شرق: جهان در آستانه فصول سرد سال با دو جنگ بزرگ دست‌و‌پنجه نرم می‌کند؛ جنگ روسیه و اوکراین و جنگ اسرائیل در نوار غزه. هرچند که غالب روایت رسانه‌های جهان از این دو جنگ، تنش‌های سیاسی و لفاظی‌های طرفین درگیر جنگ است؛ اما این دو جنگ در باطن، دو بلوک غرب و شرق را بر سر منافع اقتصادی هم به رویارویی کشانده است. بانک جهانی به‌تازگی هشدار داده است که بالاگرفتن جنگ غزه، می‌تواند باعث جهش قیمت نفت به بشکه‌ای بیش از 150 دلار شود و اما گاز... گاز پاشنه‌آشیل اروپاست و حذف سهم بزرگ روسیه در بازار گاز اروپا، اقتصاد بلوک غرب را دچار شوک کرد؛ اما جهش قیمت نفت و گاز همان چیزی است که به سود روسیه صادرکننده نفت و گاز تمام می‌شود. با این حال بلوک غرب در رفتاری غیرمنتظره‌ و برخلاف آنچه تحلیلگران می‌گویند، خواهان برقراری آتش‌بس در غزه نیست و برهمین‌اساس به نظر می‌رسد یکی از اهداف پنهان اسرائیل تصاحب میدان گازی غزه است‌.

اسرائیل؛ گزینه جایگزین گاز

جنگ روسیه و اوکراین، بازار انرژی اروپا را دچار شوک کرد. روسیه به‌عنوان یکی از سه تولیدکننده بزرگ نفت و گاز جهان، سهم درخورتوجهی در بازار انرژی اروپا داشت. پیش از جنگ روسیه چیزی حدود 155 میلیارد مترمکعب گاز از روسیه وارد می‌کرد که این رقم نزدیک به نیمی از گاز مصرفی اروپا را تشکیل می‌داد.

با شعله‌ور‌شدن جنگ روسیه و اوکراین اتحادیه اروپا تصمیم گرفت نفت و گاز روسیه را تحریم کند؛ تصمیمی دشوار که به جهش قیمت انرژی و غذا در اتحادیه اروپا منجر شده و نرخ تورم برخی کشورهای اروپایی از‌جمله انگلیس را دو‌رقمی کرد. با این حال جایگزینی نفت روسیه برای اروپا آسان‌تر از گاز بود. صادرات گاز برخلاف نفت نیاز به زیرساخت‌های بیشتری دارد؛ زیرساخت‌هایی مانند خطوط لوله انتقال گاز یا تجهیزات تولید گاز مایع در کشورهای صادرکننده؛ به‌همین‌دلیل اروپا برای جایگزینی گاز روسیه آمادگی قبلی نداشت.

از سوی دیگر حتی اگر جنگ تمام شود، چشم اروپا از روسیه ترسیده و دیگر تمایل ندارد تا بازار انرژی خود را بدون قید‌و‌شرط در اختیار روسیه قرار دهد. این مسائل سبب شده است که اتحادیه اروپا به دنبال جایگزین‌هایی برای گاز روسیه باشد.

در‌این‌میان اسرائیل به‌عنوان یکی از گزینه‌های جایگزین به شمار می‌آمد. در خرداد سال گذشته دویچه‌وله گزارش داد که اتحادیه اروپا با اسرائیل و مصر توافقی را امضا کرده است که بر مبنای آن این دو کشور 10 میلیارد مترمکعب گاز به اروپا صادر کنند. البته بنا بود اسرائیل گاز را تأمین کرده و از طریق خطوط لوله به مصر انتقال دهد و مصر گاز دریافتی را به گاز مایع یا ال‌ان‌جی تبدیل کرده و به اروپا بفرستد.

این توافق در ابتدا برای سه سال امضا شد و اتحادیه اروپا آن را «قدمی بزرگ به سمت جلو برای تأمین انرژی اروپا» توصیف کرد.

در شرق دریای مدیترانه منابع بزرگ نفت و گاز وجود دارد و غول‌های انرژی سر میادین گازی‌؛ مانند تامار و لِویتان و زُهر در نزدیکی آب‌های مصر رقابت می‌کنند. اسرائیل با مصر سال‌هاست توافق کرده است که خط لوله‌ای از دریای مدیترانه به طول هزارو 900 کیلومتر تا قبرس و یونان عبور کند و گاز را به اروپا منتقل کند.

اسرائیل همچنین اعلام کرده که قصد دارد در دریای مدیترانه میادین گازی جدید ایجاد کرده و تولید گاز خود را در سال‌های آینده دو برابر کند و به ۴۰ میلیارد مترمکعب در سال برساند.

در‌این‌میان اسرائیل و ترکیه برای انتقال گاز اقلیم کردستان عراق به اروپا هم برنامه‌ریزی‌هایی انجام داده‌اند؛ اما این نقشه‌ها فقط روی کاغذ ساده بوده و خاورمیانه ناآرام و درگیر جنگ بارها این برنامه‌ریزی‌ها را بر هم زده است.

هشتم شهریور سال گذشته یورونیوز خبر داد که مجموعه‌ای از حملات راکتی به یک میدان گازی در شمال عراق، موجب شد پیمانکاران آمریکایی که مشغول توسعه پروژه‌های آن بودند، مجبور به ترک این میدان گازی شوند و پروژه توسعه میدان گازی «خور مور» پس از سه حمله موشکی به حالت تعلیق درآمد. این میدان گازی از طریق کنسرسیوم پرل اداره می‌شود و شرکت انرژی «دانه گاز» ابوظبی و شرکت کرسنت پترولیوم امارات متحده عربی سهامدار اصلی آن به شمار می‌آیند.

