آيت‌الله لاری در رساله‌ی «قانون مشروطه مشروعه»[۱] پيرامون «فرار ايرانيان» از مملكت و «پناه بردن به دول خارجی» به موضوع مهمی اشاره می‌كند که می‌تواند ترسیم کننده و تحلیل وضع دیروز و امروز ایران باشد.

ايشان می‌نويسند: «اگر در خانه كس است، همين بس است كه از تاريخ هشتاد سال[قبل] تاكنون كه در عبرت و اعتبار و سياحت و تجربه و اختيار كه بخاطر داريم و به چشم بصيرت و حسن فطرت تعقل كرديم، قريب ده كرور[۲] [یعنی ۵ میلیون نفر] مسلمان داخله فرار به خارجه نموده‌اند[۳] و به اين واسطه بلاد محروسه‌ی ايران در تنزل و خرابی و بلاد خارجی در ترقی و آبادی[قرار گرفته است] در خصوص يك عراق عرب از بغداد الی كوفه و بصره، پنج كرور ايرانی از هر صنف مشغول تعمير و آبادی و رعيتی و تجارت و فلاحت و زراعت[هستند] از هر جهت؛ و از عرب در تمام ايران ده نفر، نه تاجر، نه زارع، نه محصل، نه تبعه، به هيچ‌وجه نيست. عاقل را كافی است كه جهت و سبب چيست؟ و نيست مگر حرمان[شکست، نا امیدی] و نقصان سلطنت قاهره[توانمند، کارآمد، چیره دست] به واسطه انفراد[تفرقه و اختلاف] و [نبودن]فوايد كليه‌ی اتحاد و استمداد به جهاد و جِدّ و اجتهاد، حمايت و معيت شورای ملی و مليين.»[۴]

پاورقی:

[۱]. تاریخ نگارش این رساله دقیقاً معلوم نیست، ولی اولین چاپ آن در سال ۱۳۲۵ق (۱۲۸۵ش) در مطبعه‌ی محمدى شيراز طبع شده است. [۲]. کرور: واحد شمارش و برابر با پانصد هزار نفر است. [۳]. در سال ۱۲۸۰ شمسی، کل جمعیت کشور حدود هفت و نیم میلیون نفر بر آورد شده است.(مقاله: طرح مجدد مشکل بحرانی کمبود آب در کشور، محمد طبیبیان، سایت دنیای اقتصاد، ۹ مرداد ۱۴۰۲). بنابر این به گفته مرحوم آیت‌الله لاری از سال ۱۲۰۰ تا ۱۲۸۰ شمسی نزدیک به دو سوم جمعیت ایران در طی هشتاد سال از ایران مهاجرت کرده‌اند!. این رقم بر فرض این است که از سال ۱۲۰۰ش تا ۱۲۸۰ش، جمعیت کشور را همان ۷/۵ میلیون نفر به صورت ثابت در نظر بگیریم- که قطعاً این تعداد نبوده است- و گر نه عمق فاجعه با کمی دقت و تأمل، روشن است. [۴]. به نقل از کتاب رسائل مشروطیت: مشروطه به روایت موافقان و مخالفان، مؤلف: غلامحسین زرگری‌نژاد، ناشر: مؤسسه تحقیقات و توسعه علوم انسانی، ج ۱، ص ۷۶۱.