چندی پیش موسسه دین و اقتصاد نشستی درباره سقوط صفویه که سالگرد آن مصادف با اول آبان است، برگزار کرد که یکی از سخنرانان دکتر فرشاد مومنی بود. 

قاعده گذاران ایران و درک ابتدایی از تاریخ

به گزارش جماران استاد دانشگاه علامه طباطبایی سخنان خود را چنین آغاز کرد:  متفکران بزرگ توسعه وقتی از منزلت تاریخ برای فهم بایسته های حرکت به سمت توسعه یا مهار روندهای معطوف به اضمحلال سخن می گویند تاکید می کنند که ساده ترین و سطحی ترین و تنزل یافته ترین سطح مراجعه به تاریخ "نگاه به تاریخ به مثابه آیینه عبرت" است و  اگر همه حکومتگران و قاعده گذاران کنونی ایران درکی در این سطح هم از تاریخ داشتند بیش از هفتاد درصد خطاهای سیاستی منتهی به بحران های اقتصادی اجتماعی در ایران ، مهار می شد.

 40 بار تکرار یک تجربه شکست خورده طی 30 سال

مومنی ادامه داد: فقدان حافظه تاریخی به ویژه در عرصه تصمیم گیری و تخصیص منابع ، به حاشیه رانده شدن توسعه و سلطه غیرمتعارف رانت ، ربا و فساد را در ایران به دنبال داشته و از دل این مشکل ، بحران یادگیری در نظام تصمیم گیری های اساسی ایران را مشاهده می کنید. مثلا فرض کنید طی 30 سال گذشته بیش از 40 بار اقدام به تنزل ارزش پول ملی و جهش نرخ ارز شده و در هر چهل بار فاجعه های بزرگ منجر به افزایش نابرابری های ناموجه و وابستگی های ذلت آور به دنیای خارج و سقوط بنیه تولید ملی شده ولی تا همین امروز هم حکومتگران گرامی عبرت نگرفته اند.

البته در چارچوب دستگاه نظری نهادگرایی روشن است که برخی حکومتگران قادر و مایل به عبرت گیری نخواهند بود بودند چرا که بازتولید این مناسبات با وجود این که برای کشور و ملت فلاکت و درجا زدن و پس افتادگی دارد، اما برای مافیاها و اتحاد شومی که میان آنها و بخش هایی از ساختار قدرت و ساختار علم اقتصاد شکل گرفته، منافعی را تامین می کند که ماجرای بسیار مهمی است.

یک علت مهم سقوط صفوی و درسی برای امروز

فرشاد مومنی با اشاره به سخنان سخنران قبلی مراسم (رسول رئیس جعفری) مبنی بر دخالت قزل باشان در حکومت صفوی به عنوان یکی از علل سقوط این امپراطوری گفت: همواره در تاریخ ایران یک ستون بحران و فاجعه ، نظامیانی هستند که از جلد خود خارج شده و سراغ بازار و سیاست و اقتصاد می روند و نابرابری در توزیع قدرت و ثروت ایجاد می کنند و در اثر آن نابرابری، همه تعادل ها در نظام حیات جمعی ایرانیان را به هم می زنند. شاید این هم یکی از آن درس های بسیار بزرگی است که ما می توانیم از تجربه سقوط صفویه داشته باشیم.

این استاد تمام دانشگاه علامه طباطبایی در ادامه گفت: یکی از بزرگان و بنیان گذاران ارائه یک صورتبندی نظری از ساز و کارهای صعود و افول کشورها ابن خلدون است و خیلی ها که آگوست کنت را پیشتر بنیان گذار دانش جامعه شناسی به مثابه علم تغییر اجتماعی محسوب می کردند بعد از این که آثار ابن خلدون به زبان های اروپایی منتشر شد در نگاه خود تجدید نظر کردند و گفتند این مرد از جهاتی بسیار با کیفیت تر از آگوست کنت و چند صد سال قبل از او ماجرای فراز و فرود حکومت ها و تمدن ها را صورت بندی نظری کرده است به طوری که واقعا خارق العاده است و برای امروز ما هم واقعا آموزنده است

