بازگشت حدود ۳۵۰۰ لوح دوران هخامنشی از آمریکا توسط هواپیمای رئیس‌جمهور که به سفر اجلاس سالانه سازمان ملل رفته بود، بازخوردهای زیادی داشت، این استرداد پنجمین مرحله تحویل الواح هخامنشی به ایران بود، مراحلی که اگر تحریم‌ها بازنمی‌گشت یا کرونا شیوع پیدا نکرده بود می‌توانست سریع‌تر انجام شود.
مظاهر گودرزی: الواح تاریخی دوران هخامنشی به ایران بازگشت، این را عزت الله ضرغامی، وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی گفت، او در شبکه اجتماعی ایکس(توئیتر) نوشت: «قرار است از آقای رییس‌جمهور و ۳۵۰۶ لوح تاریخی که در هواپیمای ایشان است استقبال کنم، پیگیری‌های مستمر نتیجه داد...و مجموعه‌ای ارزشمند از میراث فرهنگی و تمدنی از آمریکا تحویل گرفته شد.»
حالا بخشی دیگر الواح دوران هخامنشی به‌همراه ابراهیم رئیسی، رئیس جمهور، هنگام بازگشت ایشان از سفر مجمع عمومی سازمان ملل در نیویورک به ایران برگشته، اما پیگیری‌ها برای برگشت این الواح از کجا شروع شد؟
چهار مرحله استرداد؛ قبل از سوغات ابراهیم رئیسی
سال ۱۳۱۱ بیش از ۵۰ هزار لوح تاریخی در محوطه تخت جمشید کشف شد، از آن‌جایی که آن روزها امکان خواندن الواح کشف شده در ایران وجود نداشت، با موافقت دولت وقتِ ایران آن‌ها به‌صورت امانت به دانشگاه شیکاگو سپرده شدند تا این الواح را رمزگشایی کنند و پس از سه سال به ایران بازگردانند، آن‌طورکه ایسنا نوشته الواح در ۵۰ صندوق چوبی از راه بوشهر به آمریکا فرستاده شدند، مطالعه در دانشگاه شیکاگو شروع شد اما محققان پی بردند گل‌نبشته‌های روی الواح عیلامی هستند، چون در آن زمان، آگاهی‌ها از دوره عیلامی هخامنشی فقط سنگ‌نوشته‌های پادشاهان هخامنشی بود، کار به کندی پیش می‌رفت، مواردی مانند جنگ جهانی هم سبب توقف مطالعه شد، اما هرچه بود و با تاخیر بسیار بالاخره بازگشت این الواح به ایران آغاز شد، دو مرحله از آن مربوط به سال‌های قبل از پیروزی انقلاب است، به‌گزارش رسانه‌ها ۱۷۹ قطعه در نخستین محموله ارسالی در سال ۱۳۲۷ به تهران رسید، دومین محموله شامل ۳۷ هزار قطعه بود که در سال ۱۳۲۹ به ایران بازگردانده شد، محموله سوم شامل ۳۰۰ قطعه در سال ۱۳۸۳ بعد از پیروزی انقلاب اسلامی به ایران برگشت، اما محموله چهارم با مشکل مواجه شد، به‌گزارش ایسنا یک شکایت جریان استرداد الواح هخامنشی به ایران را تغییر داد، دادگاهی در آمریکا حکم داد آثار تاریخی ایران که به‌صورت امانت در دانشگاه شیکاگو نگهداری می‌شدند، مصادره شوند و غرامت ۷۱ میلیون و ۵۰۰ هزار دلاری قربانیان آمریکایی یک انفجار انتحاری در بیت‌المقدس، از فروش این کتیبه‌ها و اشیاء تاریخی پرداخت شود.
علی اصغر مونسان، وزیر میراث فرهنگی گردشگری و صنایع دستی در دولت حسن روحانی دراین‌باره به خبرآنلاین می‌گوید: «در سال ۱۳۹۶ دولت آمریکا می‌خواست این اموال را مصادره کند، ما با کمک معاونت حقوقی دولت و به‌ویژه دفتر نمایندگی ایران در آمریکا، جلوی مصادره اموال را گرفتیم، با اسناد ما دیوان عالی آمریکا رای یک دادگاه را شکست و اعلام کرد این اموال برای کشور ایران است و جلوی حکم منتفی شد، اما هنوز معنی بازگشت به ایران نداشت، ما در وزارتخانه میراث فرهگی مکاتبات را شروع کردیم که این آثار به کشورمان برگردد، آنقدر پیگیری کردیم که باب این اتفاق باز شد و ۱۷۸۰ لوح به ایران بازگردانده شد(سال ۱۳۹۸).»
