اما اقدام آمریکا و به تبع آن عدم همراهی سایر طرفین با ادامه روند عملکردی برجام در انجام وظایف و تعهدات باعث شد تا ایران نیز از انجام وظایف خود در چارچوب برجام استنکاف ورزیده عقب‌نشینی کند. هر چند که از همان سال 2018 تا کنون نیز ایران و کشورهای 1+4  چه در دولت روحانی با سرپرستی سیدعباس عراقچی و چه در دولت کنونی سیدابراهیم رئیسی با سرپرستی علی باقری‌کنی  9 دور مذاکرات فشرده در وین انجام دادند، اما در نهایت این مذاکرات به نتیجه خاصی نرسید و مسکوت باقی ماند. این در حالی است که ایران همواره در مقاطع مذاکراتی مختلف به رفع تحریم‌های خود تاکید داشته است. اما غربی‌ها نیز برای این مساله شرط و شروط خود را مطرح کردند که هیچگاه نیز طرفین به توافق نرسیدند. حتی طی ماه‌های گذشته برخی بحث تبادل زندانیان میان ایران و آمریکا را از قدم‌های ابتدایی برای مذاکرات طرفینی در راستای احیای برجام قلمداد کردند. امری که طی مدت نشان داد که اینگونه نبوده است. هر چند به قرائت برخی تحلیلگران طی ماه‌‌های گذشته مذاکرات پنهان و محرمانه‌ای میان دو کشور صورت گرفته، اما هر چه بوده در صحنه عملی و نتیجه به جایی نرسیده است. این در شرایطی است که برخی معتقدند اگر روند احیای برجام که در ماه‌‌های پایانی سال 99 به جاهای خوبی رسیده بود و ایران و 1+4 در آستانه توافق قرار داشتند به‌درستی پیش می‌رفت شاید اکنون دیگر بحث احیای برجام در میان نبود.

*رفع تحریم‌های تسلیحاتی و تلاش هیأت مذاکره‌کننده دولت قبل

چندی پیش بود که پس از اتمام زمان تحریم‌های تسلیحاتی ایران و فعال شدن خودکار بند غروب برجام دبیرخانه شورای امنیت سازمان ملل طی یادداشتی به کشورهای عضو سازمان ملل متحد، پایان رسمی مقررات بندهای ۳، ۴ و ۶ ضمیمه ب قطعنامه ۲۲۳۱، شامل آزمایش‌های موشکی، محدودیت صادرات و واردات اقلام موشکی به ایران و همچنین تحریم‌های مربوط به توقیف اموال و ارائه خدمات مالی به افراد و نهادهای ایرانی تحت تحریم شورای امنیت را اطلاع داد. امری که رسما به پایان تحریم‌های تسلیحاتی ایران اشاره داشت. اما به قرائت برخی تحلیلگران معتقدند لغو تحریم‌های تسلیحاتی، دستاورد «حقوقی» بلندمدتی بود که باید بدان بیشتر پرداخته شده و ابعاد آن برای جامعه بیشتر باز می‌شد. اقدامی که با تلاش محمدجواد ظریف و مردانش در دستگاه دیپلماسی دولت پیشین  و هیأت مذاکره‌کننده رقم خورد و اگر نبود تلاش آنها امروز شاهد برداشته شدن تحریم‌های تسلیحاتی نبودیم.