سه علت سقوط حکومت در ایران از نگاه فردوسی

همچنان حکیم طوس هم برای ما در این زمینه جایگاه ویژه ای دارد و نکات ارزنده ای در باب حکومت می گوید از جمله این که سقوط حکومت در ایران در بالاترین سطح تابع سه خطای بزرگ است. یکی غفلت از عدالت اجتماعی، پیمودن ره ظلم به شهروندان دومیش را سفله گزینی و چاپلوس پروری حاکمان و حذف شایستگان و سومی هم کاسبی شخصی پیدا کردن حکومتگران. اگر سر و سامانی در توسعه در ایران وجود داشته باشد از آیینه این سه مولفه، حکومت گرانی که صادق و پاکدامن و میهن دوست هستند می توانند دست به دست هم بدهند و خطاهای فاحشی که اوضاع نابسامان کنونی را در ایران ایجاد کرده است را جبران کنند.

معرفی یک کتاب درباره سقوط شوروی

او با بیان این که از دریچه تجربه های بین المللی در این زمینه من توصیه می کنم که انجمن های علمی توسعه خواه در ایران در هر رشته و سطحی که هستند کتاب درخشان و ممتاز آندره فونتن (نویسنده و مورخ فرانسوی معاصر) به عنوان یکی بدون دیگری که درباره تجربه سقوط شوروی است را در دستور مطالعه خود قرار دهند. در ادامه گفت: در میان کتاب هایی که در این زمینه منتشر شده است، هیچ کدام شان از نظر بنیه تحلیلی و اتکا به شواهد حیرت انگیز به اندازه این کتاب نیست.  

پاشنه آشیل شوروی تفکر سوسیالیستی نبود

در بخشی از این کتاب آمده است، پاشنه آشیل اتحاد جماهیر شوروی، غره شدن به توان سرکوب بود. این باعث شد که نظامیان و امنیتی ها مردم و خواسته هایشان را به حاشیه برانند و طیفی از مولفه ها را ذکر می کند که یکی از مهمترین های آنها این بود که مسیری که قاعده گذاری های حکومت طی می کرد یک مسیر نابرابر ساز و ضعیف کش بود اما شعارهای حکومت، عدالت محور بود و آندره فونتن بر این باور است که دوگانگی میان قول و فعل حکومت، ریشه مشروعیت حکومت شوروی را زد.

رد پای بازارگراها در سقوط شوروی!

مومنی در ادامه گفت: حال کسانی با مطامعی برای به ذلت کشاندن ایران این طور ترویج می کنند که فروپاشی اتحاد شوروی به دلیل باورهای سوسیالیستی آنها بوده است ادعایشان  یک دروغ بزرگ است به ویژه از این زاویه که آنها در روایت فونتن نه تنها تعهدی به سوسیالیسم نداشتند بلکه بزرگترین عاملی که به فروپاشی آنها سرعت داد به تسخیر درآمدن اندیشه آنها توسط بازارگراها بود . یعنی می گوید اندیشه آزادسازی و خصوصی سازی و رها سازی و تضعیف ارزش پول ملی و سیاست های تورم زا و اشتغال زدا کمر اتحاد شوروی را شکست.

رفتار دوگانه دستگاه قضایی شوروی یک علت سقوط

یکی از مسائل حیرت انگیز که می گوید این است که حکومت شوروی یک دستگاه قضایی ویژه ای درست کرده بود که پشه را در آسمان نعل می زد، اما این دستگاه درباره اقدام غیرقانونی آقازاده های حکومتی در اتحاد شوروی در کاسبی شخصی سکوت می کرد. اگر کسی کوچکترین شعار دم دستی ابتدایی و سیاسی می داد تا سه نسل مجازات می شد اما بزرگترین فسادهای مالی وابستگان به حکومت هیچ عقوبتی نداشت و تیغ دستگاه قضایی نسبت به فساد مالی حکومت گران به غایت کند بود. اما اگر دانشجویی شعار سیاسی خیلی ساده هم می داد داغ و درفش می شد.

