی بدیلی همچون نیلفروشان ها و زاهدی ها را فدای امنیت کشور کند اما بخش دیگر نظام برای سکوهای اطلاعاتی دشمن فرش قرمز پهن نماید. رفع فیلتر در این شرایط بزرگ ترین اقدام علیه امنیت ملی است.»

این نخستین بار نیست که روزنامه کیهان در مخالفت با رفع فیلترینگ سخن می گوید. کما اینکه در زمان مواجهه با برجام و چه در روزهای پایانی دولت روحانی و در شرایط تلاش برای احیا برجام کیهان در صف نخست مخالفان قرار داشت.

وکیل و مسوول دغدغه مند در حوزه فضای مجازی

در صف مخالفان رفع فیلترینگ و کسانی که برای دولت خط و نشان می کشند مسوولان و البته نمایندگان مجلس حضور دارند. مصطفی میرسلیم، نماینده سابق مجلس و عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام، وقتی موقعیت کاسبان فیلترینگ را در خطر می بیند، از توییتری استفاده می کند که خود فیلتر است. این نماینده سابق مجلس که مثل خیلی دیگر از مسوولان کشور، دغدغه فیلترشکن ندارد و بدون دردسر وارد فضای مجازی می شود، در شبکه اجتماعی ایکس با کنایه از مخاطبان خود می پرسد: رفع ممنوعیت از گوشی اپل، تسهیل واردات خودرو و رفع محدودیت از فضای مجازی، چه پیامی برای عامه مردم و مشکلات روزمره معیشتی آنها دارد؟

رضا تقی پور، عضو حقیقی شورای عالی فضای مجازی که از مخالفان رفع فیلترینگ است نیز برای دولت شرط گذاشته و گفته«آقای رییس جمهور بارها اعلام کردندکه به کار کارشناسی اعتقاد دارند بر همین اساس به عنوان یک کارشناس معتقدم اگر دولت می تواند محتوای ضداخلاقی که در داخل این سکوها منتشر می شود، حذف یا مسدود کند و راه حل فنی برای این کار دارد، بیاید ارائه بدهد و فیلترینگ را بردارد.»

علی نهاوندی رییس مرکز تحقیقات اسلامی مجلس شورای اسلامی با اشاره به «ضعف های شورای عالی فضای مجازی» شبکه های اجتماعی و پلتفرم های خارجی را «زمینه ایجاد سلطه کفار بر مسلمانان» دانسته و تاکید کرد که این نوع سلطه از نظر فقهی و شرعی حرام است.

رسانیوز هم در گزارشی انتقاداتی درباره رفع فیلترینگ بیان کرد. در این گزارش ضمن تاکید بر آسیب های شبکه های اجتماعی و پیشرفت دولت سیزدهم در شبکه ملی اطلاعات، خواهان کنترل کامل دولت پزشکیان بر فضای مجازی شد.

مردان جلیلی؛ مخالفت از برجام تا فیلترینگ

با مرور اظهارات چهره های مختلف در سال های اخیر پیرامون سیاست فیلترینگ به راحتی قابل درک است که شبکه اطرافیان سعید جلیلی بزرگ ترین حامیان فیلترینگ و مهم ترین مخالفان رفع فیلتر هستند. اظهارات چهره نزدیک به جلیلی در ماه های اخیر با اظهارات مخالف آنها در در نیمه دوم دهه 90 درباره برجام تشابه های زیادی دارد؛ ادبیاتی از جنس هشدار درباره نفوذ غرب و البته فارغ از میزان خساراتی که موارد مورد مخالفت آنها تحمیل می کند .

علی خضریان، مشاور سعید جلیلی در 6 مرداد 1400 که طرح صیانت در مجلس تصویب شد در پاسخ به معین الدین سعیدی، نماینده چابهار که گفته بود امروز روز خوبی برای مجلس نبود، تاکید کرد: امروز روز مبارک و عیدی برای همه نمایندگان است و باید به همه آنها تبریک گفت.

