رده بندی شانگهای از معتبرترین نظام‌های رتبه‌بندی دنیاست که به‌طور سالیانه از سال 2003 تاکنون رتبه‌بندی آکادمیک دانشگاه‌های جهان را براساس روش‌شناسی واضح و آشکاری منتشر می‌کند. این نظام رتبه‌بندی یک سازمان کاملا مستقل در زمینه اطلاعات آموزش عالی است و از نظر قانونی تابع هیچ دانشگاه یا سازمان دولتی نیست. این مرکز به‌عنوان یک مرکز پیشرو و قابل اعتماد برای رتبه‌بندی دانشگاه‌های جهان شناخته می‌شود. امسال بیش از 2500 موسسه مورد بررسی قرار گرفته‌اند که درنهایت فهرست هزار دانشگاه برتر جهان منتشر شده است. ایران در رتبه‌بندی امسال شانگهای با 10 دانشگاه حضور دارد و آمار کلی گویای عملکرد ضعیف دانشگاه‌ها و مراکز آموزشی عالی ایران در مقایسه با سال گذشته است.

معیارهای معرفی برترین‌ها در شانگهای 2023

به گزارش شانگهای، این مرکز رتبه‌بندی دانشگاه‌هایی را در نظر می‌گیرد که دارای برندگان جایزه نوبل، برندگان مدال فیلدز، محققان با استناد بالا یا مقالات منتشر‌شده در مجلات «نیچر» و «ساینس» باشند. علاوه‌براین، دانشگاه‌هایی با حجم قابل توجهی از مقالات نمایه‌شده نیز در همین گروه قرار می‌گیرند. به ازای هر شاخص، به موسسه‌ای که دارای بالاترین امتیاز باشد، امتیاز 100 تعلق می‌گیرد و سایر موسسات به‌عنوان درصدی از امتیاز برتر محاسبه می‌شوند. از تکنیک‌های آماری استاندارد برای تنظیم شاخص استفاده می‌شود. امتیازات برای هر شاخص به‌گونه‌ای وزن می‌گیرد تا به یک نمره کلی نهایی برای یک موسسه برسد. به موسسه‌ای که بالاترین امتیاز را کسب کند، نمره 100 تعلق می‌گیرد و سایر موسسات به‌عنوان درصدی از امتیاز برتر محاسبه می‌شوند. رتبه یک موسسه نشان‌دهنده تعداد موسساتی است که بالاتر از آن قرار دارند. درنهایت فهرست برترین دانشگاه‌های دنیا طبق شش معیار ارزیابی می‌شوند؛ کیفیت آموزشی (شامل فارغ‌التحصیلان برنده جایزه نوبل و مدال فیلدز) که 10 درصد در این رتبه بندی نقش دارد، کیفیت اعضای هیات‌علمی (شامل کارکنان برنده جایزه نوبل و مدال فیلدز) که 20 درصد تاثیرگذار است، کیفیت اعضای هیات‌علمی (شامل تعداد محققان با استناد بالا) که 20 درصد در این روند تاثیر دارد، خروجی مقالات (مقالات منتشر‌شده در مجلات نیچر و ساینس) که 20 درصد تاثیر دارند، خروجی مقالات (مقالات نمایه‌شده در نمایه نامه‌های توسعه‌یافته علوم و علوم اجتماعی) که 20 درصد تاثیرگذار هستند و درنهایت عملکرد دانشگاهی (سرانه عملکرد آموزشی یک موسسه) که نقش 10 درصدی ایفا می‌کند.