علت سقوط صفویه، نقل گرایان جایگزین عقل گرایان

رییس موسسه دین و اقتصاد ادامه داد: در زمینه فروپاشی سلسله صفوی هم یکی از عالیترین تحلیل ها را خانم نیکی کدی (خاورشناس آمریکایی معاصر) ارائه کرده اند آنجا دقیقا فراز و فرود سلسله صفوی با نوع جهت گیری های اصحاب معرفت در آن دوره و به ویژه معرفت دینی توضیح می دهند مثلا می گوید شاه عباس توانست کارهای بزرگ کند چون روحانیون و دانشمندان عقلگرا و عدالت محور را در کنار خود قرار داد و میدان نفوذ و عمل به آنها اعطا کرد و یکی از دلایل سقوط سلسله صفویه این است که هر چه به اواخر دوره صفویه نزدیک می شویم به جای عقل گرایان، نقل گرایان حاکم شدند و به جای عدالت محورها، صاحبان اندیشه های وهمی و قضا و قدری جایگاه بزرگ تری پیدا کردند.

وابستگی ذلت آور به قدرت های بزرگ علت سقوط پهلوی

او افزود: در مورد سلسله پهلوی روایت مارک گازیوروفسکی را خیلی ممتاز می دانم چون روی مساله ای پافشاری کند که می تواند همیشه پاشنه آشیل باشد و ان هم مساله وابستگی ذلت آور در ساحت های اندیشه و عمل به قدرت های بزرگ است. این یک بدبختی بزرگی است که گریبان بخش هایی از صاحبان اندیشه و قدرت و ثروت در ایران را گرفته است که فکر می کنند امنیت شان را در ایران اگر به خارجی ها گره بزنند تضمین می شود.

مومنی با انتقاد از برخی افراد که طرفدار گره زدن مملکت به بیگانگان هستند گفت: بعد از جنگ برخی افرادی که به مناصبی رسیدند مهندس موسوی را محکوم می کردند که تحت تاثیر فضای روشنفکری بود و به استقلال ملی اهمیت می داد و در مقابل چون رژیم صدام حسین منافع خود را به صورت موازنه مثبت با همه قدرت های بزرگ گره زده بود آنها حفظش کردند اما وقتی ماجرای حمله صدام به کویت پیش آمد و با آن وضعیت ساقط شد برای چند نفر از آنها که در زمان مسئولیت مهندس موسوی در این باره ها صحبت کرده بودیم پیام دادم که ببینید فرجام کسی که به مردمش پشت کرد و منافع خود را به خارجی ها گره زد چه شد و از آن توهمی که داشتید دست بردارید.

او اضافه کرد: برای دوران جمهوری اسلامی در میان کسانی که دغدغه توسعه دارند یکی از برجسته ترین متفکران فرامرز رفیع پور است که بسیار هوشمند است و با وجود این که نقدهایی به رویکرد او در تبیین مسائل ایران دارم اما از نظر زمان آگاهی و یک روح حساس که دغدغه های محوری زمانه خود را می شناسد من او را در میان جامعه شناسان کنونی ایران بی نظیر می دانم.

او اولین کسی است که وقتی برنامه تعدیل ساختاری در ایران به اجرا درآمد بحث توسعه و تضاد را مطرح کرد و به حکومت هشدار داد که برنامه تعدیل ساختاری می تواند بحران حاد مشروعیت برای حکومت ایجاد کند. در سال های میانی  اجرای تعدیل ساختاری فرامرز رفیع پور بر مفهوم آنومی اقتصادی اجتماعی در ایران یعنی آشفتگی متمرکز شد و آثار بسیار ارزشمندی را منتشر کرد و یکی از آخرین آثار او که هوشمندی او را خیلی خوب نشان می دهد کتابی است که حدود 5 سال پیش منتشر کرد تحت عنوان" دریغ است ایران که ویران شود" باز تاکید می کنم که من خود در دانشگاه خوارزمی جلسه ای دو ساعته در نقد روش شناختی این کتاب داشتم و از بسیاری جهات این کار را واجد نقدهای جدی می دانم اما آن شاخک های میهن دوستانه و دین محوری که این فرد دارد خیلی زود تر از دیگران علائم رفتن به سمت اضمحلال و فروپاشی را در بخش هایی از جامعه ایران و از دریچه یک جامعه شناس زمان آگاه دیده است.

