شرق: شرکت راه آهن با وضعیت وخیم زیان دهی دست و پنجه نرم می کند. بر اساس صورت های مالی منتشر شده، شرکت راه آهن که پیش از این تنها در بخش مسافری زیان ده بوده، این بار در بخش حمل بار هم زیان ده شده است و زیان انباشته حدود هزار و 800 میلیاردتومانی را به ثبت رسانده است. نکته درخورتوجه اینکه حقوق پرسنل این شرکت سهم بسیار بزرگی در هزینه خدمات آن دارد.

زیان خالص راه آهن حدود 5 برابر شد

چندی پیش وزارت اقتصاد صورت مالی هزار شرکت دولتی و موسسات عمومی را منتشر کرد که در این میان وضعیت مالی شرکت راه آهن شرایط وخیمی را به ثبت رسانده است.

بر اساس صورت های مالی حسابرسی شده منتهی به پایان اسفند ماه سال گذشته، این مجموعه دولتی در سال قبل درآمد 87هزار و 700 میلیارد ریالی را به دست آورده که هرچند به دلیل افزایش تعرفه های حمل ونقل، نسبت به سال 1400 حدود 25 درصد افزایش را نشان می دهد؛ اما شرکت راه آهن همچنان زیان ده است و از قضا بخش حمل کالا که در سال های گذشته سودآور بوده، هم اکنون زیان ده شده است. بر اساس صورت های مالی منتشر شده، زیان خالص شرکت راه آهن در پایان سال گذشته به بیش از 18 هزار میلیارد ریال رسیده تا به این ترتیب زیان انباشته این مجموعه به بیش از 179 هزار میلیارد ریال برسد.

در جدول شماره یک، میزان سود و زیان راه آهن در پنج سال اخیر آمده است و نشان می دهد که شرکت راه آهن که در سال 1399 موفق شده بود به سود خالص حدود چهار هزار میلیارد ریال برسد، حالا زیان بالغ بر 18 هزار میلیارد ریال را به ثبت رسانده است. همچنین این جدول نشان می دهد که شرکت راه آهن در همه پنج سال گذشته زیان عملیاتی ثبت کرده و به جز در سال 1399 در همه این مدت زیان خالص داشته است. روند گرفتاری راه آهن به زیان خالص در دو سال 1400 و 1401 سنگین تر شده و تقریبا چهار تا پنج برابر سال های قبل از آن شده است.

سقوط حمل ونقل کالا در بخش ریلی

در ادامه به بررسی جزئیات بیشتر درآمد و هزینه شرکت راه آهن می پردازیم تا درک بهتری از عملکرد این شرکت و علل زیان دهی آن را پیدا کنیم. بر اساس صورت های مالی منتشر شده جمع کل درآمدهای محقق شده شرکت راه آهن در سال 1401 معادل 87.733 میلیارد ریال است که شامل سه بخش اصلی حمل ونقل داخلی، حمل ونقل بین المللی و حق استفاده از دارایی ها در حوزه مسافربری به ترتیب به ارزش 67.600، 12.491 و 7.643 میلیارد ریال است.

درآمد حمل ونقل داخلی شامل بخش های درآمدی حمل ونقل باری و مسافربری، همچنین درآمد حمل ونقل مسافربری بر اساس درصدی از مبلغ فروش بلیت شرکت های استفاده کننده از خدمات و دارایی های این شرکت از طرف شرکت های خصوصی حوزه حمل ونقل ریلی و همچنین درآمد ناشی از اجاره بهای لوکوموتیو در مسیرهای داخلی بوده است. درآمدهای حمل ونقل باری این بخش از محل جابه جایی 31.706 میلیون تن/کیلومتر بوده است که در مقایسه با سال 1400 کاهش در حدود شش درصدی در حجم حمل ونقل را نشان می دهد. با این حال، با توجه به رشد نرخ تعرفه های حمل ونقل، کل درآمدهای این بخش رشد 25درصدی داشته است. درآمدهای بخش حمل ونقل بین المللی که بابت جابه جایی بار به آسیای میانه بوده است، با وجود رشد نرخ تعرفه ها و به دلیل کاهش محسوس مقدار جابه جایی از 3.331 به 2.085 میلیون تن/کیلومتر (و معادل 37 درصد)، از 15.478 میلیارد ریال به 12.491 میلیارد ریال کاهش یافته است.