حضور 35 دانشگاه چینی در جمع برترین‌های دنیا

در رتبه‌بندی 2023 شانگهای در بررسی شاخص‌ها، دانشگاه هاروارد مانند سال گذشته جایگاه برترین دانشگاه دنیا را برای بیست و یکمین سال متوالی از آن خود کرده است. پس از هاروارد هم به ترتیب دانشگاه استنفورد و MIT مانند سال گذشته رتبه‌های دوم و سوم را از آن خود کرده‌اند. سایر دانشگاه‌ها هم شامل کمبریج، برکلی، پرینستون، آکسفورد، کلمبیا، موسسه فناوری کالیفرنیا و شیکاگو در رده‌های چهارم تا دهم قرار گرفته‌اند. از 15 دانشگاه برتر دنیا، تنها دو دانشگاه انگلیسی بوده و 13 دانشگاه آمریکایی هستند که بیانگر جایگاه برتر دانشگاه‌های آمریکایی است. درمجموع از بین هزار دانشگاه برتر دنیا از دیدگاه شانگهای، 187 دانشگاه آمریکایی هستند که 38 دانشگاه در جمع 100 دانشگاه برتر و 120 دانشگاه در جمع 500 دانشگاه برتر قرار دارد. در این میان، شمار دانشگاه‌های چین در رتبه‌بندی شانگهای 214 مرکز است که جایگاه آنها نسبت به سال گذشته بالاتر رفته است. 11 دانشگاه چین جزء 100 دانشگاه برتر و 98 دانشگاه هم در جمع 500 دانشگاه برتر جهان قرار دارد. برترین دانشگاه چین یعنی شینهوآ در رتبه‌بندی 2023 جایگاه 22 جهان را از آن خود کرده است که نسبت به سال 2022 که جایگاه 26 را داشته، چهار پله صعود کرده و برای نخستین بار برترین دانشگاه آسیایی لقب گرفته است. دانشگاه پکینگ دومین دانشگاه چینی است که سال گذشته رتبه 34 و امسال با پنج پله صعود رتبه 29 را به دست آورده است. در میان دانشگاه‌های چین، دو دانشگاه «مرکزی جنوب» در رده 95 و دانشگاه «نانجینگ» در رتبه 96 برای اولین بار جزء 100 دانشگاه برتر جهان قرار می‌گیرند. درمجموع، 35 دانشگاه چینی امسال برای اولین بار وارد گردونه رقابت هزار دانشگاه برتر جهان شده‌اند. دانشگاه ملبورن استرالیا هم که در رده 35 برترین دانشگاه‌های دنیا قرار گرفته، از سال 2011 برای سیزدهمین سال متوالی در صدر دانشگاه‌های اقیانوسیه جا خوش کرده است. در میان دانشگاه‌های اروپایی هم دانشگاه «پاریس-ساکلی» فرانسه که رتبه پانزدهم دنیا را به دست آورده نسبت به سال گذشته یک پله صعود کرده است.

 جایگاه هیچ دانشگاه ایرانی در رد‌ه بندی شانگهای بهتر نشد

در جمع برترین دانشگاه‌های رد‌ه بندی شانگهای، ایران با 10 دانشگاه حضور پیدا کرده است که یک دانشگاه نسبت به رده‌بندی سال قبل کمتر است. اما آمارها حکایت از آن دارد که پنج دانشگاه مطرح و صاحب نام ایرانی در مقایسه با رده‌بندی سال گذشته شانگهای، تنزل رتبه داشته و جایگاه قبلی خود را از دست داده‌اند. دانشگاه تهران، دانشگاه علوم پزشکی تهران، دانشگاه صنعتی‌شریف، دانشگاه تربیت‌مدرس و دانشگاه علم‌و‌صنعت پنج، دانشگاهی هستند که وضعیت نزولی نسبت به سال 2022 پیدا کرده‌اند. دانشگاه تهران مانند سال‌های پیاپی، رتبه نخست را بین دانشگاه‌های کشور از آن خود کرده است.

سقوط دانشگاه تهران به رده پایین‌ پس از 7 سال

دانشگاه‌های ایران از سال 2009 وارد رتبه‌بندی شانگهای شدند و برای اولین بار، دانشگاه تهران به‌عنوان تنها نماینده دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی ایران در این رتبه‌بندی توانست رتبه بین 402 تا 501 را کسب کند. یکه‌تازی دانشگاه تهران در رتبه‌بندی شانگهای تا سال 2014 هم ادامه پیدا کرد که رده 400-301 را به خود اختصاص داده بود. اما در سال 2015 دانشگاه صنعتی‌شریف هم وارد رقابت با دانشگاه تهران شد و جایگاه 500-401 را از آن خود کرد. دانشگاه تهران از سال 2016 با رتبه 400-301 در جمع 300 دانشگاه برتر جهان قرار داشت اما بعد از گذشت 7 سال حفظ این رتبه، در رتبه‌بندی سال 2023، تنزل رتبه داده و رتبه آن به 500-401 افزایش یافته است.