قدرت های بزرگ در وقت منازعه، ایران را مثل یک نعش می خواهند

او نسبت به امتیاز دادن ها به قدرت های بزرگ هشدار داده و گفت: چند نکته به عنوان هشدار از دریچه اندیشه ای به اصحاب قدرت و ثروت در ایران مطرح می کنم در ابتدا توصیه می کنم که عزیزان کتاب فروپاشی زنده یاد هدی صابر را بخوانند این کتاب یکی از عمیق ترین و دست اول ترین روایت ها از چگونگی دست به دست هم دادن عناصر داخلی و خارجی برای فروپاشی صفویه را روایت کرده است که خیلی ارزشمند است و ارزش آن به ویژه در شرایط کنونی به این است که همواره طی بالغ بر دو قرن گذشته هر زمانی که که یک منازعه هژمونیک بین قدرت های بزرگ قرار داشته ایم به واسطه ویژگی های خاص استراتژیک و ژئو استراتژیک ایران، طرفین این منازعه روی این که ایران باید تبدیل به یک نعش شود که نه راهی به پس داشته باشد نه راهی به پیش و نه قدرت ابراز وجود داشته باشد، هم داستان بودند.

آنها که به دنبال عقد اخوت با بیگانگان هستند، توهم بزرگ دارند

این استاد دانشگاه علامه طباطبایی در ادامه افزود: تجربه تاریخی می گوید از این دریچه هیچ فرقی بین روس و انگلیس و آمریکا و شوروی و بین آمریکا و چین در شرایط کنونی نیست و آنها که فکر می کنند با عقد اخوت بستن با یکی از قدرت های بزرگ و برقراری موازنه مثبت یعنی امتیاز دادن به هر دوی آنها راهی برای بقای خود پیدا می کنند، توهم بزرگ دارند و زنده یاد هدی صابر این را خیلی خوب توضیح داده است.

او ضمن گرامیداشت یاد علامه طباطبایی و شهید مطهری گفت: نکته دیگر موضوعی است که هم زنده یاد علامه طباطبایی در اثر اصول فلسفه و روش رئالیسم و هم زنده یاد شهید مطهری در مجلد ششم  مطرح کرده اند که روی یک پند بزرگ که نقطه عزیمت اصلاح و نجات را صورت بندی می کند پافشاری دارند و این را از نگاه توسعه ای هم  داگلاس نورث ارائه کرده است. در صفحه 622 جلد ششم مجموعه آثار شهید مطهری آمده است که رفتارهای اختیاری انسان دارای مقدمات ادراکی ناظر بر حوزه اندیشه است یعنی نقطه عزیمت نجات ارتقای بنیه اندیشه ای است داگلاس نورث این را این طور می گوید هر کشوری که می خواهد توسعه یابد ابتدا باید بنیان های اندیشه ای شکل دهنده به وضع موجود را خوب بشناسد و دوام های بنیان های اندیشه ای شکل دهنده وضع مطلوب را شناسایی کند.

من با همه انتقادها به کارهای دکتر رفیع پور این کتاب آخرشان یعنی قرآن و جامعه را از این دریچه واجد صلاحیت می دانم چون باب گفتگوهای ثمربخش و اعتلا دهنده را در این ز مینه در ایران باز کند

انحطاط با اجرای تعدیل ساختاری آغاز شد

مومنی با بیان این که ما در واقع روند انحطاط مان از زمانی آغاز شد که در اسارت برنامه شکست خورده تعدیل ساختاری و بنیان های اندیشه ای آن برآمدیم. ادامه داد: من در کتاب اقتصاد ایران در دوران تعدیل ساختاری با جزئیات نشان داده ام که چرا متفکران بزرگ دنیا می گویند اگر اتحاد شوروی سقوط کرد این سقوط ربطی به ایدئولوژی سوسیالیستی شان نداشت بلکه این سقوط ریشه در شیوه حکمرانی آنها داشت که در آن فساد ترویج می شد نابرابری افزایش می یافت و با هر نوع آزادی های مشروع مدنی با خشن ترین شیوه های سرکوب برخورد می شد.

