اظهارات خلاف واقع آقای حسن کاظمی قمی، نماینده و سفیر ایران در افغانستان با محوریت رفع موانع برای رسیدن آب رودخانه هیرمند به سیستان و اصلاح نادرست تاج سد کمال خان، باعث بروز واکنش‌های بسیاری در میان کارشناسان و ساکنان منطقه شده و از طرفی طرح‌های آبی از جمله طرح اضطراری آب سیستان و زاهدان که در سایه ضعف دیپلماسی آب طی سه سال اخیر تعریف شده و اکنون با ورود حدود یک سوم حقابه از حیّز انتفاع خارج شده، این پرسش مهم را در میان کارشناسان مطرح کرده که آیا دیپلماسی آب در قبال افغانستان بر پایه تضییع منافع ملی بنا شده است؟
کاظمی قمی در گفت‌و‌گو با پایگاه خبری ایراف عنوان کرده بود با رایزنی‌ها و توافقات صورت گرفته 300 میلیون مترمکعب آب از حقابه هیرمند تامین شده است. وی همچنین در ادامه مدعی شد در سال گذشته سه اقدام اصلاحی ازسوی طالبان صورت گرفته که یک مورد آن ناکارآمد بوده و آب به سمت گودزره رفت درحالی که طرف افغان در جلسه کمیساران آب ایران و افغانستان که اسفندماه سال 1402 با محوریت اصلاح بند کمال‌خان تشکیل شده بود، با اصلاح این بند انحرافی مخالفت کرده و طبق گفته منابع آگاه جلسه بدون امضای صورتجلسه به اتمام رسید.
بند کمال خان ظرفیتی حدود 52 میلیون مترمکعب دارد که پس از تکمیل مخزن آن در صورت بسته بودن دریچه‌ها، آب وارد سرریز بند می‌شود و پس از آن وارد مخزن دوم شده و به سد قلعه افضل می‌رسد که از رود بیابان و رام رود به شوره زار گودزره می‌ریزد. در صورت باز بودن تمامی دریچه‌ها باستثنای دریچه‌های مختص توربین‌ها که هنوز تکمیل نشده‌اند، بند کمال توان عبور حدود 300 متر مکعب بر ثانیه را دارد که پس از طی 85 کیلومتر مسافت و سیراب کردن اراضی کشاورزی ولسوالی‌های پایین دست و گذر از بند لشکری به مرز سیستان می‌رسد.
بند لشکری با ارتفاع دو متر حوالی ولسوالی زرنج در عرض رودخانه هیرمند واقع شده که به دلیل نداشتن دریچه مانند آب برگردان عمل می‌کند و در صورت بروز سیلاب با دبی بالا، آب از روی بند عبور کرده و به مرز سیستان می‌رسد. با وجود موانع مذکور از سیلاب حدود 3 هزار متر مکعب بر ثانیه اخیر رودخانه هیرمند، آبی با دبی حدود 90 متر مکعب بر ثانیه وارد مرز سیستان شد. سفیر ایران در افغانستان چگونه مدعی شده که موانع رسیدن آب رودخانه هیرمند رفع شده و بابت آن از مقامات طالبان قدردانی کرده است؟! کارشناسان و پژوهش گران دیپلماسی آب این اقدام کاظمی قمی را بر خلاف اصول دیپلماسی رسانه تعبیر کردند که در میان مدت باعث تضییع منافع ملی ایران خواهد شد.
به نظر می‌رسد سفیر ایران در افغانستان درک درستی از حوضه آبریز هیرمند، سامانه انحرافی بند کمال خان و معاهده دلتا ندارند، زیرا اگر چنین نبود واقعیت سامانه انحرافی بند کمال خان که مغایر ماده پنجم معاهده دلتا است و موجب انحراف حدود سه میلیارد متر مکعب آب شده را نادیده نمی‌گرفت و با تایید اقدامات اصلاحی در مسیر رودخانه هیرمند، راه را برای پیگیری حقوقی در قالب کمیساران آب هیرمند نمی‌بست.
اولین و آخرین بازدید هیات کمیسار ایران از حوضه آبریز هیرمند و ایستگاه سنجش آب دهراوود به مردادماه 1402 باز می‌گردد، از طرفی باتوجه به اینکه حسن کاظمی قمی کارشناس مسائل هیدرولوژی نیست، بنابراین،وی داده‌های هیدرولیکی خلاف واقع اصلاح بند کمال‌خان را از کجا آورده است؟ آیا با طرح ادعاهای کذب وزارت آب و انرژی بدون تایید دفتر رودخانه‌های مرزی وزارت نیرو از جانب نماینده و سفیر ایران در افغانستان مواجه هستیم؟
کاظمی قمی با تاکید بر رویکرد تعاملی و سازنده جمهوری اسلامی ایران در قبال افغانستان عنوان کرده که با توجه به تعهدات طرف افغانستانی و تمرکز و توجه مستمر دستگاه دیپلماسی ایران و به طور خاص نمایندگی ویژه ریاست جمهوری بر این امر، انتظار می‌رود که تا پایان سال آبی جاری، حقآبه ایران از رودخانه هیرمند به طور کامل تامین شوددرحالی
که سیلاب‌های حوضه آبریز هیرمند در بهترین حالت از بهمن ماه آغاز شده و تا خرداد ماه ادامه می‌یابد.
با توجه به این که سیلاب‌های عظیم رودخانه هیرمند به اتمام رسیده و عدم اصلاح بند کمال‌خان باعث شده که حدود چهار برابر میزان حقابه در راستای سیاست گسترش و پراکنش پشتون‌ها در ولایت نیمروز به شوره زار گودزره منحرف شود، به نظر می‌رسد وعده کاظمی قمی مبنی بر تامین 500 میلیون مترمکعب از باقی مانده حقابه تا پایان سال آبی (پایان شهریور ماه) امر محالی است که برای کاهش فشار افکار عمومی مطرح شده است.
سال 1401 حدود دو میلیارد متر مکعب آب به بهانه مشکل فنی دریچه‌های بند کمال‌خان به سمت گودزره منحرف شد و در سال 1402 نیز به دلیل نادیده انگاشتن مسئله هویت سازی آب در افغانستان، با مصاحبه‌های نمایندگان مجلس و مقامات مختلف ملی و محلی بهانه مانع اجتماعی به حکومت طالبان داده شد تا حقابه ایران از رودخانه هیرمند را نپردازند و متعاقب آن طرح‌های اضطراری تامین آب، نصب دستگاه آب شیرین کن در منطقه دشتک در کنار طرح کوتاه مدت طرح انتقال آب از تهلاب به زاهدان تعریف شد که به‌رغم بهره‌برداری از آن با ورود آب به منطقه سیستان از حیز انتفاع خارج شده است. موارد مذکور این پرسش را به ذهن متبادر می‌کند که آیاطی سه سال اخیر منافع مافیای آب با عدم تامین حقابه هیرمند پیوند خورده است؟
*روزنامه‌نگار

روزنامه جمهوری اسلامی

  تعداد بازديدها: 269

    نسخه قابل چاپ