خضریان که مشاور سعید جلیلی نامزد انتخابات ریاست جمهوری بود، بارها برای تصویب طرح محدودسازی اینترنت که به عنوان طرح صیانت شناخته می شود تلاش کرده است. مثلا در اردوی جهاد اکبر اتحادیه انجمن های اسلامی دانشجویان مستقل از دانشجویان خواست از تصویب طرح صیانت حمایت کنند و خطاب به آنها گفت: دانشجویان نباید نسبت به تصویب طرح صیانت از فضای مجازی پا پس بکشند و نزدیک به جریان های لیبرال و سرمایه داری شوند. او همچنین در پاسخ به ایرادهای مرکز پژوهش های مجلس نسبت به این طرح در نامه ای به ریاست این مرکز، ایرادها به طرح صیانت را اقدامی ورای اختیارات قانونی و بدون پشتوانه علمی این مرکز دانسته است. تعداد صحبت های علی خضریان نیز در مخالفت با برجام از شمارش خارج است. او عموما هم به متن و محتوای برجام و هم به آنچه «توانایی تیم مذاکره کننده در تنظیم این سند» می خواند انتقاد دارد. او بارها عنوان کرده است که عدم تسلط به متن برجام ایراد اصلی تیم مذاکره کننده بوده و همین مساله هم باعث شده است تا خطوط قرمز نظام در تدوین برجام لحاظ نشود.

چهره بعدی حمید رسایی است که دیدگاه های فکری و سیاسی نزدیک به سعید جلیلی دارد و در مجلس به عنوان نماینده تهران حضور دارند. طبیعی است که حضور او در مجلس می تواند جدی ترین دست اندازهای دولت پزشکیان برای روند قانونگذاری در حوزه رفع فیلتر باشد.

او علاوه بر اینکه پیش از این خواستار برخوردقضایی با محمدجواد آذری جهرمی به خاطر وضعیت اینترنت شده بود، پس از اعلام خبر نظر وزیر پیشنهادی ارتباطات در خصوص فیلترینگ، حمید رسایی نماینده مردم تهران، ری، شمیرانات، اسلام شهر و پردیس با تاکید بر فقدان راهکارهای عملیاتی در برنامه ستار هاشمی، وزیر پیشنهادی ارتباطات و فناوری اطلاعات، به عنوان مخالف تصدی وی در مجلس حاضر شد و اظهارات عجیبی درخصوص فیلترینگ بیان کرد.

رسایی با رویکردی انتقاد برانگیز از نحوه و شیوه فیلترینگ گفت: «زمانی که عکس شهید هنیه منتشر شد اما از سوی اینستاگرام پست حذف شد، وزیر ارتباطات ترکیه اینستاگرام را مسدود کرد و اینستاگرام مجبور شد شرایط ترکیه را بپذیرد. اما سیاست های ما پذیرفته نمی شود، چراکه در کشور ما سیاست شترمرغی حاکم است؛ ما نه فیلتر می کنیم و نه فیلتر نمی کنیم، اگر نمی توانید کامل فیلتر کنید، فیلتر را بردارید.» رسایی گرچه رد ظاهر با فیلترینگ مخالف است اما مساله رسایی و دیدگاه های او رفع فیلتر نیست بلکه او به دنبال ایده شبکه ملی ارتباطات و یک فیلترینگ کامل عمومی و نه به صورت گزینشی فعلی است. درباره مخالفت ها و رویکردهای حمید رسایی نیز در قبال برجام نیز نیازی به توضیح خاصی نیست و او را می توان در کنار جواد کریمی قدوسی و سید محمود نبویان از شمایل های مجلس وقت در زمان دولت حسن روحانی در مخالفت با ظریف و برجام و رییس دولت وقت دانست.