او اضافه کرد: ما همچنان بر این باوریم که اگر حکومت گرامی ما آن سه مولفه ای را که فردوسی نقل کرده جدی بگیرد یعنی حساسیت زدایی از نابرابری های ناموجه را کنار بگذارند برنامه توسعه عادلانه طراحی کنند  و از سفله گزینی و متملق پروری و چاپلوس پروری دست بردارند و اجازه دهند اصحاب خرد و دانایی در فرآیندهای تصمیم گیری در تخصیص منابع جایگاه پیدا کنند و از همه مهمتر این که یک برنامه پیشگیرانه مبارزه با فساد را هر چه سریعتر در دستور کار قرار دهند و با اولویت به فاسدان درون ساختار قدرت. ایران نجات پیدا خواهد کرد.

رویه های مشکوک برای اداره ایران از زمان احمدی نژاد کلید خورد

رییس موسسه مطالعاتی دین و اقتصاد با هشدار به حکومت تاکید کرد: حکومت گرامی باید از شیوه هایی که من نام آنها را شیوه های اداره مشکوک ایران گذاشته ام باید دست بردارد دربالاترین سطح رویه های مشکوک برای اداره ایران از زمان احمدی نژاد کلید خورد. نه این که قبل تر اشتباهات و خطاهای فاحش نداشتیم ولی بالاخره جسته و گریخته می شد اوضاع را سامان داد  اولین شان این است که حکومت بی عدالتی سیاسی را برای خود زینت تلقی کرد. بسیاری از حکومتگران ما از آن دوره به بعد وقتی که به سمت حذف نیروهای کارآمد سیاسی و اجتماعی متمایل شدند به آن افتخار می کردند و این واقعا پدیده شگفت انگیز است.

شصت پله سقوط رتبه ایران در پاکدامنی اقتصادی در زمان احمدی نژاد

او در ادامه با انتقاد از یکدست سازی حاکمیت گفت: حکومت یکدست یعنی حکومتی که در آن توزیع قدرت به ناعادلانه ترین شکل قابل تصور خود رسیده است. از دل آن حکومت یکدست با انبوهی از تناقض ها و تعارض ها و واژگونگی ها روبرو شدیم یعنی فرض کنید در دوره احمدی نژاد که آن همه هارت و پورت ضدامپریالیستی می کرد به گواه گزارشی که به نظر من یک سند تاریخی برای توسعه ایران است و در مهر 1392 مرکز پژوهش های مجلس منتشر کرد. آنجا نشان داده که به محض این که حکومت به سمت یک دست شدن رفته چطور بی سابقه ترین سطوح ناکارآمدی و فساد ظاهر شده و تنها در دوره احمدی نژاد است که در یک دوره زمانی کوتاه از نظر پاکدامنی اقتصادی رتبه ایران در دنیا شصت پله سقوط را تجربه کرده است و هرگز چنین چیزی را ما پیش از آن تجربه نکرده بودیم

تکاندهنده ترین مورد کارنامه احمدی نژاد

او گفت: تکان دهنده ترین قسمت کارنامه مشکوک دوره احمدی نژاد به گواه آن گزارش مرکز پژوهش ها این است که در مقایسه با دوره آقای خاتمی ارزبری هر واحد تولید ناخالص داخلی در ایران 5 برابر افزایش پیدا کرده است یعنی بی سابقه ترین و سریع ترین تعمیق وابستگی های ذلت آور به دنیای خارج دقیقا در دوره ای اتفاق افتاده است که هارت و پورت های تو خالی و مشکوک می کردند. مثل کسی که خودش کار خلافی می کند بعد پرچم مبارزه با آن کار خلاف را دست می گیرد و دیگران را متهم می کند واقعا از آن دوره بود که باب این بازی های کثیف در ابعاد بی سابقه ای باز شد.

