ایران کشوری است که اولین امپراتوری بزرگ در سطح جهانی را در تاریخ بشر، به ثبت واقعیت رسانده است؛ یعنی، امپراطوری هخامنشیان. اینک پرسش بنیادین این است که چرا و چگونه امپراطوری هخامنشی، بزرگترین و با عظمت ترین حکومت و پادشاهی جهان دوران باستان شد؟ از منظر تفکراثربخش، ریشه و بنیان هر کشوری با تفکر و اندیشه و طرز عملکرد و کارایی آن ارتباط پیوسته و پاینده دارد. به تعبیر دیگر، اگر مردم و شهروندان و حاکمان و امیران و فرمانروایان یک جامعه و کشور امر سترگ و بی بدیل اندیشه و اندیشیدن و فعال سازی و یاری گری عینی خرد و خردورزی و تفکر را فراموش کنند و در سر و سودای قدرت و تسلط بر دیگران، خردمندی و انسانیت را به غفلت و حاشیه پرتاب سازند، به وادی ضعف و زوال می افتند، حاصل افکندن در برهوت ضعف و زوال، فلاکت و بدبختی آحاد جامعه و اکثریت مردم بی چاره است.
هخامنشیان با بهره مندی از تجربه و تاریخ حکومت مادها و سایر ملل (‌مثل بابلی ها، آشوری‌ها و هندی‌ها و غیره) به تأسیس امپراتوری بزرگ ایرانی در دوران باستان پرداختند و با کوروش بزرگ آغاز کردند و با خشایارشا به اوج گستره و قدرت رسیدند و امور بیش از چهل و چهار درصد جمعیت آن زمان جهان و ده ها کشور (‌استناد به آثار تخت جمشید) را اداره کردند. تدبیر امور ۴۴% مردم و چندین شاهک نشین جهان چگونه ممکن است؟ مردمی که در اندیشه و افکار و عقاید متفاوت بودند و به نژادها و اقوام و ممالک گونه گون بستگی داشتند، از ایرانی و آریایی و بابلی، آشوری و مصری و هندی و آسیای صغیر و آناتولی و قفقاز و جزایر خلیج فارس و غیره. آیا اگر پشت این امپراطوری بزرگ فکر و اندیشه و تدبیر و آگاهی و آزادی بزرگ نبود، امکان چنین کاری به مخیله آدمیان می نشست؟ روی سخنم با کسانی است که ایران را بی ریشه و بی تبار مطالعه می کنند! ایران و ایرانیان در فراز و نشیب تاریخ همواره از یک پیوستگی و پایندگی برخوردار بودند و اگر چه این پیوستگی با گسستگی و ناپایندگی نیز قرین بود، حمله اسکندر مقدونی، حمله اعراب، حمله مغولان و تاتارها و افغان‌ها و جنگهای داخلی از نکات فرودین و نشیب‌ها و قطعه‌های انفصال و انقطاع ایران یکپارچه و متحد و متصل بوده است، لیکن، ایران از این گسست‌ها و گسیختگی های هولناک سرافراز و سربلند بیرون آمده و راست قامت و سرزنده و پویا و پاینده در درازنای تاریخ ایستاده و به راه خود ادامه داده است. سؤال اینجاست که رشته ی اتصال و پیوستگی کالبد و اجزاء و عناصر و روح و جان ایران و ایرانیان چیست و چه بوده است؟ پاسخ همان است که سبب تشکیل امپراطوری عظیم هخامنشیان شده است. فرهنگ و فرهمندی و فرزانگی واقعی و اثربخش ایرانی. فرهنگ مقوله و کل واقعی است که از عناصر متفاوت و متشابه تشکیل می‌شود، مثل، اندیشیدن و فلسفه ورزیدن، ریاضیات و حساب و کتاب، نجوم و ستاره شناسی و علم هیئت، معماری و شهرسازی، آبادگری و آبادانی، هنر و ادبیات و علوم و دانش تخصصی و کاربردی، طب و پزشکی و بهداشت و طبابت و مدیریت و برنامه و انسان شناسی و قدردانی و حرمت شهروندی و دین و دینداری و عقاید و باورها و نظایر اینها. دقت کنیم که فرهنگ امر موهوم و خیالی و آرمانی و آسمانی نیست، با تدوین منظومه‌های عرفانی و شعری و کلامی و انتزاعی نمی توان فرهنگ ساخت و اگر فرهنگ ساخته نشود و پا نگیرد، سخن از تمدن و امکانات تمدنی و جهان متمدن و توسعه یافته لفاظی و چیزی «something‌» تهی و توخالی بیش نخواهد بود. مثلاً، ممکن است ما از هوش مصنوعی و علوم شناختی و چت بات ها سخن بگوییم، اما در سیاست ها و مدیریت ها بسته و بی خردانه عمل کنیم و فراخ اندیش و بزرگ منش نباشیم در آن صورت، در واقعیت و عمل و میدان اثر و زندگی چیزی نافع درو نخواهیم کرد.
پس شرط بزرگ بودن و بالیدن و رشد کردن و شکفتن، داشتن عقل بزرگ و خرد برتر و اندیشه اثربخش و سینه پر مهر و فراخ است. شاید، مطالعه فلسفی و اندیشگی دوران ایران باستان و امپراطوری هخامنشیان برای اکنون و آینده ما نشانه ها و نمادهای عقلانی و اثری نیکو و راهگشا و یاریگر زندگی بکند. هخامنشیان با مردم خود و دیگران با خوی و خصلت انسانی برخورد داشتند. به نظر من، هخامنشیان از تزویر و ریا و دروغگویی و ظلم و فریب مردم که اساس ضعف و زوال است، بیزار بودند. البته این گفته حکم قطعی نیست فقط تحلیل اولیه است تا به ژرف اندیشی برسیم. یعنی، کسی که با تفکر و تحلیل و تأثیر آشنا نباشد با قضاوت و حکم راستین انس و الفت نخواهد داشت. اداره امور قلمروی به گستره قلمرو امپراطوری هخامنشیان و ایران زمین اندیشه و درایت و درک بزرگ می طلبد. این درک و فهم و وسعت نظر و انسان دوستی و تواضع و صلح و آرامش خواهی قدرتمندانه، همان رشته اتصال هخامنشیان بوده است. در این باره لازم است دقت نظرها و عمل‌ها و پژوهش‌های اثربخش و ژرف صورت بگیرد.