در نخستین برنامه از مجموعه «حضور» در سال جدید، «دکتر علی مطهری» به میزبانی «محمدحسین رنجبران» در حسینیه جماران به واکاوی اندیشه‌های امام روح‌الله درباره جمهوریت نظام و ماجرای همه‌پرسی قانون اساسی و بررسی شرایط امروز پرداخت.

به گزارش جماران، مطهری در این برنامه با اشاره به نگاه حضرت امام(ره) به تشکیل حکومت جمهوری اظهار داشت: نگاه امام به حکومت اسلامی از ابتدا به شکل جمهوری بوده است. جایی که بحث ولایت فقیه را مطرح کردند به صراحت می‌گویند که حکومت اسلامی با ملوکیت اسلامی یعنی سلطنت اسلامی یا حکومت موروثی سازگار نیست.

وی افزود: طبعاً وقتی سلطنت نفی می‌شود، حکومت باید به شکل جمهوری باشد؛ یعنی مردم حاکم را برای مدت موقت تعیین کنند و کشور به شکل جمهوری اداره شود؛ بنابراین امام از همان ابتدا به دنبال جمهوری اسلامی بودند.

نباید اجازه دهیم جمهوریت نظام کمرنگ شود

فرزند شهید مطهری بیان داشت: شهید مطهری در مقابل دیدگاهی که «جمهوری» و «اسلام» را قابل جمع نمی‌دانست، معتقد بود جمهوری اسلامی در بین ملتی که اساساً به اسلام ایمان ندارند، قابل جمع نیست؛ ولی در جایی که مردم اسلام را به عنوان یک مکتب قبول دارند هیچ تناقضی نیست و در واقع خواست اکثریت مردم است.

وی با بیان اینکه ما باید این ترکیب را حفظ کنیم و اجازه ندهیم که این جمهوری بودن نظام کمرنگ شود، گفت: آن جاهایی که منطقه الفراغ است و واقعاً حکم صریحی نیست، اینجا میل و حرف مردم رعایت شود و جاهایی که مردم حق دخالت دارند، آنجا محدود نشود و به گونه‌ای نشود که اراده مردم کمرنگ شود.

نماینده سابق مجلس با اشاره به نمونه‌هایی در این خصوص بیان داشت: برای مثال در دو انتخابات اخیر مجلس یازدهم و ریاست جمهوری سیزدهم، به نظرم خیلی خوب عمل نشد و خیلی افراد صرفاً به دلیل انتقاد، رد صلاحیت شدند؛ یا در انتخابات ریاست جمهوری، افرادی که می‌توانستند کاندیدا شوند و انتخابات پرشورتری داشته باشیم، این کار اتفاق نیفتاد.

نباید کسی را به دلیل نظر مخالف داشتن رد صلاحیت کرد

مطهری افزود: صلاحیت‌ها باید رصد شود، ولی کسانی باید رد شوند که یک فساد مالی بزرگ یا فساد اخلاقی مهمی داشته باشند، نه هرکسی که برای خودش نظری دارد؛ حتی ممکن است در یک جایی نظری خلاف نظر رسمی نظام داشته باشد. ما نمی‌توانیم او را به این دلیل رد کنیم.

وی تصریح کرد: بالاخره گلوگاه‌هایی وجود دارد که در دست نظام است. این طور نیست که اگر چند نفری وارد مجلس شوند که نظر مخالف داشته باشند، بتوانند تغییری در مسیر نظام ایجاد کنند. در ریاست جمهوری هم به اینگونه است و بالاخره باز مجلس هست و خود رهبری هست. اینکه یک کاری کنیم افرادی بیایند که صرفاً مطیع صدرصد و اطاعت محض باشند ولی اینکه از ورود افراد تواناتر و مبتکر جلوگیری بکنیم، به نظرم روش خوبی نیست.

نماینده سابق مجلس گفت: آنقدر نباید نگران باشیم که اگر همه تیپی وارد انتخابات شود، مردم اشتباه می‌کنند. اتفاقاً مردم خیلی کم اشتباه می‌کنند. در انتخابات مجلس اول دیدیم تقریباً نظارت آنچنانی نبود و بحث نظارت استصوابی مطرح نبود و همه تیپی آمدند؛ حتی از مجاهدین خلق هم ورود پیدا کردند ولی مردم رأی ندادند و اکثریت مجلس اول، افراد متدین و انقلابی بودند.

حکومتی که پشتوانه مردمی دارد محال است متزلزل شود

مطهری با بیان اینکه اصرار امام خمینی(ره) به برگزاری رفراندوم نشان‌دهنده میزان ارزشی است که ایشان برای رأی و نظر مردم قائل بودند و افزود: با موقعیتی که امام داشتند، می‌شد که اصلاً بدون رفراندوم هم حکومت تشکیل شود یعنی بگویند نظر امام جمهوری اسلامی است و مردم هیچ مخالفتی نداشتند. ولی امام و سایر رهبران انقلاب تأکید داشتند که حتماً رفراندومی وجود داشته باشد و این نظام متکی به یک رفراندوم باشد.