رانت و ربا و فساد بستر ساز فروپاشی است

مومنی با بیان این که «مانوئل کاستلز می گوید هر وقت حکومتی رانت و ربا و فساد و رفتارهای ضد توسعه و ضد تولیدی را جهت گیری اصلی می کند دو اتفاق می افتد که بسترساز انحطاط و فروپاشی است، ادامه داد: اول این که تخریب محیط زیست ابعاد بی سابقه می یابد. دوستانی که بحث های من را درباره برنامه هفتم دنبال کردند حتما توجه کرده اند که من نشان داده ام که چه در دوره احمدی نژاد و چه در دوره کنونی ما سریع ترین سقوط ها را در کیفیت محیط زیست ایران تجربه کرده ایم. می بینیم که نابرابری ناموجه چطور به سرعت آثار خود را در امضمحلال محیط زیست نشان می دهد نکته دوم این است وقتی که شما به سمت سیاست های اقتصادی نابرابرساز حرکت می کنید انسجام اجتماعی گسسته می شود.

بحران اعتماد مردم به عناصر و اجزای حکومت به شکننده ترین وضعیت تاریخی خود رسیده است

او گفت:  کاش جامعه شناسان گرامی ما به این مساله انسجام اجتماعی ایران به روایت گزارش رسمی وزارت کشور در آن مجموعه سه جلدی گزارش وضعیت اجتماعی ایران بپردازند. و به حکومتگران هشدار دهند که بحران اعتماد اجتماعی به ویژه بحران اعتماد مردم به عناصر و اجزای حکومت به شکننده ترین وضعیت تاریخی خود رسیده است و برای این که درک کنیم که این مساله چطور ریشه بنیه تولید را در ایران می سوزاند و سقوط در بنیه تولید هم در داخل ناهنجاری ها را افزایش می دهد و هم وابستگی های ذلت آور به دنیای خارج را افزایش می دهد.

با نیت کمک به دولت آمار مالی دولت را با دستکاری هایی پنهان می کنند 

مومنی ادامه داد:  گزارش صندوق بین المللی پول در بهار 2023 را ببینید در سراسر دنیا فقط 5 کشور هستند که نسبت به دولت ایران تعهد کمتری به زیرساخت های فیزیکی و انسانی و نرم افزاری توسعه دارند یعنی نسبت G  به GDP  که نشان دهنده میزان اهتمام حکومت به وضعیت تغذیه و آموزش و سلامت و زیرساخت های فیزیکی و مسکن مردم است ایران الان یکی از بدترین وضعیت های تاریخی خود را دارد چه نسبت به 50 ساله گذشته خود و چه در مقایسه با کشورهای دنیا و با کمال تاسف کسانی با نیت کمک به دولت سعی می کنند فاجعه آمیزی وضعیت شکنندگی مالی دولت را با دستکاری هایی پنهان کنند من به حکومت گران می گویم که دستکاری واقعیت راه نجات نیست و راه نجات این است که شما با مردم صادق باشید و بگویید که اوضاع کشور چقدر خطیر است و به جای بگیر و ببند و تهدید و ارعاب دانشگاهیان ، با کمک اصحاب خرد و دانایی ، بتوانیم از این ماجرا عبور کنیم.

کفران نعمت می کنید که هزینه آزاد اندیشی را بالا می برید

او با بیان این که «یکی از افتخارات دوره جمهوی اسلامی این است که بی سابقه ترین سرمایه گذاری ها را روی آموزش مردم کرده است ادامه داد: کفران نعمت می کنید که  آگاهانه یا ناخودآگاه هزینه آزاد اندیشی را بالا می برید و دانشمندان را به حاشیه می رانید و بی صلاحیت ها و کم صلاحیت ها و پرفسادها را گرامی می دارید.  در همین دو ساله روی کار آمدن این دولت ، چندین رتبه سقوط به سمت فاسد ترین کشورهای دنیا پیدا کردیم  و این خود گواه است که دانایان را کنار زده اید و تولید فناورانه را به حاشیه می رانید و رانت و ربا و فساد را در این کشور ترویج می کنید.

