یکی از دستاوردهای مهم نهضت امام خمینی(س) در پی قرنها استبداد و سلطنت و خودکامگی قدرت‌های بزرگ، برگزاری انتخابات به صورت آزاد، مردمی و با آگاهی‌بخشی به همه مردم و همه اقشار است. در این زمینه، حضرت امام با تأکید فراوان بر همگانی بودن امر انتخابات و وارد کردن همه اقشار مردم از زن و مرد، پیر و جوان، شهری و روستایی، دانشگاهی و حوزوی، باسواد و بی‌سواد، تاجر و کاسب و... رنگ و بوی دیگری به این امر بخشید و سفارش فرمود که همه مردم باید در سرنوشت خود دخیل باشند و در این امر مهم شرکت کنند. امام با این روش به همگان شخصیت بخشید و آنان را مسئولیت شناس قرار داد. این همه در حالی است که در انتخابات فرمایشی زمان پهلوی به شدّت مخالف حضور زنان بود و آن انتخابات را زمینه‌ای برای به میدان کشیدن زنان برای امور دیگر می‌دانست زیرا آنان اهداف استعماری خود را دنبال می کردند و می‌فرمود:
وظیفۀ دینی همه ماست که بگوییم و بخواهیم که قانون شرکت نسوان در انتخابات، انجام نشود و اگر این قانون عملی بشود، دنبالش چیزهای دیگری است.
(صحیفه امام، ج 1، ص 82)
در جای دیگر ایشان در توضیح مخالفت با حضور زنان در انتخابات در آن دوران و نیز خطر حضور آنان با اهدافی که داشتند می‌فرماید:
ای مسلمانان عالم! بدانید در جریان تصویبنامۀ انجمنهای ایالتی و ولایتی علّت مخالفت علمای اسلام قضیۀ شرکت زنان در انتخابات نبود، این قضیه ناچیزتر از آن بود که آن قیام عمومی را به همراه داشته باشد. مسئله این بود که علما و روحانیون دیدند که دستگاه جبار می‌خواهد با کید شیطانی، اسلام را قلب کند و اوضاع را به عقب برگرداند.
(همان، ج 1، ص 160 ـ 161)
نکته مهم این است که در یک چنین شرایطی، درک حضرت امام از این حرکت این بوده است که این انتخابات از سلامت لازم برخوردار نیست و حتی طبق قانون اساسی آن دوران هم نیست، بلکه وسیله‌ای برای رسیدن به اهداف حکومت استبدادی است. زیرا می‌فرماید:
در این رژیم، آزادی‌های فردی پایمال و انتخابات واقعی و مطبوعات و احزاب از میان برده شده‌اند. نمایندگان را شاه با نقض قانون اساسی تحمیل می‌کند.
(همان، ج 3، ص 368)
همه سخن امام در آن ایّام، تأکید بر ناسالم بودن انتخابات است و راه انتخابات سالم را در آزادی مردم و مطبوعات و رسانه‌ها می‌داند. وابستگی رسانه‌ها و عدم آزادی مطبوعات و تحمیل نمایندگانی از طرف سلطنت و به ویژه شخص اول مملکت یعنی شاهنشاه، دغدغۀ مهم امام و سایر مراجع عظام بوده است. زیرا امام بر این باور بود که این نمایندگان، نماینده مردم نیستند و نماینده حکومت هستند که بر ملت تحمیل شده‌اند و راهی برای ورود نمایندگان واقعی در مجلس شورای ملی وجود ندارد، چرا که قدرت استبدادی حکومت پهلوی بر نمی‌تابد که نمایندگان مستقل و آزاد از طرف مردم به مجلس راه پیدا کنند و به اصطلاح موی دماغ حکومت بشوند، از این رو تنها نمایندگان انتخابی و پیشنهادی حکومت به مجلس راه پیدا می کردند.