شرکت، علت این موضوع را کاهش حجم تجارت خارجی کالایی با کشورهای حوزه آسیای میانه در سال گذشته عنوان کرده است و شاید بتوان گفت که یکی از دلایل زیان دهی مجموعه در سال قبل نیز این افت محسوس در حمل ونقل کالایی بوده است. نکته قابل ذکر اینکه شرکت های حوزه حمل ونقل با توجه به هزینه های ثابت بالایی که دارند، در صورت خالی ماندن ظرفیت های قابل استفاده آنها به سرعت از روند سوددهی خارج و به منطقه زیان وارد می شوند.

در این بخش باید اشاره کرد که بر اساس برنامه ششم توسعه بنا بود که سهم حمل ونقل ریلی از حمل بار تا سال 1400 به حداقل 30 درصد برسد؛ اما این موضوع نه تنها محقق نشد؛ بلکه سهم حمل ونقل ریلی از حمل بار با کاهش روبه رو شده و از 7.3 درصد در سال 1397 به شش درصد در سال 1401 رسیده است. سهم حمل ونقل ریلی در حمل بار کشور در سال 1372 تا 1374 در حدود 10 درصد بوده است.

افزایش تعداد مسافران قطار

بخش سوم درآمد با عنوان حق استفاده دارایی های مجموعه بابت خدمات ایستگاهی و تامین نیروی کشش قطارهای مسافربری و ریلی معادل 7.643 میلیارد ریال محقق شده است. این مبلغ در مقایسه با سال قبل از آن رشد 50درصدی را نشان می دهد و علت آن نیز افزایش جابه جایی مسافر در حوزه حمل ونقل ریلی از 20.7 میلیون نفر به 29.6 میلیون نفر است. بر اساس جداول حاشیه سود درج شده از طرف شرکت در صورت های مالی، علت اصلی زیان دهی شرکت در سال های اخیر، بابت همین آخرین بخش درآمدی شرکت یعنی حق استفاده دارایی های مجموعه بابت خدمات ایستگاهی و... در حوزه مسافربری است. در حالی که این بخش درآمد 7.643 میلیارد ریالی داشته است؛ اما بر اساس تخصیص بهای تمام شده از طرف شرکت، هزینه های این بخش در سال قبل معادل 27.485 میلیارد ریال بوده و در واقع خدمات این بخش برای شرکت منجر به زیان در حدود 20 هزار میلیاردریالی شده است.

با این حال، شرکت در این زمینه تاکید کرده که ارائه این خدمات با وجود آنکه توجیه اقتصادی ندارد، اجتناب ناپذیر است؛ زیرا حمل ونقل ریلی موجب کاهش مصرف سوخت، کاهش آلاینده های محیط زیست، کاهش تلفات جاده ای و کاهش استهلاک جاده ها و... می شود.

با این حال در نبود شاخصی در راستای اندازه گیری اثرات ناشی از استفاده از حمل ونقل ریلی به جای حمل ونقل جاده ای، نمی توان درباره اجتناب ناپذیر بودن این هزینه ها قضاوت کرد؛ به ویژه اینکه ارقام زیان انباشته این واحد دولتی به حدود 180 هزار میلیارد ریال رسیده باشد و پیشنهاد می شود که دولت و سازمان برنامه و بودجه در این زمینه نسبت به طراحی برخی شاخص های کیفی و کمی اقدام کند که بتواند علل زیان دهی واحدهای دولتی و منفعت رسانی آنها در بخش های دیگر را از ضعف های مدیریتی یا ساختاری جدا کند.