بازگشت علوم‌پزشکی تهران به جایگاه 2020

رتبه دوم دانشگاه‌های ایران به علوم پزشکی تهران رسیده که رتبه آن در سطح جهان 600-501 است. رتبه دانشگاه علوم پزشکی تهران در سال گذشته 500-401 بوده است. این دانشگاه در سال 2019 نیز در رتبه 500-401 جهان قرار گرفته بود که در سال 2020 بار دیگر رتبه آن به 600-501 افزایش پیدا کرد. این رتبه در سال 2021 هم تکرار شد. اما امسال دوباره با تنزل رتبه‌ای که پیدا کرد به رتبه سال 2020 خود بازگشته است. بهترین رتبه دانشگاه علوم پزشکی تهران در بازه پنج ساله به سال 2019 با رتبه 500-401 برمی‌گردد.

جایگاه پلی‌تکنیک تغییر نکرد

سومین دانشگاه برتر ایران در رتبه‌بندی 2023 در شانگهای دانشگاه صنعتی امیرکبیر با رتبه جهانی 700-601 است.

این دانشگاه بدون تغییر نسبت به سال 2022 باقی مانده است. اما در بررسی بازه پنج‌ساله، دانشگاه صنعتی امیرکبیر از سال 201 با رتبه 700-601 بدون تغییر باقی مانده است. این در حالی است که این دانشگاه در سال‌های 2019 و 2020 رتبه 600-501 دنیا را در اختیار داشته است که نشان می‌دهد در سال 2021 رتبه آن تنزلی بوده است.

علوم پزشکی شهید بهشتی و حفظ موقعیت برای پنجمین سال

چهارمین دانشگاه برتر ایران در رتبه‌بندی 2023 شانگهای ‌دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی با رتبه جهانی 800-701 است.

آمارهای بررسی‌شده طی پنج سال گذشته نشان می‌دهد که رتبه این دانشگاه از سال 2019 تاکنون بدون تغییر باقی مانده است.

علوم‌پزشکی شهیدبهشتی در بین سه دانشگاه علوم‌پزشکی حاضر در رتبه‌بندی امسال جایگاه دوم را دارد.

ضعیف‌ترین نتیجه شریف در 5 سال اخیر

جایگاه پنجم دانشگاه‌های ایران به دانشگاه صنعتی شریف می‌رسد که در رده‌بندی جهانی رتبه 800-701 را در سال 2023 از آن خود کرده است.  اگر کمی عقب‌تر یعنی به 5 سال پیش بازگردیم، دانشگاه صنعتی شریف در سال 2019 رتبه 500-401 دنیا را به خود اختصاص داده بود.  اما در سال‌های 2020 و 2021 با تنزل رتبه به جایگاه 600-501 تنزل پیدا کرد و این افزایش رتبه حتی در سال 2022 هم ادامه داشت. رتبه جهانی این دانشگاه در سال گذشته به 700-601 رسید.

تربیت مدرس هم افت کرد

دانشگاه تربیت مدرس ششمین دانشگاه برتر ایران در رده‌بندی جدید شانگهای است که در رده جهانی هم جایگاه 800-701 را کسب کرد.  بررسی‌ها نشان می‌دهد بهترین رتبه دانشگاه تربیت مدرس در بازه 5 سال گذشته در سال 2022 رتبه 600-501 بوده است که در سال‌جاری تنزل قابل توجهی داشته به‌طوری‌که به 800-701 افزایش رتبه داشته است.  این دانشگاه در سه سال متوالی بین سال‌های 2019 تا 2021 رتبه 600-501 را کسب کرده بود.

فردوسی مشهد روی نوار تکرار جایگاه

هفتمین دانشگاه در این رتبه‌بندی از‌آن دانشگاه فردوسی مشهد شده که در رده جهانی جایگاه 1000-901 را در سال 2023 از آن خود کرده است. در بررسی بازه 5 سال گذشته، رتبه جهانی دانشگاه فردوسی مشهد 700-601 در سال 2019 بود که در سال 2020 با افزایش رتبه به جایگاه 900-801 رسید. روند بررسی‌ها حکایت از افزایش رتبه این دانشگاه در سال‌های بعد از آن دارد به‌طوری‌که رتبه آن در سال 2021 به 1000-901 رسید. اما به‌نظر می‌رسد رده این دانشگاه از 1000-901 در سال 2021 تا 2023 ثابت و بدون تغییر باقی‌مانده است.