امام خمینی پس از جمعه سیاه(17 شهریور سال 1357) و کشتار مردم در میدان ژاله تهران (شهداء) در پاسخ به خبرنگار رادیو ـ تلویزیون فرانسه که اظهار می‌دارد:
در برابر حرف شاه که پیش از وقایع اخیر اظهار کرده است، یعنی انتخابات آزاد عملی گردد، چه موضعی اتخاذ خواهید فرمود؟
می‌فرماید:
...[شاه] انتخابات آزاد خود را در «جمعۀ سیاه» به اجرا گذاشت! آیا راستی چنین حکومتی انتخابات آزاد می‌تواند داشته باشد؟ اگر غرب راست می‌گوید و به راستی جانبدار ترقی است، عالی‌ترین نشانۀ رشد انسان، اظهار آزادانۀ رأی خود است.
(همان، ج 3، ص 473)
اگر در جامعه‌ای مردم بتوانند به راحتی و با آزادی کامل، رأی و نظر خود را اعلام دارند، طبق نظر امام خمینی به رشد انسانی رسیده‌اند و این نشان سلامت جامعه و سلامت انتخابات است. به همین جهت است که امام بر این نکته تأکید داشت که با بودن رژیم استبدادی شاه، انتخابات سالم و آزاد معنی ندارد، زیرا استبداد و خودکامگی با آزادی سازگار نیست:
قضیۀ انتخابات آزاد و وعده‌های شاه همه بر خلاف است و انتخابات ـ چه آزاد و چه غیر آزاد ـ با بودن شاه و با بودن این رژیم، غیرقانونی است.
(همان، ج 4، ص 354)
این نظر امام خمینی بر این مبنا است که انتخابات آزاد در نظر حاکمان زر و زور بسیار متفاوت است با جامعه آزاد و انسانی و مردم سالاری!! امام خمینی انتخابات آزاد مورد نظر آنان را چنین تبیین می‌کند:
معنی «انتخابات آزاد» چیست؟ معنی این است که «اعلیحضرت همایونی» امر کنند که مردم انتخاب بکنند و این رژیم به جای خودش رسمی؛ و امر انتخابات هم به دست شاه! یعنی به امر او و لکن آزاد! معنی انتخابات آزاد، باید رژیم دموکراسی باشد.
(همان، ج 4، ص 373)
بنابراین نظر تا دموکراسی واقعی حاکم نباشد، انتخابات آزاد و سالم معنی پیدا نمی کند. در سخنی دیگر امام خمینی آزادی انتخابات را از جمله حقوق بشر می‌داند. آزادی مطبوعات، آزادی رسانه‌ها، اینها همه از حقوق بشر است و از ابتدایی‌ترین حقوق بشر است. (ر.ک: همان، ص 400)
بنابراین جامعه‌ای که در آن سلامت انتخابات تضمین نشود و فشارهای بیرونی بر آن تأثیر بگذارد و افراد نتوانند سرنوشت خودشان را به راحتی تعیین کنند، یک چنین جامعه‌ای بر اساس مبانی امام خمینی، حقوق بشر در آن رعایت نشده است. در یک چنین جامعه ای که همه امور تحمیلی باشد، حقوق بشر معنی پیدا نمی کند، زیرا اولین اصل حقوق بشر آزادی انتخاب است، که در این جامعه وجود خارجی و عملی ندارد.
هشدار دیگر امام به نمایندگانی است که با رأی واقعی مردم به مجلس نرفته‌اند و به سلامت انتخابات خدشه وارد شده و با تحمیل قدرت‌ها و با هزینه‌های هنگفت و با انتخاب دیگران به مجلس راه یافته‌اند، می‌باشد. این هشدار در همه زمانها و برای تمام مشاغل معنی دارد و اکنون نیز باید نمایندگان و مسئولان امور به این نکته دینی، اخلاقی، قانونی و انسانی توجه کنند. در این زمینه می‌فرماید:
اول اشکالی که بر وکلا هست، این است که شما که می‌دانید که ملّت دخالت در انتخابات ندارد، چرا می‌روید؟ .... این وکلای ملّت است؟ این خیانت به مملکت نیست؟ این خیانت به قانون اساسی نیست؟
(همان، ج 5، ص 317 ـ 318)
بنابر تجربه تاریخی، اگر انتخابات سالم و آزاد برگزار شود، قهراً مردم افراد صالح را انتخاب می‌کنند.