*رفع محدودیت‌ها شامل همه فعالیت‌های هسته‌ای، موشکی و تسلیحاتی است

وزیر پیشین امور خارجه درباره جزئیات مذاکرات در وین در رابطه با رفع محدودیت‌های تسلیحاتی، موشکی و هسته‌ای اظهار داشت: ابتدا تلاش داشتند فقط تحریم‌های هسته‌ای در قطعنامه‌های شورای امنیت رفع شود، اما اولین حرکت و دعوای ما با آنها بر سر این بود که گفتیم باید «همه» تحریم‌های شورای امنیت که به‌خاطر فعالیت‌های هسته‌ای یا به بهانه این فعالیت‌ها وضع شده برداشته شود. دعوای دوم‌مان بر سر این بود که همه تحریم‌ها باید از همان ابتدای کار برداشته شود که این موضوع اختلاف ما تا روزهای آخر بود، به‌خصوص به‌خاطر تحولات تندی که در منطقه داشتیم و غربی‌ها به‌خاطر آن تحت فشار بودند. در نهایت رسیدیم به اینکه محدودیت‌هایی که پذیرفتیم در ضمیمه قطعنامه بیاید، نه در متن قطعنامه. محمدجواد ظریف گفت: البته اگر به دقت نگاه کنید، نه در متن و نه در ضمیمه قطعنامه ۲۲۳۱ درباره محدودیت‌های تسلیحاتی و موشکی از کلمه «ممنوعیت» استفاده نشده است. در حالی‌که در قطعنامه ۱۷۳۷ ، ۱۷۴۹ و ۱۹۲۹ از کلمه «ممنوعیت» استفاده شده است. به عبارتی در قطعنامه ۲۲۳۱  ضمیمه آن «تحریم» نداشتیم بلکه برخی «محدودیت‌ها» داشتیم که تحول مهمی نسبت به قطعنامه‌های قبلی بود. رئیس دستگاه دیپلماسی در این خصوص که رفع محدودیت‌ها شامل چه نوع تسلیحات و فعالیت‌های موشکی و هسته‌ای است، تاکید کرد: شامل «همه» فعالیت‌های هسته‌ای، موشکی و تسلیحاتی است. وزیر پیشین امور خارجه کشورمان ابراز داشت: معتقدم امروز یک خطر بزرگ از سر ایران با قطعنامه ۲۲۳۱ برداشته شد.  ظریف در خصوص نگاه کشورهای دیگر طرف مذاکره به رفع تحریم‌های تسلیحاتی و موشکی ایران اظهار کرد: روسیه و چین مخالف برداشتن تحریم‌ها نبودند. بدشان نمی‌آمد تحریم‌های تسلیحاتی و موشکی ما فورا لغو شود و این را به طور علنی هم گفتند، اما ما خودمان بر سر رفع آنها دعوا کردیم. البته من از روسیه و چین ممنون هستم که موافق تحریم تسلیحاتی نبودند، اما اینکه چه کسی دعوا کرد تا آنچه در قطعنامه شاهد هستیم محقق شود، تیم مذاکره‌کننده ایران بود. ما «تحریم» را به «محدودیت» تبدیل کردیم و دامنه‌اش را نیز تقلیل دادیم. این استاد دانشگاه تهران ادامه داد: محدودیتی از طرف شورای امنیت دیگر وجود ندارد. رئیس پیشین هیأت مذاکره هسته‌ای اذعان کرد: اینکه سه کشور اروپایی از  ساز و کار اسنپ بک استفاده نمی‌کنند، به معنای آن نیست که نمی‌توانند یا امکانش نیست، بلکه در شرایط امروز جهان نمی‌خواهند از آن استفاده کنند. البته شرایط امروز برای ایران مثل شرایط سه سال پیش که آمریکا از برجام خارج شد، نیست. معتقدم کماکان به نفع اروپا و جامعه بین‌الملل نیست که این مکانیسم فعال شود.  ظریف درباره اهمیت سال دهم برجام در ۲۰۲۵ گفت: سال دهم خیلی مهم است، چون ایران از دستور کار شورای امنیت خارج می‌شود و دیگر امکان بازگشت قطعنامه‌ها هم نیست، یعنی اگر کشوری بخواهد قطعنامه‌ای علیه ایران بدهد، باید روندی که برای این منظور وجود دارد را طی کند. بنابراین دو سال آینده در چنین روزهایی برهه حساسی برای ایران خواهد بود. وزیر پیشین امور خارجه در مورد امکان احیای برجام در شرایط فعلی تصریح کرد: معتقد نیستم بازگشت به برجام امکان‌پذیر نیست، گرچه بسیار دشوار شده است. به‌نظرم انتخاب بهتری نسبت به برجام وجود ندارد. مساله مهم این است که غرب هم انتخاب بهتری نسبت به برجام ندارد و اروپایی‌ها و آمریکا هم این را درک می‌کنند.

*آرمان ملی