وی افزود: امام به پشتوانه مردم خیلی معتقد بودند و معقتد بودند که اگر یک حکومتی به مردم خود متکی باشد، محال است که از بیرون بتوانند این حکومت را متزلزل کنند یا تغییر دهند.

فرزند شهید مطهری اقدام امام (ره) بر ایجاد شورای نگهبان را در تناقض با نظر ایشان در مورد توجه به رأی مردم ندانست و گفت: شورای نگهبان بازوی ولایت فقیه و رهبری است تا آنچه تصویب می‌شود خارج از احکام اسلام نباشد. چون بالاخره همان قدر که مردم باید نقش داشته باشند در جمهوری اسلامی، اسلام هم باید نقش داشته باشد.

امام به یک انعطافی در احکام اسلام، به ضرورت زمان و مکان قائل بودند

وی خاطرنشان کرد: اگر مردم مثلاً یک روزی از اسلام برگردند، اینها دیگر منتفی می‌شود و اصلاً دیگر فلسفه وجودی جمهوری اسلامی از بین می‌رود ولی وقتی که ما می‌دانیم اکثریت قاطع مردم مسلمان هستند و به اسلام ایمان دارند، خود به خود اینجا شورای نگهبان هم نقش پیدا می‌کند.

نماینده سابق مجلس اظهار داشت: امام گاهی اوقات به شورای نگهبان هم تشر می‌زدند که در بررسی مصوبات مجلس و در نگاهی که به احکام فقهی دارند، خیلی جمود به خرج ندهند. یک جاهایی هم می‌بینیم که به عنصر زمان و مکان تأکید می‌کنند و نشان می‌دهد که امام به یک انعطافی در احکام اسلام، به ضرورت زمان و مکان قائل بودند و از آن جمود و افراط‌گرایی پرهیز می‌دادند.

اگر ولایت فقیه نباشد، جامعه به زودی از مسیر اسلام خارج می‌شود

وی بیان داشت: اصولاً اگر ولایت فقیه نباشد، جامعه به زودی از مسیر اسلام خارج می‌شود و بالاخره به دست یک افرادی که گرایش‌های فرهنگ غربی دارند، می‌افتد. آن نهادی که جامعه را در مسیر اسلام نگه می‌دارد، همین ولایت فقیه است با ابزارهایی که در دست دارد؛ مثل شورای نگهبان و غیره. منتها باید این به درستی اجرا شود.

مطهری خاطرنشان کرد: هر نهادی نیز باید کار خود را درست انجام دهد تا اینکه نیازی به ورود رهبری در هر مسأله‌ای نباشد؛ به هرحال کمتر از رهبری هزینه شود. شورای نگهبان هم نباید اجازه دهد که افرادی یا نهادهایی بخواهند انتخابات را مهندسی کنند تا یک جاهایی رهبری مجبور شوند ورود پیدا کنند. ملاک‌هایی باید داشته باشند که چه کسانی را باید رد کرد!

رأی و نظر مردم را هدایت نکنید

وی اظهار داشت: بگذارید مردم انتخاب آزاد بکنند هرچند اشتباه کنند تا بعد متوجه شوند که باید دقت بیشتری می‌کردند و دفعه بعد انتخاب بهتری می‌کنند. به تعبیر شهید مطهری مردم صدبار هم اشتباه کنند باز هم باید به نظر آنها احترام بگذاریم و بگذاریم خودشان انتخاب کنند. اینها باعث رشد مردم و رشد اجتماعی آنها می‌شود.

نماینده سابق مجلس بیان داشت: هدایت نکنیم و نگوییم مردم متوجه نیستند و نمی‌فهمند و اجازه ندهند فلان فرد شرکت کند. اینها به صلاح کشور نیست. یکبار اشتباه می‌کنند و دفعه بعد اصلاح می‌کنند و دفعات بعد بهتر می‌شود. ما باید ملاک داشته باشیم و نخواهیم که آن طور که میل ما است نتیجه حاصل شود.

مدافعان حجاب اختیاری هم باید در مجلس نماینده داشته باشند

مطهری گفت: یکبار در مجلس گفتم حتی افرادی که نسبت به اسلام و احکام آن یک مقدار سهل‌انگار هستند باید در مجلس حضور داشته باشند و حرف آنان شنیده شود. البته خود آن نماینده باید آدم سالمی باشد. حالا نمی‌‌گوییم ضد اسلام باشند و اسلام را قبول نداشته باشند؛ اما افرادی که تکنوکرات هستند و متجدد هستند چون بالاخره از این تیپ هم در کشور داریم، اینها در مجلس حضور داشته باشند و درباره حجاب اختیاری در مجلس صحبت کنند. فردا نماینده‌ای می‌آید و جوابش را می‌دهد. باید حرف همه شنیده شود.

قانون حجاب باید ابتدا در دستگاه‌های دولتی و دانشگاه‌ها اجرا شود

وی افزود: وقتی حرف همه شنیده شود، کمتر با اعتراض مواجه می‌شوید. در همین اتفاقات اخیر اگر مجلس از وزیر کشور سؤال می‌کرد و حتی استیضاح می‌کرد که این حادثه در زیر مجموعه شما اتفاق افتاده و باید جواب بدهید! و مردم احساس می‌کردند که یک جایی هست که دارد حرف ما را می‌زند، به نظر من اعتراضات خیلی کمتر می‌شد.

