مشکلات معیشتی دیگر تنها مربوط به قشر محروم جامعه نیست. از پزشک و پرستار بگیر تا مهندس و معلم همه و همه با مشکلات معیشتی مواجه شدند و در این بین، جامعه خلبانی هم نتوانست از این قاعده مستثنی بماند.
یکی از چالش‌هایی که از سال ۱۳۹۶ کشور ما با آن مواجه شده، افزایش آمار مهاجرت است. این روند البته با پاندمی کرونا بسیار کاهش پیدا کرد و دلیل آن هم وجود قوانین سخت‌گیرانه در بسیاری از کشورها برای پذیرش افراد خارجی و رعایت پروتکل‌های بهداشتی و درمانی بود.
اگر نگاهی به آمار ترجمه مدارک در دارالترجمه‌های رسمی کشور بیندازیم و پای صحبت افراد فعال در این صنف بنشینیم، متوجه می‌شویم که دقیقاً از شروع پاندمی کرونا به‌یکباره آمار درخواست ترجمه مدارک به طرز چشمگیری پایین آمد؛ در حالی که قبل از آن از ابتدای سال ۹۶ تا اواخر سال ۹۹ هنگامی که هنوز کشورها اقدام به بستن مرزهای خود نکرده بودند این روند افزایشی به بیش از دو برابر آمار نسبت به سال‌های قبل از ۱۳۹۶ رسیده بود. اما این روند دوباره برعکس شد و حالا هم طبق آمارهای رسمی مهاجرت ایرانیان به بیش از دو برابر افزایش پیدا کرده است.
اولین چالش ایران در زمینه مهاجرت همیشه مربوط به نخبگان و فارغ‌التحصیلان دانشگاهی بوده است؛ افرادی که از دانشگاه‌هایی مانند شریف و امیرکبیر و... فارغ‌التحصیل می‌شدند و به جای ماندن در کشور رفتن را ترجیح می‌دادند. اما این ترجیح چیزی نبود که بدون وجود دلایل بیرونی از قبیل مسائل اجتماعی، اقتصادی و سیاسی اتفاق بیفتد.
در گذشته، بیشتر دانشجویانی که بعد از تمام شدن درس و دانشگاه اقدام به مهاجرت می‌کردند کسانی بودند که یا شغلی در زمینه رشته تحصیلی خود پیدا نمی‌کردند یا برای رسیدن به رویاها و اهداف‌شان شرایط اجتماعی و اقتصادی را در کشور فراهم نمی‌دیدند و...
اما بعد از پاندمی کرونا، به‌یکباره موج مهاجرت از ایران افزایش چشمگیری پیدا کرد و دیگر مختص دانشجویان و نخبگان نبود. این بار موج مهاجرت به جامعه پزشکی و پرستاری رسید و حتی در دو سال اخیر جامعه کارگری هم با موج مهاجرت کارگران به کشورهای همسایه مواجه شد. مساله اینجاست که آن‌قدر این سیل مهاجرت در کشور به‌یکباره افزایش پیدا کرد که حتی بسیاری از کارشناسان در حوزه بهداشت و درمان قویاً هشدار می‌دادند خروج این تعداد پزشک و پرستار از کشور می‌تواند سیستم بهداشت و درمان را دچار مشکل کند.
چندی پیش فیلمی در فضای مجازی دست به دست می‌شد که نشان می‌داد یک تیم ۶نفره جراحی در یکی از بیمارستان‌های کشور عمان همگی از پزشکان و متخصصان ایرانی بودند. یعنی ما به همین سادگی سرمایه‌های اجتماعی خود را از دست می‌دهیم. روند صعودی مهاجرت از کشور اگر کنترل نشود به‌زودی با مشکلات جدی‌تری مواجه می‌شویم.
مهاجرت بیش از ۱۰ هزار پزشک در سال‌های ۱۴۰۱ و ۱۴۰۲
بر اساس آمارهای رسمی منتشرشده در رسانه‌های کشور، در سال ۱۴۰۱ بیش از ۶ هزار و ۵۰۰ پزشک و متخصص از کشور مهاجرت کرده‌اند. طبق همین آمار، بیش از دو هزار و ۳۰۰ نفر از این افراد پزشک متخصص بوده‌اند. همچنین در سال ۱۴۰۲ نیز بیش از چهار هزار و ۵۰۰ پزشک از کشور خارج شده‌اند. این در حالی است که آمار مهاجرت‌ها ۳۰ درصد بیشتر از آمار ورودی‌ها به دانشگاه‌های علوم پزشکی است. مساله اینجاست که به گفته بسیاری از کارشناسان این حوزه، بی‌توجهی به معیشت پزشکان، کمبود تجهیزات پزشکی، بی‌توجهی به تعرفه‌های پزشکی همه دلایلی است که باعث شده این میزان پزشک طی دو سال از کشور بروند؛ البته مسئولان حوزه بهداشت و درمان بر این باور بودند که می‌توانند جای خالی این پزشکان را مانند سال‌های ابتدایی دهه ۶۰ با آوردن پزشکانی از کشورهای همسایه جبران کنند اما...