در نوفل لوشاتو خبرنگار انگلیسی روزنامه اکونومیست از حضرت امام سؤال می‌کند که:
آیا شما انتظار انتخابات عمومی پس از سقوط یا خروج شاه را دارید؟
امام این عمل را یکی از مهمترین وظائف مسئولان امر می‌داند و بر آزادی انتخابات تأکید می‌ورزد و می‌فرماید:
یکی از مهمترین وظایف اولیۀ جمعی که پس از سقوط شاه مسئولیت امور را به دست می‌گیرند، فراهم کردن شرایط انتخابات آزاد است که به هیچ وجه اِعمال قدرت و نفوذ از هیچ طبقه و گروهی در انتخابات نباشد.
(همان، ج 5، ص 382)
این حساسیت و توجه امام خمینی به انتخابات سالم و آزاد، موجب گردید پس از پیروزی انقلاب اسلامی و افتخار حضور مردم در انتخاب‌های مختلف، هر از گاهی امام تذکراتی را بیان فرماید. از جمله در تبیین وظایف مجریان و ناظران انتخابات می‌فرماید:
حالا که شما می‌خواهید در این انتخابات البته نظارت کنید، شما باید توجه کنید که این رژیم، رژیم انسانی ـ اسلامی است. رژیم طاغوتی نیست. یک کلمه نباید شماها مطلبی بگویید که تحمیل اسمش باشد؛ فضلاً از اینکه عمل بکنید. مردم آزاد، همان طوری که در رفراندوم بود، آزاد بودند مردم. مردم را باید آزاد بگذارید. بله، وسایلش را فراهم می‌کنید، نظارت بر اینها که مبادا یک وقت خیانت بشود در این طور چیزها.
(همان، ج 9، ص 121)
در سخنرانی فوق که برای فرمانداران سراسر کشور و معاون وزیر کشور و ... است، بارها بر آزادی و سلامت انتخابات و عدم دخالت در رأی مردم تاکید دارند و در بخش پایانی سخنرانی درباره وظایف مجریان و ناظران با تأکیدهای مکرر و وسواس خاص در چند نوبت بر دخالت نکردن اصرار می‌ورزند:
در حکومت اسلامی وضع این است که شماها الان در انتخابات بیش از حق نظارت و فراهم کردن وسائل به آنقدری که باید حکومتها فراهم کنند، بیش‌تر از این حق ندارید.... عمده عمل است، که به عمل نشان بدهید که در این انتخابات که یک یک انتخابات ملی آزاد [است]. هر کس هر جا هر کس را دلش بخواهد رأی بدهد.... امیدوارم ان شاءالله... با نظارت شما، جدیت نه اینکه کسی دخالت نکند، دخالت نابجا نکند، کسی نباشد که بخواهد یک تحمیلی بکند به مردم.
(همان، ج 9، ص 122 ـ 124)
امام خمینی در سال 1358 و اولین کسالتی که برایشان عارض شد، در پیامی کوتاه از بیمارستان قلب تهران، به ملّت ایران دربارۀ انتخابات مجلس شورای اسلامی به نکات مهمی اشاره می‌فرماید از جمله: به آزاد بودن انتخابات، اهمیت رأی مردم، انتصابی نبودن نمایندگان، رعایت اخلاق، خداوند را حاضر و ناظر دانستن، نهضت را با برخی رفتارها لکه دار نکردند و.....
