مال مفت و دل بی‌رحم، حکایت درختانی است که این روز‌ها پشت سر هم کمر خم می‌کنند و روی زمین می‌افتند. درختانی که نه تنها منبع تولید اکسیژن هستند و نبودشان به معنای نبود حیات بشری است، خاصیت‌های زیاد دیگری هم دارند. اصلا همین آلودگی هوا و تخریب محیط زیست زیر سر کمبود همین درختان است. سستی خاک، نابودی حیوانات، سیل‌های ویرانگر، حمله شن‌های روان و توسعه بیابان‌ها، خشکسالی‌های وحشتناک، شیوع انواع آفت‌ها، بیماری‌های مضر، همه در نبود این درختان رخ می‌دهد. حالا بماند که تنه، برگ، ریشه، میوه درختان نقشی حیاتی در حیات دارند. سازمان ملل متحد گزارش داده که هر سال ۱۵ میلیارد درخت توسط انسان قطع و تنها ۵ میلیارد آن دوباره کاشته می‌شود. این آمار نشان می‌دهد سالانه ۱۰ میلیارد درخت از بین می‌رود که این موضوع نگران‌کننده است و با توجه به این موضوع اگر این روند ادامه پیدا کند، تا ۳۰۰ سال آینده درختی بر روی زمین وجود نخواهد داشت. سونامی در راه است، این روز‌ها فقط نام است که روی محله‌ها باقی مانده است و از درختان چهار باغ اصفهان، باغ‌های قصردشت و شمیران دیگر خبری نیست، حالا سایه درخت یک آرزو شده است و برج‌ها جای آن‌ها را گرفته‌اند. باغ‌های اطراف شهر و جنگل‌ها نیز یا دچار حریق شده‌اند، یا به دام زمینخوار‌ها گرفتار شده‌اند. دام بزرگی که حتی گردنه حیران هم درگیر آن شد و خیلی از باغ‌ها و درختان قربانی خانه‌های ویلایی شدند.
«هر دقیقه به اندازه زمین فوتبال جنگل در جهان سوزانده می‌شود.» این آمار تنها برای آتش‌سوزی در جنگل‌هاست، بدون آمار قطع و قلع درختان به خاطر زمینخواری، ساخت بناهای ویلایی، خشکسالی، فراهم کردن زمین کشاورزی، حوادث طبیعی. سرسبزی کشور چهار اقلیم مدت‌هاست که به مخاطره افتاده است، این مساله را بار‌ها مسولان محیط زیست و دوستداران آن بیان کرده‌اند. اسماعیل کهرم، کنشگر محیط زیست در این رابطه می‌گوید: «باغ یعنی درخت، درختان در سراسر کشور وجود دارند، چه مناطق کوهستانی و خوش آب و هوا، چه مناطق گرمسیری خوزستان و بوشهر و چه در مناطق کویری مانند شیراز و اصفهان، این درختان در شهر نقش مهمی را ایفا می‌کردند. سابقا شمیران، ریه تهران بود و کرج محلی برای ییلاق پایتخت نشین‌ها. اما بیشتر این باغ‌ها کاربری اراضی داشته‌اند و به نابودی کشیده شده‌اند. البته درختان و باغ‌ها تنها به این دلیل نابود نشدند؛ بلکه دلایل دیگری هم وجود داشت. یک سری از این باغ‌ها به خاطر ندانم کاری مردمی و مسولان نابود شدند، مثل باغ‌های کرمان که قدمتشان برمی گردد به دوره قاجاریه، یا باغ فین کاشان که ۲ سالی است رو به نابودی رفته است. کار‌شناسان نقش مهمی در خشک شدن باغ فین کاشان داشتند، آن‌ها گفتند پای درختان خاک ریخته شود، درحالی که نمی‌دانستند درختان از ریشه‌شان نفس می‌کشند و این خاک ریختن راه نفس کشیدن آن‌ها را گرفت و رو به خشکی رفتند.»
کسب و کار نیز نقش مهمی در نابودی درختان دارند، هر جا درختی است، به آن معناست که آب و سرسبزی وجود دارد. افراد جویای کسب و کار به سراغ این مناطق رفتند تا به کمک درختان برای خود پولی دست و پا کنند. این فعال محیط زیست برجسته در ادامه می‌دهد: «منطقه شمیران در قسمت شمال تهران، یکی از مناطقی بود که قربانی جویندگان پول و کار شد. هتلداران و رستوران داران بیشترین افرادی بودند که به سراغ این ماجرا رفتند. در مشهد ۳۰ تا ۴۰ هزار هکتار باغ، تبدیل به ویلا و ساختمان شده است. در تبریز و اصفهان و شیراز نیز وضعیت به همین صورت بود. ویلا‌ها حتی به مناطق ییلاقی کرج هم رحم نکرده‌اند. جاده شمال و جاده‌ای که به سمت قزوین کشیده شده است، باعث تخریب این باغ‌ها شده است. حالا کرج مهد مهاجران شده و هزاران مهاجر در آن زندگی می‌کنند، حضور این افراد باعث افزایش ساخت و ساز در این شهر شده و دلیل دیگری برای از بین رفتن درختان رقم خورده است.»