مومنی اظهار داشت: مثلا اینها در تولید فناورانه، به سمت تشویق رانتی معدنی ها رفته اند که سرمایه برترین و آب برترین و آلوده ساز ترین رشته فعالیت های شناخته شده صنعتی در ایران است و از طریق آن کار به نام صنعت، داده های مربوط به حساب های ملی را بزک می کنند ولی شما می بینید که ما چقدر در این زمینه دچار انحطاط شده ایم. من به شرافت یکی از نمایندگان مجلس درود می فرستم که برای افشای ابعاد این فاجعه سازی گزارشی راجع به ماجرای تولید متانول در ایران داده بود مثلا میزان رانت  گاز تقدیم شده به متانول ساز ها در دهه های اخیر را برآورد ارزشی کرده بود و بعد کل صادرات متانول ایران را هم در فاصله 2010 تا 2022 درآورده بود نتیجه این بود که ارزش ارزی کاز اختصاص یافته از کل عایدی ارزی حاصل از صدور متانول بیشتر بوده است. در واقع اگر ما این همه ماشین آلات وارد نمی کردیم و این همه هزینه های مستقیم ارزی و ریالی متحمل نمی شدیم که مثلا آن 17.1 میلیارد دلار عادی ارزی داشته باشیم و همان گاز را که به آنها دادیم صادر می کردیم ارزش صادراتی اش بیشتر بود!

بخش هایی از نظام تصمیم گیری به تسخیر رباخوارها و رانت خوارها درآمده است

فرشاد مومنی در سخنرانی خود در موسسه مطالعاتی دین و اقتصاد گفت: امروزه می بینیم که بخش هایی از نظام تصمیم گیری به تسخیر رباخوارها و رانت خوارها و فاسدها درآمده است. اینها رانتی معدنی ها را با انواع رانت های آشکار و پنهان چاق کرده اند و از طریق آن، نابود شدن صنایع نساجی در ایران را پنهان کرده اند. وقتی اعتراض هم می شود می گویند اینها برای ما ارز می آورند! در حالی که گزارش مرکز پژوهش ها می گوید به جای صادرات مواد خام اگر نساجی را جدی می گرفتیم و صنایع پوشاک را رونق می دادیم عایدی ارزی مان بین 5 تا 15 برابر عایدی ارزی ناشی از صادرات خام فروشانه این رانتی معدنی ها بوده است.

او گفت: آبرو ریزی دیگر اینها این است که اینها به شکل ظالمانه ای محصولات خود را در خارج ارزان می فروشند و چند بار به خاطر شدت ارزان فروشی جریمه شده اند و در مقابل محصولات را گران تر از قیمت جهانی به داخلی ها میفروشند در حالی که این کار با فلسفه وجودی آنها که ارائه مواد خام ارزان قیمت به تولیدکنندگان داخلی بود منافات دارد. علاوه بر این ها در بازار ارز مداخلاتی می کنند که نرخ ارز جهش یابد.

این استاد دانشگاه علامه طباطبایی تصریح کرد: ماجرایی که درباره فسادهای یکی از رانتی معدنی ها برملا شد و به صد تا سایت و حدود 20 روزنامه اینها پول داده بودند ولی به خوبی ماست مالی شد در حالی که  فقط این فساد که چطور اینها مافیای رسانه ای ایجاد کرده اند که نقد های اصولی به این جهت گیری را به حاشیه می رانند و تبلیغات دروغین بر له آنها را با طمطراق مطرح می کنند.

او در ادامه گفت: اگر در دوره صفویه ، حکومت از صادرات کالای خام حمایت می کرد امروز هم با همان مناسبات مواجه ایم و خام فروش ها به اسم تشویق به اصطلاح صادرات غیرنفتی به شکل های مختلف از مالیات معاف هستند. بعضی از داده های مربوط به نظام مالیات ستانی ایران واقعا حیرت انگیز است . مثلا میزان مالیات پرداختی مشاوران املاک در ایران تقریبا یک هفتم مزد و حقوق بگیرهاست. یعنی دلال و سوداگران مسکن،  یک هفتم کارگران و کارمندان مالیات می دهند و یا موبایل فروش ها مالیاتشان یک سوم است نمایشگاه دارها تقریبا نصف مالیات می دهند و اینها در گزارش مرکز پژوهش های مجلس آمده است.