به گفته مهرداد الستی، پزشک اورژانس، اگر نگاهی به وضعیت درآمدی پزشکان در کشور خودمان و کشورهای همسایه بیندازیم متوجه می‌شویم حتی پزشکان پاکستانی که زمانی بسیار مشتاق طبابت در ایران بودند دیگر حاضر نیستند با این میزان دستمزدهای اندک راهی ایران شوند.
سالانه بیش از ۳ هزار پرستار از کشور مهاجرت می‌کنند
بیش از همه مهاجرت پرستاران در یک سال اخیر به مساله‌ای جدی برای مسئولان حوزه بهداشت و درمان تبدیل شده است. بعد از پایان یافتن کرونا و بدعهدی‌های وزارت بهداشت در مورد استخدام پرستاران با قراردادهای ۸۹روزه و عدم پرداخت به‌موقع حقوق و مزایای این افراد به‌یکباره موج مهاجرت‌ها افزایش پیدا کرد. تا جایی که مسئولان حوزه بهداشت و درمان تصمیم گرفتند با وضع قوانین جدید مانع از مهاجرت پرستاران به کشورهای دیگر شوند.
محمد شریفی مقدم دراین‌باره به تجارت‌نیوز می‌گوید: «وقتی پرستار اینجا مجبور است در قبال ماهانه ۲ میلیون تومان ۱۲۰ ساعت اضافه‌کار اجباری بگذراند و در نهایت هم با کار کردن در چند شیفت مختلف باز هم در تامین معاش خود دچار مشکل باشد راه دیگری جز مهاجرت برایش باقی نمی‌ماند.»
شریفی مقدم می‌گوید: «کشور عمان در حال حاضر حقوقی که به پرستاران پرداخت می‌کند ۶ برابر حقوقی است که پرستاران ایرانی دریافت می‌کنند.»
مهاجرت نیروی کار چالش بعدی جامعه ما
در حالی که هر روز وضع معیشتی کارگران نسبت به روز قبل بدتر می‌شود و مساله افزایش حقوق و دستمزد هم به یک نگرانی عمده برای آنها تبدیل شده و در دو سال گذشته دولت به‌تنهایی در مورد شرایط مزدی کارگران تصمیم‌گیری کرده، شاید به نظر برسد مهاجرت در جامعه کارگری با توجه به درآمدی که دارند مساله‌ای غیرقابل باور است اما آمارها خلاف این مساله را ثابت می‌کنند.
به گزارش تجارت‌نیوز، بنا بر آمارهای اعلام‌شده، یکی از چالش‌های تازه‌ای که می‌تواند تولید کشور را دچار مشکل کند مهاجرت نیروی کار به کشورهای همسایه است. علی ترابی، فعال کارگری، دراین‌باره به تجارت‌نیوز می‌گوید: «در حال حاضر یک کارگر ساده در امارات حدود هزار و ۵۰۰ تا دو هزار دلار دستمزد دریافت می‌کند، در عربستان این مبلغ بین هزار تا هزار و ۲۰۰ دلار، در عمان ۸۰۰ دلار و در ترکیه ۶۰۰ تا ۸۰۰ دلار است. این در حالی است که درآمد یک کارگر در ایران به کمتر از ۲۰۰ دلار می‌رسد.» او ادامه می‌دهد: «با این اوصاف، بدون شک کارگران ترجیح می‌دهند به دلیل مشکلات مالی و ناتوانی از مهاجرت خانوادگی و رفتن به کشورهای دورتر، رنج تنهایی را به جان بخرند و به خاطر اینکه بتوانند معیشت خانواده خود را تامین کنند برای کار و دریافت دستمزد عادلانه به کشورهای همسایه بروند.»