زمینخواری قاتل درختان
زمینخواری اما یکی دیگر از راه‌های از بین بردن درختان است. گردنه حیران، مرز بین اردبیل و گیلان، این روز‌ها پرونده قطوری برای خودش تشکیل داده است. پرونده‌ای که طبق اعلام رسانه‌ها و سایت‌های رسمی، حدود ۱۰۰ هکتار از زمین‌های بکر گردنه حیران به طور غیرقانونی صرف ویلاسازی میلیاردی شده است. اما حیران تنها منطقه یا جایی نبود که قربانی این ماجرا شد، به طور کلی مناطق شمالی کشور نخستین محل‌هایی هستند که ردپای زمینخواران را می‌توان در آن‌ها دید. حالا خرید زمین و تغییر کاربری کار ساده‌ای شده و از آن ساده‌تر ساخت و ساز روی این زمین هاست، البته هر کدام به اسم و مدلی برای خود. یکی به نام زمینخواری، دیگری تصرف عدوانی و دیگری نام باغ شهر را به خود اختصاص می‌دهد، اما چیزی که مهم است این است که جواب تمام این‌ها یک چیز است و آن پیش درآمد نابودی درختان است. کهرم در این رابطه می‌گوید: «مردم دنیای امروز برای فرار از آپارتمان‌نشینی، طرحی را مد کردند به نام باغ شهر، ساخت بنا داخل یک باغ، اما بعد این بناهای کوچک به برج‌هایی تبدیل شد که یواش یواش زمین‌ها را بلعیدند و درختان را از بین بردند. وضعیت قطع درختان در کاخ‌های سلطنتی هم چندان رو به راه نیست. به بهانه تاسیسات، درختان یکی یکی در حال قطع شدن است. گاهی اوقات هم مالکانی که تصمیم دارند خانه را بسازند برای آنکه جریمه‌های سنگین قطع درخت را نپردازند، به عمد به درخت‌ها آب نمی‌دهند تا خشک شوند به این صورت از هزینه پرداخت جریمه و قوانین مربوط به آن برای ساخت و ساز در خصوص ملکی که درخت دارد، رها می‌شوند.»
آژیر نابودی درختان
هر سال یک و نیم میلیون هکتار (۹ درصد) از خاک‌های مرغوب ایران به بیابان تبدیل می‌شود و سالانه یک تا یک و نیم هکتار به مساحت کویرهای ایران افزوده می‌شود. این در حالی است که برای تشکیل هر سانت خاک ۱۰۰ سال زمان لازم است. یا سالانه یک و نیم درصد از جنگل‌های ایران از دست می‌رود. حال با این شرایط فاجعه‌انگیز، چه باید کرد، آژیر نابودی درختان به صدا درآمده است و باید کاری برای مقابله با این بحران انجام داد. اسماعیل کهرم راهکارهای مقابله با این مشکل را چنین بیان می‌کند: « اولین اقدامی که باید برداشت این است که درخت‌هایی را بکاریم که آب کم مصرف کنند و اگر هم مصرف می‌کنند، رشد عمودی داشته باشند تا مجبور به قطع شاخه‌های آن‌ها و هرسشان نشویم. چرا که هرس درختان به معنای هدر دادن آب است، آن هم در شرایطی که خشکسالی است و نیاز مبرمی به آب وجود دارد. خیابان ولیعصر تهران از تجریش تا راه آهن، طولانی‌ترین خیابان درختی جهان نام گرفته، اما الان زمانی که در این خیابان راه می‌روید از هر ۴ درخت یکی از آن را می‌بینید. متاسفانه اقدام اشتباهی که در رابطه با جبران درخت‌های از بین رفته می‌کنند، کاشت درخت جای درخت‌های قبلی است، اما درخت‌هایی که خاص آن منطقه نیستند. درحال حاضر در کلانشهر‌ها درخت توت به جای درخت‌های از بین رفته می‌کارند، درحالی که درخت توت برای بوستان است و مناسب با شهر نیست. چنار هم مناسب نیست، هر چند سابقا درخت چنار در کلان شهرها بسیار دیده می‌شد اما الان زمانه تغییر کرده و کارآیی مناسب را ندارد. ریشه چنار هوا می‌خواهد، اما آسفالت‌های خیابان‌ها و ساختمان‌هایی که کنار هم بنا شده‌اند، این اجازه را به چنار نمی‌دهد. چنار برای وسط باغ و کنار رود مناسب است نه جای دیگر. قدیم هوای تهران گرم می‌شد و چون وسایل سرمایشی زیادی در دست نبود؛ مردم از سایه درخت چنار استفاده می‌کردند. زمستان هم برگ درخت چنار می‌ریخت و باعث می‌شد و از خنکی زیاد جلوگیری می‌شد.»
طرح کاشت یک میلیارد درخت
طرح کاشت یک میلیارد درخت در ایران نیز از رویکردهای مهمی است که به منظور احیای جنگل‌ها، تلطیف هوا، کاهش اثر گازهای گلخانه‌ای، تولید اکسیژن، حفاظت از منابع آب و خاک، نفوذپذیری آب، جذب دی اکسید کربن و گرد و غبار دنبال می‌شود. هدف از اجرای این طرح این است که هر سال با کاشتن ۲۵۰ میلیون نهال، تا چهار سال آینده یک میلیارد درخت در ایران کاشته شود. چندی پیش بود که مدیرکل دفتر ترویج منابع طبیعی و آبخیزداری گفت: امسال ۳۰۰ میلیون درخت در کشور کاشته خواهد شد، این درخت‌ها شامل ۶۰ میلیون اصله درخت میوه، ۸۰ میلیون اصله زارعت چوب، ۸۰ میلیون درخت فضای سبز روستاها و شهرها و ۸۰ میلیون اصله درخت برای تقویت جنگل هستند. سید یوسف مرادی افزود: در این طرح نهال‌ها تولید شده، عرصه‌های کاشت و وظیفه هر دستگاه مشخص شده است. ما امید داریم که مردم و نهادها در این طرح همیاری کنند، مثلاً آموزش و پرورش از ۱۱ آذر «طرح هر مدرسه یک نهالستان» کلید خواهد خورد.
*آرمان امروز