اینک به لحاظ اهمیت این پیام تاریخی، توجه خوانندگان عزیز و علاقمندان به رهنمودهای سازنده ایشان را به بخشی از این پیام مهم جلب می کنم:
مطلب دیگری که باید عرض کنم این است که، تا آنجایی که من شاهد انتخابات در ایران بودم، از زمان قبل از رضاشاه، سالهای طولانی که شاهد بودم انتخابات را، انتخاب آزاد در ایران نبود. منتها انتخابات یکوقت با زور خوانین بلاد و مالکین بلاد انجام می گرفت، و زمان رضاشاه که دست آنها کوتاه شد، تحت کنترل رضاشاه بود، و دیگر مجلسی در کار نبود به جز انتصاباتی که از اشخاص معلوم، و در زمان محمدرضا بدتر از او شد.
من می توانم ادعا کنم که انتخابات در این سال، تنها انتخاباتی است که به رأی مردم و بدون فشار کسی و بدون اینکه دخالت داشته باشند اشخاص در آرای مردم، انجام خواهد گرفت. لکن من از همۀ قشرها، از همۀ ملت می خواهم که آداب اسلامی خودشان را نسبت به همۀ امور، خصوصاً در انتخابات حفظ کنند. و مبادا خیال کنند که مبارزات انتخاباتی عبارت از این است که به دیگران بد بگویند و کارشکنی بکنند. البته دعوت به انتخاب اشخاص مانع ندارد، لکن توجه داشته باشند که همان طور که در انتخاب رئیس جمهور، به آن سلامت و به آن آرامش و به آن خوبی گذشت ـ که نمونه بود در ایران ـ من امید آن دارم که در این انتخابات هم به همان طور بگذرد. و همه با هم برادروار در یک مقصد باشیم. در یک مقصد باشید. و خداوند را شاهد بدانید، و ناظر بدانید، و نهضت را لکه دار نکنید. دشمنها درصددند که خرده گیری کنند. و من امیدوارم که خداوند همۀ شما را تأیید کند. و همه با سلامت این انتخابات را هم بگذرانید و بعد را هم همین طور. والسلام علیکم و رحمة الله و برکاته
(همان، ج 12، ص 151 ـ 152)
از آنجا که امام خمینی نسبت به انتخابات بویژه انتخابات مجلس حساسیت خاصی داشت و برای آن اهمیت بالایی قائل بود، نکات کلیدی و بسیار کارساز و سرنوشت آفرینی را مطرح کرده، که در خاتمه به نمونه هایی از آنها اشاره می کنیم:
باید مردم را برای انتخابات آزاد گذاریم و نباید کاری بکنیم که فردی بر مردم تحمیل شود.
(همان، ج 20، ص 294 ـ 295)
اینجانب به هیچ وجه و به هیچ کس اجازه نمی‌دهم تا از سهم مبارک امام(ع) و یا از اموال دولت و اموال دفاتر و سازمانها و مجامع و اموال عمومی خرج انتخابات کند.
(همان، ج 20، ص 295)
و نمایندگان مجلس نیز به عدالت و عطوفت با یکدیگر برخورد کنند و به مسائل دامن نزنند و خصوصاً در اعتبارنامه‌ها به مسائل شخصی و گروهی نپردازند.
(همان، ج 21، ص 51 ـ 52)
باید گفت مجموعۀ خواسته‌ها و انتظارات اسلامی مردم از مجلس، رفع گرفتاری‌ها و محرومیت‌ها و دگرگونی در نظام پرپیچ و خم اداری کشور، از انتظارات بحقی است که باید آنها را جدی گرفت.
(همان، ج 21، ص 50)
و از شورای محترم نگهبان می‌خواهم و توصیه می‌کنم چه در نسل حاضر و چه در نسلهای آینده، که با کمال دقت و قدرت وظایف اسلامی و ملی خود را ایفا و تحت تأثیر هیچ قدرتی واقع نشوند.
(همان، ج 21، ص 52)
در خاتمه یادآور می‌شود که شایسته است این رهنمودهای بلند و دلسوزانه در همه انتخابات مورد توجه همگان به ویژه مسئولان قرار گیرد.
*جماران