نظام مالیات ستانی ما از بیخ و بن واژگونه است

او گفت: نظام مالیات ستانی ما به صورت کلی  از بیخ و بن واژگونه است. در تمام دنیا ضریب جینی ثروت از درآمد بیشتر بوده است و ضریب جینی درآمد از مصرف بیشتر است. یعنی عادلانه ترین الگوی توزیع در مصرف و بعد درآمد و بعد در ثروت است اما در ایران سهمگین ترین مالیات ها اول از مصرف کننده ها که هشتاد درصد فرودست هستند گرفته می شود و سهل گیرانه ترین مالیات ستانی مربوط به مالیات بر ثروت است. یعنی واژگونگی حیرت انگیز. اینها علائم خیلی نگران کننده ای است که باید عزیزان جدی بگیرند.

رییس موسسه دین و اقتصاد در بخش دیگری از سخنان خود گفت: آخرین موضوعی که طرح می کنیم و به نظر من پاشنه آشیل قدرت است همه را دعوت می کنم به این که کتاب از بحران تا فروپاشی نوشته حسین بشیریه را با دقت بخوانند. این در واقع روزآمد شده نسخه رساله دکتری اوست. و در آنجا سرآغاز اصلی شدت یافتن نابرابری های ناموجه در دوره پهلوی را معرفی می کند که نظام قاعده گذاری های اساسی کشور به تسخیر کسانی درآمده بود که تعزیه گردانان اصلی بازار پول و سرمایه  و سیستم بانک های خصوصی بودند.

او افزود: کمیسیون اقتصادی مجلس گزارشی در دو سال پیش منتشر کرد و در آنجا می گوید بانک های خصوصی در ایران به ازای هر یک واحد سهمی که بانک مرکزی،  خلق نقدینگی دارد آنها بیش از شش برابر بانک مرکزی از هیچ خلق پول می کنند و شما ببینید آن مافیای رسانه ای نقش آفرینی های بانک های خصوصی را مطلقا سانسور کرده و همه تمرکزش را روی آن قسمت اولی گذاشته است و حکومت به شکل مشکوکی به دست خودش و از طریق قاعده گذاری های پر فساد و بی کیفیت از خود در بازار پول و سرمایه و ارز و به ویژه در بازار کار، حاکمیت زدایی کرده است.

یک آمار تکاندهنده درباره بازار کار غیررسمی

مومنی با بیان این که من صمیمانه و خاضعانه حکومت گران و دلسوزان را دعوت می کنم به این که گزارش 2023 سازمان همکاری و توسعه اقتصادی را درباره اوضاع و احوال دنیا در زمینه بازار کار با دقت مطالعه کنند افزود: آنجا می گوید شدت حاکمیت زدایی حکومت از بازار کار جزو وحشتناک ترین نمونه ها در دنیاست و عددی که راجع به وزن و ضریب اهمیت نیروی کار غیررسمی ایران اعلام کرده است حتی اگر درصدی هم صحت داشته باشد لرزه بر اندام همه توسعه خواهان و عدالت خواهان می اندازد. گزارش او ای سی دی (سازمان همکاری و توسعهٔ اقتصادی) می گوید سهم نیروی کار غیررسمی از کل بازار کار ایران چیزی بین 75 تا 89 درصد است البته گزارش های رسمی اندکی با این داده فاصه دارد به هر حال حتی اگر داده های رسمی را ملاک قرار دهیم این یک ماجرای به شدت قابل اعتناست و من واقعا امیدوارم حکومتگران گرامی به اندازه اهمیتی که این مساله دارد به آن توجه داشته باشند.

او با بیان این که  این گزارش خیلی تکان دهنده است، در پایان افزود: آنجا می گوید دقت داشته باشید که وقتی بازار غیررسمی کار بسط پیدا می کند به معنای این است که نیروی کار مولد کشور از ابتدایی ترین حقوق انسانی اش محروم می شود و این نشانه ای ناگوار و نگران کننده است. در اقتصاد سیاسی می گویند این مناسبات در بازار کار وقتی با امواج تورم دو رقمی که با مهلک ترین جهش ها در قیمت مایحتاچ نیروی انسانی ظاهر می شود کارد را به استخوان فقرا می رساند.