| عرفان نفس این روزها، مصادف با ایام بزرگداشت علامه شهیر سید محمد حسین طباطبائی است. 24 آبان ماه سالروز درگذشت فرزانه‌ای فرهیخته و عارفی کامل است که عمر 79 ساله خود را، برای شکوفایی معارف دینی و گسترش آن در جامعه انسانی هدیه نمود و با توشه‌ای گران سنگ چون تفسیر المیزان، به سوی یار پرکشید. بزرگداشت بزرگ مردی چون علامه طباطبایی، ارج گزاری به تمامی عالمان و دانشمندان دینی است که با سخت کوشی خود، دانش، معنویت و روحانیت را به انسان‌ها تقدیم می‌دارند.
به مناسبت سالروز بزرگداشت علامه طباطبائی، متن کوتاهی از نوشتار این عارف عامل در کتاب «شیعه در اسلام» را که مربوط به برنامه عرفان نفس از طریق کتاب و سنت است، تقدیم خوانندگان گرامی می‌نمائیم.
***
 خدای متعال در چندین جا از کلام خود امر می‌کند که مردم در قرآن تدبر و دنباله‌گیری کنند و به مجرد ادراک سطحی قناعت ننمایند و در آیات بسیاری جهان آفرینش و هرچه را که در آن است (بی‌استثناء) آیات و علامات و نشانه‌های خود معرفی می‌کند.
با کمی تعمق و تدبر در معنی آیه و نشانه روشن می‌شود که آیه و نشانه از این جهت آیه و نشانه است که دیگری را نشان دهد نه خود را مثلاً چراغ قرمز که علامت خطر نصب می‌شود کسی که با دیدن آن متوجه خطر می‌شود چیزی جز خطر در نظرش نیست و توجهی به خود چراغ ندارد و اگر در شکل چراغ یا ماهیت شیشه یا رنگ آن فکر کند در متفکره خود صورت چراغ یا شیشه یا رنگ را دارد نه مفهوم خطر را.
بنابراین اگر جهان و پدیده‌های جهان همه و از هر روی آیات و نشانه‌های خدای جهان باشند هیچ استقلال وجودی از خود نخواهند داشت و از هر روی که دیده شوند جز خدای پاک را نشان نخواهند داد و کسی که به تعلیم و هدایت قرآن با چنین چشمی به چهره جهان و جهانیان نگاه می‌کند چیزی جز خدای پاک درک نخواهد کرد و به جای این زیبائی که دیگران در نمود دلربای جهان می‌یابند وی زیبائی و دلربائی نامتناهی خواهد دید که از دریچه تنگ جهان، خودنمائی و تجلی می‌نماید و آن وقت است که خرمن هستی خود را به تاراج داده دل را به دست محبت خدائی می‌سپارد.
این درک چنانکه روشن است به وسیله چشم و گوش و حواس دیگر یا به وسیله خیال یا عقل نیست زیرا خود این وسیله‌ها و کار آنها نیز آیات و نشانه‌ها می‌باشند و در این دلالت و هدایت مغفول عنه هستند.(1)
این راهرو که هیچ همتی جز یاد خدا و فراموش نمودن همه چیز ندارد وقتی که می‌شنود خدای متعال در جای دیگر از کلام خود می‌فرماید (ای کسانی که ایمان آورده‌اید نفس خود را دریابید وقتی که شما راه را یافتید دیگران که گمراه می‌شوند به شما زیانی نخواهند رسانید) سوره مائده، آیه 105، خواهد فهمید که یگانه شاهراهی که هدایتی واقعی و کامل را دربردارد همان راه نفس او است و راهنمای حقیقی وی که خدای اوست او را موظف می‌دارد که خود را بشناسد و همه راه‌ها را پشت سر انداخته راه نفس خود را در پیش گیرد و به خدای خود از دریچه نفس خود نگاه کند که مطلوب واقعی خود را خواهد یافت.
و از این روی پیغمبر اکرم(ص) می‌فرماید: هرکه خود را شناخت خدا را شناخت(2) و نیز می‌فرماید کسانی از شما خدا را بهتر می‌شناسد که خود را بهتر بشناسد(3).
و اما برنامه سیر و سلوک این راه آیات قرآنی بسیاری است که به یاد خدا امر می‌کند مانند اینکه می‌فرماید (مرا یاد کنید تا شما را یاد کنم) سوره بقره، آیه152 و غیره آن و اعمال صالحه‌ای است که کتاب و سنت تفصیل داده‌اند و در اختتام آن فرموده‌اند (از پیغمبر خود پیروی کنید) سوره احزاب آیه21 و چگونه ممکن و متصور است اسلام راهی را راه خدا تشخیص دهد و مردم را به پیمودن آن توصیه نکند یا آن را بشناساند ولی از بیان برنامه آن غفلت کند یا اهمال ورزد و حال آنکه خدای متعال در کلام خود می‌فرماید (ما قرآن را به سوی تو نازل کردیم در حالی که بیان روشنی است نسبت به هر چیزی که به دین و دنیای مردم ارتباط دارد) سوره نحل، آیه 89.
1- علی(ع) می‌فرماید: خدا نیست آنکه خود تحت احاطه معرفت درآید او است که دلیل را به سوی خود هدایت می‌کند. بحار، ج2، ص186.
2- من عرف نفسه، عرف ربه.
3- اعرفکم بنفسه، اعرفکم بربه.
*یگانه شاهراهی که هدایتی واقعی و کامل را دربردارد همان راه نفس است و راهنمای حقیقی که خدای اوست، او را موظف می‌دارد که خود را بشناسد
*چگونه ممکن و متصور است اسلام راهی را راه خدا تشخیص دهد و مردم را به پیمودن آن توصیه نکند یا آن را بشناساند ولی از بیان برنامه آن غفلت کند یا اهمال ورزد؟
*روزنامه جمهوری اسلامی
|