او ادامه می‌دهد: «موسسه ایران شناسی شیکاگو از ما درخواست کرد چهار نفر برای بازدید از ایران همراه محموله به کشور بیایند، ما قبول کردیم و مسئله را با سیستم‌های امنیتی چک کردیم، چراغ خاموش و بدون سروصدا آمدند ایران، این اقدام ما هم به این دلیل بود که تعامل برقرار شود تا بتوانیم سایر محموله‌ها را هم تحویل بگیریم، آن‌ها رفتند جاهای تاریخی ایران را دیدند و گفتند ما برگردیم محموله بعدی را هم برای‌تان می‌فرستیم، این چهار نفر دائم برای بازگشت مابقی الواح به ایران تلاش می‌کردند، اما برگشت به کشورشان همزمان شد با شیوع کرونا و همه سیستم‌های حمل و نقل متاثر از کرونا قطع شد و این محموله‌ها تا امروز در آمریکا باقی ماندند.»
راهی جز هواپیمای رئیس جمهور نبود
اگرچه کرونا از وضعیت اضطراری خارج شد، اما به‌نظر می‌رسد بلاتکلیفی در وضعیت برجام و بازگشت برخی تحریم‌ها سبب شد روند استرداد الولح دوران هخامنشی با چالش مواجه شود، چراکه شرکت‌های بیمه‌ای و هواپیمایی همکاری لازم را نداشتند، آن‌طورکه ایسنا نوشته، سرانجام مقرر شد به‌دلیل شرایط تحریم و همکاری نکردن شرکت‌های هواپیمایی و بیمه‌ای، محموله الواح هخامنشی توسط مؤسسه شرق‌شناسی به نمایندگی ایران در نیویورک تحویل داده شود تا در زمان برگزاری مجمع سالانه سازمان ملل از طریق هواپیمای حامل هیأت نمایندگی جمهوری اسلامی ایران به کشور بازگردانده شود. این‌طور شد که عزت الله ضرغامی هنگام بازگشت رئیس جمهور از ایالات متحده هم به استقبال ایشان رفتند و هم به استقبال الواحی که می‌توانست با رفع تحریم‌ها زودتر به ایران بازگردد.
روی الواح فیش حقوقی کارگران ثبت شده؛ برده‌داری نداشتیم
بدون تردید بازگشت این الواح به‌عنوان بخشی از تاریخ ایران دارای اهمیت است، مونسان دراین‌باره به خبرآنلاین می‌گوید: «این الواح بسیار مهم هستند و مسائل مهم فرهنگی و تمدنی را نشان می‌دهند، مثلاً در یکی از الواح مانند کارت دستمزد کارگران در امروز، روی آن حقوق کارگران ثبت شده است، این‌که یک کارگر چند ساعت کار کرده، بعد باید تایید می‌شده و بابت آن حقوق می‌گرفته است، درست زمانی‌که خیلی از پادشاهان از کارگران برده‌داری می‌کردند این‌جا کارگران برای کار کردن حقوق می‌گرفتند، این الواح نشان می‌دهد علاوه براین‌که ما برده‌داری نمی‌کردیم یک سیستم حسابداری هم داشتیم.»
وزیر سابق میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی در پاسخ به این پرسش که «آیا امکان مطالعه و پژوهش روی این الواح تاریخی در ایران وجود دارد؟» بیان می‌کند: «امروز ما خیلی پیشرفت کردیم و متخصص داریم، اما نمی‌شود گفت برای مطالعه الواح نیاز به کمک نداریم، البته در دولت آقای دکتر روحانی و در دوره من در وزارتخانه، یکی از اقدامات خوبی که در وزارت میراث فرهنگی داشتم این بود که برای ارسال محموله‌ها به خارج از کشور به شدت سختگیری می‌کردم، می‌گفتم اگر ما تجهیزات نداریم یا دانش کافی نداریم، تجهیزات و متخصص از خارج به ایران بیایند اما خود جنس از ایران خارج نشود. بنابراین ما حتما به دانش دنیا هم نیاز داریم اما من در دوره خودم برای مطالعه متخصصین خارجی این روش را انتخاب کردم.»