این فعال کارگری توضیح می‌دهد: «متاسفانه در دو سال گذشته بی‌توجهی به نیروی کار از سوی وزارت کار و رفاه اجتماعی به عادت تبدیل شده و همین هم مهم‌ترین عاملی است که باعث می‌شود کشور نیروی کار توانمند خود را از دست بدهد. تا زمانی که وضع معیشت کارگران درست نشود ما نمی‌توانیم توقع داشته باشیم تولید و اقتصاد در کشور رونق بگیرد.»
مهاجرت به جامعه خلبانی رسید
از زمانی که ارزش پول ملی کاهش پیدا کرد زندگیِ بسیاری از افرادی که تا قبل از آن می‌توانستند طعم رفاه نسبی را در زندگی خود بچشند مزه تلخِ نداری گرفت. دیگر قشر متوسط هم به سبب همین پایین آمدن ارزش پول ملی و تورم لجام‌گسیخته در جامعه کم‌کم به جامعه زیر خط فقر پیوستند و خط تازه‌ای به نام فقر مطلق نیز متولد شد.
حالا مشکلات معیشتی تنها مربوط به قشر محروم جامعه نیست. از پزشک و پرستار بگیر تا مهندس و معلم همه و همه با مشکلات معیشتی مواجه شدند و در این بین جامعه خلبانی هم نتوانست از این قاعده مستثنی بماند. ارزیابی‌ها نشان می‌دهد با توجه به نرخ دلار در بازار آزاد ایران، میانگین دریافتی یک خلبان در ایرلاین‌های ایرانی پیش از شدت گرفتن تحریم‌ها در سال 1396 چیزی حدود هشت هزار دلار بوده که این رقم حالا به کم‌وبیش هزار دلار کاهش پیدا کرده است؛ در حالی که میانگین پرداختی به خلبان‌ها در ایرلاین‌های کشورهای منطقه حتی با توجه به سابقه پروازی به 14 هزار دلار نیز می‌رسد. عدد 14 هزار دلار میانگین پرداختی به خلبانان حالا در صورت برابری با ریال به رقم نجومی افزایش پیدا می‌کند که نقطه مشوق خلبان‌های باتجربه ایرانی و نیروی انسانی ارزشمندی است که به‌راحتی و به دلیل مشکلات ریز و درشت صنعت هوایی ایران از دست می‌رود.
بر مبنای اطلاعات موجود، فقط 47 خلبان از یک ایرلاین بخش خصوصی و 64 خلبان از ایرلاین اصلی ایران- ایران‌ایر- به دلیل کاهش میزان دریافتی و برابری آن با قدرت خرید ریال و البته مشکلات دیگری که در این حوزه وجود دارد حالا در کشورهای دیگر و با هواپیماهای عمدتاً کم‌کارکرد و نو فعالیت می‌کنند.
ناامیدی وجه مشترک همه مهاجران
امان‌الله قرایی، جامعه‌شناس، درباره دلایل مهاجرت به تجارت‌نیوز می‌گوید: «مهاجرت عموماً به‌ دلیل عوامل دافعه کشور مبدأ و جاذبه کشور مقصد صورت می‌گیرد، مشکلات اقتصادی و اجتماعی از مهم‌ترین عوامل دافعه ایران طی چند سال اخیر است. ما نمی‌توانیم انتظار داشته باشیم افراد تحصیل‌کرده و نخبه، جامعه پزشکی و حتی کارگران که چرخ تولید کشور را می‌چرخانند با نداشتن حداقل‌ها هم کنار بیایند و در جایی بمانند و ادامه دهند که هیچ چشم‌انداز روشنی برای آینده خود نمی‌توانند تصور کنند.»
او اضافه می‌کند: «قبل از هر چیز رونق اقتصادی باعث می‌شود افراد میل به ماندن پیدا کنند، بعد از آن بهره‌مندی از حقوق اجتماعی و شهروندی و البته داشتن شغل و امنیت شغلی. اینها لازمه یک زندگی نرمال است و افراد حق دارند از این حداقل‌ها بهره‌مند باشند. حال اگر در کشوری این شرایط فراهم نباشد نمی‌توان به افرادی که قصد رفتن می‌کنند تا آینده خود را بسازند خرده گرفت.»
این جامعه‌شناس در پایان می‌گوید: «متاسفانه سال‌هاست به مسئولان درباره افزایش آمار مهاجرت‌ها هشدار داده می‌شود اما مساله اینجاست که جز گوش دادن به این هشدارها هیچ برنامه‌ای که موجب بهبود شرایط شود در دستور کار قرار نمی‌گیرد.»