امیرحسین ثابتی، مشاور سعید جلیلی، نامزد انتخابات ریاست جمهوری در توییتی که در تاریخ 24 آذر 1402 منتشر شده، نوشت: فیلترینگ به شیوه کنونی مصداق کار نمایشی، کاریکاتوری و با نتیجه معکوس است. اگر قرار است پلتفرمی فیلتر شود، پس چرا مسوولان از توییتر و اینستاگرام استفاده می کنند؟ و چرا فیلترشکن به راحتی در دسترس عموم است؟یا فیلتر نکنید یا طوری فیلتر کنید که هیچ کس نتواند وارد شود؛ حتی مسوولان. جمهوری اسلامی هم فحش فیلتر کردن را می خورد و هم خودش خدمات رفع فیلتر ارائه می دهد! اینها تناقضاتی است که باید حل شود.

امیرحسین ثابتی و برنامه اش در ایام برجام و دوره بعد از خروج امریکا از این توافق و تلاش برای احیای آن، یکی از اصلی ترین تریبون های صداوسیما برای مخالفت با برجام بود. برنامه های ثابتی، مهمانان برنامه های او و اظهارات و سخنرانی های خودش نیز نشان از مخالفت تمام قد با این توافق و انتقاد جدی به دولت وقت در این باب داشت.

ثابتی در کسوت نمایندگی مجلس نیز تمام سعی خود را کرد تا با موضوع برجام در روز بررسی رای اعتماد به عباس عراقچی وزیر پیشنهادی دولت مسعود پزشکیان را بر زمین بزند. تلاشی که البته توفیقی نیافت.

سید محمود نبویان دیگر چهره نزدیک به سعید جلیلی است که او نیز در کنار امیرحسین ثابتی و حمید رسایی از حامیان جدی و سرسخت فیلترینگ و در گفت وگویی با خبرگزاری مهر در سال 1400 با دفاع از قرارداد 25 ساله ایران و چین از مزایای این قرارداد گفته و تاکید کرده بود: «در حال حاضر متاسفانه ما حاکمیتی بر فضای مجازی، موتورهای جست وجوگر، پیام رسان های اجتماعی و پست الکترونیک نداریم و حاکمیت آن از دست ما خارج شده است.» درباره مخالفت سید محمود نبویان نیز همین بس او برجام را مایه عبرت برای آیندگان خوانده است.

در بین انصار فیلترینگ روح الله مومن نسب از جدی ترین چهره های مخالف رفع فیلتر است. مومن نسب حامی جلیلی و فیلترینگ تمام عیار اینترنت در ایام انتخابات با باز نشر توییت چندی پیش خود درباره مشارکت در انتخابات و تاثیر فضای مجازی نوشت: نتیجه مطلوب غرب همزمان با مشارکت پایین هدف تسخیر کنندگان اذهان از طریق اینترنت کثیف امریکایی است که متاسفانه تا حدودی هم موفق بوده اند. یعنی هم کاهش مشارکت هم توفیق غرب گدا های ایران.

او در روز بعد از اعلام نتایج نیز مساله فیلترشکن ها را به شکست جلیلی گره زد و توییتی نوشت که «ما کشور را به فیلترشکن ها باختیم.»

آیا رفع فیلتر به سرنوشت برجام دچار می شود؟

به رغم تشابه های زیاد در جبهه مخالفان برجام و رفع فیلتر بعید به نظر می رسد سرنوشت برجام و رفع فیلتر یکی باشد. نخست اینکه مخالفان رفع فیلتر ابزاری در دست برای سنگ اندازی جدی در مقابل دولت وقت ندارند. دوم اینکه تصمیم خروجی رفع فیلتر باید در شورای عالی فضای مجازی گرفته شود. اخبار جدید مبنی بر تشکیل کمیته ای در این رابطه در شورای عالی فضای مجازی نشان از جدی شدن موضوع دارد. از طرف دیگر مخالفان این دو مهم در شرایط متفاوتی نسبت به موقعیت اجتماعی و بدنه حامیان هستند و حتی از جانب طیف هایی از اصولگرایان نیز با اقبال و استقبال مواجه نیستند. در میانه همه این مولفه ها نیز این خود دولت است که میزان ایستادگی و پیگیری اش در این باره است که پاسخ نهایی درباره این سرنوشت را رقم می زند.