خور مور یکی از بزرگ‌ترین میادین گازی در عراق است و هدف از توسعه آن، دوبرابرکردن تولید گاز بود تا علاوه بر آنکه نیاز عراق به واردات گاز را از بین می‌برد، بخشی از گاز خود را از طریق ترکیه به اروپا صادر کند.

سال گذشته، دولت اقلیم کردستان قراردادی با شرکت انرژی داخلی KAR Group برای ساخت یک خط لوله از میدان گازی خور مور از طریق اربیل به شهر دهوک، نزدیک به مرز ترکیه، امضا کرد که به موازات خط لوله فعلی فعالیت خواهد کرد.

میدان گازی غزه در محاصره

حالا جنگی دوباره در نوار غزه، این بار صادرات گاز به اروپا از میادین دریای مدیترانه را بر هم زده است؛ هرچند اسرائیل در سال‌های گذشته توانسته است بهره‌برداری درخور‌توجهی از میادین نفت و گاز دریای مدیترانه داشته باشد؛ اما بخشی از منابع گازی متعلق به نوار غزه است و فلسطین برای بهره‌برداری از آن همواره با مزاحمت اسرائیل مواجه بوده است. نوار غزه باریکه ساحلی کوچکی در حاشیه دریای مدیترانه با طول 41 کیلومتر و عرض شش تا 12 کیلومتر است و در مجموع حدود 360 کیلومترمربع مساحت دارد.

میدان گازی مارین غزه در ۳۶ کیلومتری غرب غزه در آب‌های مدیترانه قرار دارد و در سال ۲۰۰۰ از طرف شرکت بریتیش گاز فعالیت در آن آغاز شد؛ ولی در سال ۲۰۱۸ شرکت نفتی شل ادامه فعالیت آن را برعهده گرفت.

برآورد می‌شود که میدان مارین غزه حاوی بیش از یک تریلیون فوت مکعب گاز طبیعی یا ۳۲ میلیارد مترمکعب گاز است که معادل ظرفیت تولید ۱.۵ میلیارد مترمکعب در سال در یک بازه ۲۰‌ساله است.

در فوریه ۲۰۲۱، صندوق سرمایه‌گذاری فلسطین و اتحادیه پیمانکاران توافق‌نامه‌ای با شرکت ایگاس EGAS مصر برای همکاری در توسعه میدان گازی غزه و زیرساخت‌های لازم برای تأمین گاز طبیعی مورد نیاز فلسطین امضا کردند؛ اما تمام این تلاش‌ها با مزاحمت اسرائیل به در بسته خورد. اسرائیل تلاش کرده است که خود برق و گاز و انرژی مورد نیاز غزه را تأمین کند و در مقابل مانع از توسعه میدان گازی مارین غزه شود. غزه نزدیک به دو میلیون نفر جمعیت دارد و دستیابی فلسطینیان به درآمدهای نفت و گاز از سوی اسرائیل یک خطر جدی تلقی می‌شود؛ بنابراین در سال‌های گذشته اسرائیل بارها مانع از توسعه و بهره‌برداری از میدان مارین غزه شده است.

گذشته از این در نوار غزه هم برای بهره‌برداری از این میدان گازی اختلافات جدی وجود دارد. آبان سال گذشته العالم به نقل از شبکه رادیو و تلویزیونی اسرائیل نوشت که اسرائیل، مصر و تشکیلات خودگردان فلسطین به ریاست محمود عباس به توافق رسیده‌اند که میدان گازی مارین غزه را توسعه دهند و درآمد حاصل از آن به تشکیلات خود‌گردان فلسطین برسد. البته پیش‌از‌آن اسرائیل گفته بود که خط لوله انتقال گاز از این میدان باید از یکی از مناطق تحت تسلط اسرائیل بگذرد تا بتواند بر آن اشراف داشته باشد؛ اما این مسئله با واکنش شدید گروه‌های جهاد اسلامی و مقاومت در فلسطین مواجه شد و آنها در یک گردهمایی که در روز ۱۳ سپتامبر گذشته در ساحل غزه برگزار شد، به اسرائیل هشدار دادند که گاز غزه را «سرقت» نکند و اعلام کردند که به هر وسیله اعم از آتش و باروت مانع از این اقدام می‌شوند. در این گردهمایی ضمن رونمایی از نقاشی دیواری «گاز ما حق ماست» در بندر غزه، از سنگ بنایی در ساحل غزه به‌عنوان نمادی برای افتتاح آبراه غزه پرده‌برداری شد. رژه دریایی کشتی‌های ساکنان بندر غزه، به پرواز درآمدن پهپاد «شهاب» گردان‌های القسام شاخه نظامی جنبش حماس و به اهتزاز درآمدن پرچم فلسطین از دیگر برنامه‌های این گردهمایی بود و سهیل الهندی، یکی از اعضای دفتر سیاسی حماس، در این گردهمایی تأکید کرده بود که مردم فلسطین از حق خود در بهره‌مندی از منابع طبیعی و گاز و حق تردد در آبراه غزه به سمت آب‌های بین‌المللی کوتاه نخواهند آمد.

حالا که شعله‌های جنگ اسرائیل و غزه بالا گرفته است، برخی از تحلیلگران معتقد هستند که احتمالا اسرائیل از ورود به نوار غزه و تشدید حملات به این منطقه یک هدف پنهان را هم دنبال می‌کند و آن دستیابی به منابع نفت و گاز غزه است؛ موضوعی که می‌تواند یک هدف و منافع مشترک برای دولت‌های اروپایی، آمریکا و اسرائیل در بر داشته باشد و تقابلی غیرمستقیم با روسیه محسوب شود. منافعی که تا به‌حال به قیمت گزاف جان هزاران انسان تمام شده است.