نزول علم و صنعت به رده قبلی پس از 2 سال

دانشگاه علم و صنعت ایران هشتمین دانشگاه ایران در سال 2023 با جایگاه جهانی 1000-901 است.  در بررسی بازه 5 ساله، رتبه این دانشگاه در جایگاه جهانی در سال 2019 در حد 900-801 بوده که یک سال بعد یعنی در سال 2020 به جایگاه 1000-901 افزایش یافت.  اما بار دیگر در سال 2021 رتبه این دانشگاه به 900-801 کاهش یافت که در سال 2022 هم بدون تغییر باقی‌ ماند. اما رتبه 2023 این دانشگاه طبق نظام رتبه‌بندی شانگهای به 1000-901 تنزل پیدا کرده است.

ورود علوم پزشکی شیراز به جمع هزار دانشگاه برتر

دانشگاه علوم پزشکی شیراز نهمین دانشگاه برتر کشور در رتبه‌بندی 2023 شانگهای در جایگاه 1000-901 قرار دارد.  این نخستین‌باری است که دانشگاه علوم پزشکی شیراز در رتبه‌بندی شانگهای قرار می‌گیرد.

شیرازی‌ها در رتبه‌بندی امسال و در غیاب دانشگاه علوم‌پزشکی مشهد و دانشگاه علوم‌پزشکی ایران که پیش‌تر در این رتبه‌بندی حضور داشتند، سومین دانشگاه علوم‌پزشکی محسوب می‌شوند.

تبریزی‌ها جایگاه سال قبل را تثبیت کردند

در این میان دانشگاه تبریز دهمین دانشگاه برتر ایران به‌شمار می‌رود که در رده جهانی جایگاه 1000-901 را از آن خود کرده که بدون تغییر نسبت به سال 2022 بوده است.  دانشگاه تبریز در سال 2019 رده جهانی 1000-901 را کسب کرده بود که یک سال بعد یعنی در 2020 با ارتقای جایگاه به رده 900-801 دست پیدا کرد. این رتبه در سال 2022 بدون تغییر باقی ماند، اما در سال 2022 با افزایش رتبه، جایگاه جهانی خود را از دست داد و به جایگاه 1000-901 دست پیدا کرد که این رتبه در سال 2023 هم ابقا شد.

وضعیت کشورهای آسیایی در شانگهای جدید

چینی‌ها بالاترین تعداد دانشگاه‌های برتر را با 214 دانشگاه در اختیار دارند. همان‌طورکه پیش‌تر هم گفتیم، برترین دانشگاه چین، دانشگاه شینهوآ با رده 22 دنیاست. در این بین ژاپن با 32 دانشگاه، دو دانشگاه در جمع 100 دانشگاه برتر و 12 دانشگاه در جمع 500 دانشگاه برتر دنیا دارد. دانشگاه توکیو برترین دانشگاه ژاپنی، رتبه 27 جهان را به‌دست آورده است. این دانشگاه در سال 2022 جایگاه 24 را کسب کرده بود که با سه پله نزول در سال 2023 به رده 27 تنزل کرده است. کره‌جنوبی هم به‌عنوان یکی از کشورهای آسیایی 30 دانشگاه در این رتبه‌بندی در اختیار دارد که 11 دانشگاه کره‌ای در جمع 500 دانشگاه برتر قرار گرفته‌اند. اولین دانشگاه برتر کره‌جنوبی یعنی دانشگاه ملی سئول رتبه جهانی 94 را به‌دست آورده است. دانشگاه ملی سئول در سال 2022 رده 98 جهان را در اختیار داشت که امسال با چهار پله صعود به جایگاه 94 ارتقا یافته است. روسیه تنها 9 دانشگاه برتر در رتبه‌بندی 2023 شانگهای در اختیار دارد که تنها 2 دانشگاه آن در جمع 500 دانشگاه برتر حضور دارند. در مقایسه با روسیه، تعداد دانشگاه‌های برتر ایران یک دانشگاه بیشتر است، اما دانشگاه ایالتی مسکو به‌عنوان برترین دانشگاه روسیه رتبه 150-101 جهان را در اختیار دارد. این دانشگاه نسبت به سال 2022 بدون تغییر با همین رتبه باقی‌مانده است. دومین دانشگاه روسیه یعنی دانشگاه «سن پترزبورگ» که رتبه 500-401 را از آن خود کرده، با رتبه دانشگاه تهران برابری می‌کند. هندی‌ها اما با 15 دانشگاه برتر در این رتبه‌بندی حضور دارند که تنها یک دانشگاه از هند میان 500 دانشگاه برتر دنیا قرار دارد. موسسه علوم هند، برترین دانشگاه هند است که در این رتبه‌بندی رده 400-301 را کسب کرده که با توجه به تنزل رتبه‌ای که دانشگاه تهران نسبت به سال قبل داشته، بالاتر از دانشگاه‌های ایران قرار گرفته است. این دانشگاه نسبت به سال قبل بدون تغییر باقی‌ مانده است.

