قرآن کریم، به قلم و آنچه می‌نویسد قسم می‌خورد «ن. وَ الْقَلَمِ وَ ما یَسْطُرُون» و سخن گفتن را نعمت ممتاز الهی به بشر می‌داند «الرَّحْمَنُ، عَلَّمَ الْقُرْآنَ، خَلَقَ الْاِنْسَانَ عَلَّمَهُ الْبَیَان» و از این طریق ارزش و اهمیت این دو ویژگی اختصاصی انسان را به خود انسان گوشزد می‌کند.
از این یادآوری، قاعدتاً اهداف مهمی مورد نظرند که یکی از آنها استفاده صحیح از قلم و زبان است. زبان، سلاح موجود در بدن انسان است و قلم نیز در عین ‌حال که به بدن متصل نیست، از طریق دست که عضوی از بدن است کار می‌کند. بنابراین، هر دو بخش‌هائی از خلقت انسان را تشکیل می‌دهند و طبعاً تابع وجود و حقوق انسانی صاحب خود هستند.
بالاترین حقی که برای انسان‌ها در احکام شرع، قوانین کشورها و عرف بین‌الملل در نظر گرفته شده، آزادی بیان و آزادی قلم است. قانون اساسی نظام جمهوری اسلامی ایران نیز در اصول 23 و 24 حق آزادی بیان و آزادی قلم را تضمین کرده است.
این اصل عقلائی را نیز همه پذیرفته‌اند که آزادی، چه در مورد قلم، چه در مورد بیان و چه در سایر موارد، به مشروع بودن، مقید است. منظور از مشروع بودن، قرار داشتن در چارچوب قانون و عدم تزاحم با حقوق دیگران است. جامعه‌ای که از آزادی قلم و بیان مشروع برخوردار باشد، قطعاً جامعه‌ای سالم، اخلاقی و مترقی خواهد بود و البته جامعه‌ای که از این موهبت محروم باشد، مریض و عقب‌افتاده است.
آزادی قلم و بیان، فواید زیادی نیز برای حکمرانی و حکمرانان دارد. کار بزرگ صاحبان قلم و بیان اینست که عملکردها را نقد می‌کنند و حکمرانان می‌توانند با ملاحظه آنچه صاحبنظران می‌نویسند و می‌گویند، به اصلاح امور بپردازند و حکمرانی را به طرف صلاح و سداد ببرند. علاوه بر این، نوشتارها و گفتارها می‌توانند معیارهائی برای مشخص شدن میزان تحمل حکمرانان باشند و این نکته را درباره آنها به اثبات برسانند که آنان آیا به منافع مردم بیشتر علاقمند هستند یا به ارتقاء میزان قدرت خود. کسانی که انتقاد سالم و منصفانه را نمی‌پسندند، قلم‌ها و زبان‌ها را محدود می‌کنند ولی آن دسته از حکمرانان که خواهان رشد و پیشرفت جامعه هستند، از انتقاد استقبال می‌کنند و به صاحبان قلم و بیان مجال ابراز نظر و نقد عملکردها را می‌دهند.
تفاوت این دو نوع حکمرانی در اینست که مخالفان آزادی قلم و بیان، جامعه را به سوی اختناق سوق می‌دهند و فقط به افراد متملق، چاپلوس، بله‌قربان‌گو و ریاکار میدان می‌دهند. حضور این افراد در بدنه حکمرانی موجب پیدایش و گسترش فساد در جامعه می‌شود و حکمرانی را از پشتوانه مردمی محروم می‌کند. حکمرانی نوع دوم که تحمل انتقاد را دارد و منتقدان را تشویق و تقویت می‌کند، جامعه را به سوی آزادی به پیش می‌برد، روحیه نشاط، شادی و همبستگی در مردم ایجاد می‌کند و پشتوانه مردمی را برای حکمرانی تضمین می‌نماید.
اسلام که «ن وَ الْقَلَمِ وَ ما یَسْطُرُون» دارد و «الرَّحْمَنُ، عَلَّمَ الْقُرْآنَ، خَلَقَ الْاِنْسَانَ عَلَّمَهُ الْبَیَان» را با رساترین فریاد به گوش انسان‌ها می‌رساند، حکمرانی همراه با آزادی قلم و بیان را برای انسان‌ها خواسته است. جامعه‌ای که مدعی دارا بودن حکمرانی از نوع اسلامی است، باید بیشترین مجال را به آزادی قلم و بیان بدهد. تکریم روز قلم به اینست که برای رسیدن به چنین جامعه‌ای تلاش کنیم.