پس از روی کار آمدن طالبان در آگوست ۲۰۲۱، ایران به‌عنوان یکی از مهم‌ترین همسایگان افغانستان، تصمیم گرفت تا سیاستی همراه با مدارا با امارت اسلامی در پیش بگیرد. اوضاع در ابتدا آنقدر خوب پیش می‌رفت که امیرخان متقی وزیرخارجه منصوب شده از سوی این گروه، به عنوان اولین سفر خارجی خود تهران را انتخاب کرد. اما کمی بعد مشخص شد که در کابل تصمیمات بر اساس حسن همسایگی رقم نمی‌خورند.

اختلافات فعلی میان ایران و طالبان در افغانستان برخی ریشه در تاریخ دارند و برخی دیگر به مهاجران و زبان فارسی و مرز و ایدئولوژی مربوط هستند. در حال حاضر طالبان در سه جبهه گوناگون با تهران اختلافات اساسی دارند.

ایران و افغانستان نیاز به واقع‌بینی دارند

پیرمحمد ملازهی کارشناس مسائل شبه‌قاره در گفت‌وگو با «شبکه شرق‌» می‌گوید: بین ایران و طالبان مشکلات زیادی وجود دارد که اگر دو کشور واقع‌بینانه با هم برخورد کنند، قابل کنترل است. از طرف دیگر نگاه ایدئولوژیک دو کشور با هم متفاوت هستند. نگاه ایران بر مبنای امامت و نگاه طالبان بر مبنای خلافت است و اگر دو طرف براساس ایدئولوژی جلو بروند، به فصل مشترکی نمی‌رسند.

محسن روحی‌صفت دیپلمات ارشد پیشین ایران در افغانستان در مورد افزایش تنش‌ها به «شبکه شرق» توضیح می‌دهد: از زمانی که طالبان بر سر کار آمدند، تعداد تنش‌های مرزی ما با افغانستان چند برابر شده، اما به‌طور طبیعی وقتی یک کشور همجوار ما است باید حسن همجواری را با آن داشته باشیم. طالبان ساختار مدنی به روزی نسبت به کشورهای دیگر ندارند و در تصمیم‌گیری‌ها هم شفاف عمل نمی‌کنند. به دلیل عدم شفافیت، موضوعات بین دو کشور پیچیده‌تر و شناخت طرفین از هم سخت می‌شود. ما سخت متوجه می‌شویم که چه لایه‌هایی در طالبان، طرفدار افزایش تنش و کدام لایه‌ها طرفدار روابط حسنه هستند. این مشکل را حتی پاکستان و آمریکا هم در مقابل طالبان دارند.

تنش بر سر حقآبه هیرمند

دعوا بر سر حقآبه هیرمند به سال ۱۸۷۰ برمی‌گردد. دولت اشرف غنی علاقه‌ای به حل و فصل این تنش نداشت، اما مایل هم نبود که از آن به‌عنوان ابزاری برای بالابردن سطح اختلافات با تهران استفاده کند. این دقیقا برعکس مسیری است که طالبان انتخاب کرده.

در ایران مقامات دولتی می‌گویند موضوع حقآبه هیرمند را با جدیت پیگیری خواهند کرد. حدود سه ماه پیش ابراهیم رئیسی در این زمینه به طالبان هشدار داده بود اما تاکنون این گروه، تغییری در تصمیمات خود در مورد حقابه نداده. این درحالیست که استان سیستان و بلوچستان در ایران به شدت با مشکل کم‌آبی ناشی از خشک شدن هامون دست به گریبان است.

ملازهی به «شبکه شرق» توضیح داده: در قرارداد گلداسمیت که مرزهای ایران و افغانستان طراحی شده، خط القعر رودخانه هیرمند به عنوان مرز مشترک در نظر گرفته شده. اما در طول زمان این رود تغییر مسیر داده و بخشی از خاک ایران به آن طرف رودخانه رفته. جغرافیای منطقه به شکلی است که با سیلاب تغییر مسیر رودخانه اتفاق می‌افتد و این موضوع نیاز به گفتگو بین دو کشور دارد.

بسته شدن دفاتر کمیته امداد امام خمینی (ره)

اخیرا مشخص شده که طالبان فعالیت دفاتر کمیته امداد امام خمینی در شهرهای کابل، مزار شریف و هرات را متوقف کرده. این دفاتر از سال ۱۳۷۷ در این کشور مشغول به‌کار بوده‌اند.

آنطور که خبرگزاری جماران می‌گوید چند فرد مطلع درباره چرایی دستور جدید طالبان برای توقف فعالیت های دفاتر کمیته امداد اعلام کرده‌اند که این اقدام بدون اطلاع قبلی و بدون ارائه هیچ دلیل موجه و یا استناد حقوقی انجام شده. کمیته امداد در افغانستان از وزارت کار مجوز داشته و به وزارت اقتصاد هم مالیات پرداخت می‌کرده.

طالبان و دشمنی با زبان فارسی

قاری محمد یونس راشد، معینِ جوانان وزارت اطلاعات و فرهنگ طالبان گفته افغانستان به ادبیات فارسی نیاز ندارد و لازم نیست که ما زبان و ادبیات فارسی بیاموزیم. پیش از این و در ابتدای حکومت طالبان بر افغانستان، زمزمه‌هایی در مورد عدم استفاده از زبان فارسی در شبکه‌های تلویزیون هم وجود داشت و حالا وزیر فرهنگ طالبان معتقد است جوانان باید رشته‌ها و حرفه‌هایی بیاموزند که با آن بتوان ابزار پیش‌رفتۀ جنگی ساخت و تدریس ادبیات فارسی بی ‌اهمیت است.

اختلاف مرزی و وظیفه ایران

به گفته پیرمحمد ملازهی کارشناس مسائل افغانستان، ایرانی‌ها یک دیوار مرزی در آن طرف مرز کشیده‌اند و بخشی از خاک کشورمان را  آن سمت دیوار مرزی امنیتی قرار داده‌اند. درحال‌حاضر طالبان مدعی هستند مرز در همان نقطه‌ای وجود دارد که ایران دیوار کشیده‌.

الان وقت آن است که وزارت خارجه ایران قرارداد گلداسمیت را بیرون بیاورد و توضیح دهد که این دیوار برای کنترل قاچاق و رفت‌وآمدهای غیرقانونی کشیده شده است و مرز نیست و طالبان احتمالا از جزئیات این قرارداد بی‌خبر است.

*شرق