سهم گزاف حقوق پرسنل در هزینه های شرکت راه آهن

در ادامه، به بررسی بخش های اصلی بهای تمام شده خدمات شرکت راه آهن می پردازیم. همان طور که جدول شماره دو نشان می دهد، هزینه های پرسنلی که شامل هزینه حقوق و خرید خدمات بوده است، بیشترین سهم را از کل هزینه های مربوط به بهای تمام شده خدمات راه آهن داشته است. جالب است که حقوق پرسنل و خرید خدمات شرکت راه آهن بیشتر از 60 درصد بهای تمام شده خدمات شرکت راه آهن را تشکیل می دهد. همچنین این هزینه ها نسبت به سال 1400 رشد بیش از 50درصدی داشته است. لازم به ذکر است که تعداد پرسنل شرکت شامل پرسنل رسمی، قراردادی و... در سال قبل 22 هزار و 515 نفر بوده است. نکته دیگر اینکه شرکت راه آهن برخلاف دیگر بخش ها، پول کمتری برای تعمیر و نگهداری ناوگان خرج کرده است.

این موضوع در کنار رشد قیمت ها و تورم سالانه در نگاه اول ممکن است نشان از کنترل هزینه های مجموعه داشته باشد؛ اما به نظر می رسد که دلیل کاهش این هزینه ها که بخش ضروری از سرویس دهی و ارائه خدمات مجموعه راه آهن است، زیان دهی کلی مجموعه و محدودبودن تخصیص منابع دولتی به راه آهن باشد. همچنین کل بهای تمام شده شرکت راه آهن در مقایسه با سال 1400 رشد 26درصدی را نشان می دهد. شرکت در بخش هزینه های عمومی اداری نیز مبلغی بالغ بر 22 هزار میلیارد ریال شامل 16 هزار و 800 میلیارد ریال خدمات قراردادی و دستمزد و همچنین پنج هزار و 730 میلیارد ریال دیگر هزینه ها را ثبت و شناسایی کرده است. به این ترتیب این شرکت در پایان سال قبل مبلغ 23 هزار و 546 میلیارد ریال زیان عملیاتی ثبت کرده است.

در بخش حمل ونقل بار، ظرفیت قابل استفاده مجموعه معادل 40 میلیارد تن/کیلومتر بوده که در سال قبل فقط 29میلیاردو 459 میلیون تن/کیلومتر استفاده شده است. رکود اقتصاد داخلی و همچنین کاهش حجم حمل ونقل کالا به خارج از کشور ازجمله دلایلی است که منجر به بی استفاده ماندن بخشی از ظرفیت حمل ونقل ریلی در حوزه حمل بار شده است.

در پایان نگاهی به جدول گزارش تطبیق عملکرد شرکت با بودجه سال 1401 می پردازیم. براساس این گزارش درآمدهای پیش بینی شده شرکت برای سال قبل براساس قانون بودجه معادل 102 هزار میلیارد ریال برآورد شده بود که عملکرد واقعی شرکت معادل 87هزارو 700 میلیارد ریال بود و به این ترتیب شاهد تحقق نیافتن بودجه این بخش به میزان 14هزار و 300 میلیارد ریال هستیم. همچنین میزان حمل بار پیش بینی شده معادل 31میلیاردو 500 میلیون تن/کیلومتر بوده است که رقم محقق شده معادل 29 میلیاردو 459 میلیون تن/کیلومتر بوده و به این ترتیب عملکرد واقعی شرکت در این حوزه معادل 93.5 درصد بوده است.

نکته دیگر اینکه در حوزه حمل ونقل مسافربری نیز میزان جابه جایی مسافر در سال قبل 14.8 میلیون نفر/کیلومتر در بودجه برآورد شده بود که مقدار تحقق واقعی در این بخش 15.1 میلیون نفر/کیلومتر بوده است که شاهد تحقق 102درصدی بودجه شرکت در این بخش هستیم.