عربستان 5 دانشگاه برتر بیشتر از ایران دارد

8 دانشگاه از ترکیه به‌عنوان دانشگاه‌های برتر اعلام شده‌اند و این کشور تنها یک دانشگاه در جمع 500 دانشگاه برتر دنیا دارد. نخستین دانشگاه برتر ترکیه دانشگاه استانبول با رتبه 500-401 است که جایگاه آن در سال‌جاری با دانشگاه تهران برابری می‌کند. رتبه این دانشگاه در مقایسه با سال گذشته بدون تغییر باقی ‌مانده است. در رتبه‌بندی شانگهای، مصری‌ها 7 دانشگاه برتر دارند که یکی از آنها در جمع 500 دانشگاه برتر دنیا جا خوش کرده است. دانشگاه قاهره برترین دانشگاه مصر با رتبه 400-301 است که در مقایسه با جایگاه سال گذشته‌اش تغییری نکرده. امارات‌متحده‌عربی که یکی از نامدارترین کشورهای منطقه خاورمیانه به‌شمار می‌رود، سه دانشگاه برتر در رتبه‌بندی 2023 شانگهای دارد. دانشگاه خلیفه برترین دانشگاه این کشور است که در این رتبه‌بندی، جایگاه 900-801 جهان را از آن خود کرده. امارات‌متحده‌عربی در سال 2022 تنها یک دانشگاه برتر داشته که همان دانشگاه خلیفه با همان رتبه امسال بوده است. لبنان هم به‌عنوان یک کشور خاورمیانه، تنها یک دانشگاه برتر در این رتبه‌بندی دارد که آن هم دانشگاه آمریکایی بیروت است که رده 800-701 را کسب کرده است. این دانشگاه در سال گذشته هم همین رتبه را کسب کرده بود. قطری‌ها هم تنها یک دانشگاه برتر دارند. دانشگاه قطر به‌عنوان برترین دانشگاه این کشور در سال 2023 رتبه 600-‌501 را به‌دست آورده است که نسبت به سال گذشته بدون تغییر باقی‌ مانده است. اما در این میان عربستان‌سعودی وضعیتی به‌مراتب بهتر از ایران دارد به‌طوری‌که با توجه به 12 دانشگاه برتری که در اختیار دارد، 6 دانشگاه آن در جمع 500 دانشگاه برتر دنیاست، بنابراین 5 دانشگاه نماینده بیشتر از دانشگاه‌های ما در جمع 500 دانشگاه برتر دنیا در اختیار دارد. دانشگاه شاه سعود به‌عنوان برترین دانشگاه عربستان‌سعودی، جایگاه 150-101 دنیا را به‌دست آورده و با توجه به اینکه نسبت به سال گذشته رتبه آن تغییر نکرده، اما جایگاه آن نسبت به سال گذشته ارتقا یافته است، به‌گونه‌ای که در سال 2022 دانشگاه شاه سعود در رده دوم دانشگاه‌های برتر عربستان قرار داشت و دانشگاه شاه عبدالعزیز با جایگاه 150-101، رتبه نخست را از آن خود کرده بود. طبق رتبه دانشگاه‌های عربستان‌سعودی، ششمین دانشگاه برتر این کشور با رتبه 500-401 با رتبه دانشگاه تهران به‌عنوان برترین دانشگاه ایران برا‌بری می‌کند.

*فرهیختگان