فرزند شهید مطهری با اشاره به اینکه قانون رعایت حجاب باید ابتدا در دستگاه‌های دولتی اجرا شود، اظهار داشت: حجاب، حکم اسلام و شرعی است و توصیه شده مردم رعایت کنند و به نفع آنها است. منتها این رتبه‌بندی دارد. در درجه اول باید در دستگاه‌های دولتی و اماکن عمومی دولتی و بعد در دانشگاه‌ها و در جاهایی که بالاخره یک رابطه‌ای با دولت و حکومت دارد رعایت شود ولی مثلاً خیابان در درجه دوم است.  

وی ادامه داد: الان باید بگذاریم از آن حالت احساسی و هیجان بیرون بیاییم؛ هنوز جوّ احساسی است و خیلی از خانم‌ها به‌عنوان مخالفت با نظام این کار را می‌کنند. یک مدت هم که این کار را می‌کنند، بعضی‌ها به این نتیجه می‌رسند که این حجاب خوب است و به نفعشان است و خیلی‌هایشان به نظر من برمی‌گردند.

مردم هیچ‌وقت حاضر نیستند اصل نظام از بین برود

مطهری گفت: مردم یک اصل کلی را به خوبی رعایت می‌کنند و آن هم این است که باید اصل نظام و انقلاب حفظ شود. منتها باید اصلاحاتی انجام شود. مردم هیچ‌وقت حاضر نیستند اصل نظام از بین برود و لذا شما می‌بینید که هر مقدار هم که فشار اقتصادی و معیشتی به آنان می‌آید، باز هم برای حمایت از نظام وارد میدان می‌شوند و تحمل سختی می‌کنند.

گشایش اقتصادی می‌تواند انتخابات پرشور را رقم بزند

وی تصریح کرد: ولی من معتقدم که اگر دولت و نظام به طور کلی، همین مسیر را بخواهد طی کند، یعنی تغییری در سیاست خارجی ایجاد نشود و ما همچنان در تقابل با دنیا باشیم، طبعاً فشار اقتصادی هم افزایش پیدا خواهد کرد؛ اگر اینطور باشد، مردم به طور گسترده در انتخابات‌های پیش رو شرکت نمی‌کنند.

مطهری بیان داشت: راه هم این است که اگر برسیم به احیای برجام و مردم لمس کنند که گشایشی در وضع معیشت و اقتصادشان ایجاد شد و با شرکت‌شان در انتخابات این راه بهتر ادامه پیدا خواهد کرد، آنها شرکت می‌کنند.

مشروح گفت و گوی برنامه «حضور» با دکتر علی مطهری نایب رئیس پیشین مجلس شورای اسلامی و استاد دانشگاه، در پی می آید:

رنجبران: اولین برنامه حضور در حسینیه جمران به مناسبت دوازدهم فروردین سالروز برگزاری همه‌پرسی جمهوری اسلامی را تقدیم شما می‌کنیم با حضور چهره‌ای شناخته شده از عرصه فرهنگ و سیاست کشور، فرزند یکی از بزرگان انقلاب اسلامی و شهدای آن؛ کسی که سه دوره نمایندگی مجلس را در کارنامه خود دارد و حرف‌هایش را بسیار راحت بیان می‌کند و از دل مردم حرف می‌زند.

فکر می‌کنم گفت و گوی خیلی جذاب و خوبی درباره همه‌پرسی قانون اساسی، نظرات امام خمینی (ره)، جمهوریت نظام و آنچه امروز با آن مواجهیم و وظایفی که در این عرصه سخت دنیای کنونی پیش رو داریم برای حفظ انقلاب و نظام جمهوری اسلامی، با ایشان داشته باشیم.

در خدمت دکتر «علی مطهری»، فرزند استاد شهید مرتضی مطهری و نماینده مجلس در دوره‌های هشتم، نهم و دهم مجلس شورای اسلامی هستیم. آقا سلام؛ خیلی خوش آمدید.

مطهری: سلام خدمت شما و همه بینندگان عزیز. سال نو را هم به هموطنان گرامی تبریک عرض می‌کنم.

رنجبران: ما هم سال جدید را خدمت شما تبریک عرض می‌کنیم. امیداوم سال جدید سال پربرکتی باشد. مادر گرامی را خدا رحمت کند؛ امسال اولین سالی است که ایشان نیستند.

مطهری: بله ان‌شاءالله خدا ایشان را رحمت کند.

رنجبران: آقای مطهری حس و حال حسینیه جماران برای شما چگونه است و اولین بار که به اینجا آمدید کی بود؟ خاطرتان هست؟

مطهری: من یکبار برای سخنرانی امام به داخل حسینیه آمدم اما خدمت امام(ره) چندبار رسیده بودیم. تقریباً هر سال روز ۱۲ اردیبهشت، کل خانواده خدمت امام می‌رسیدیم. هفت ـ هشت باری خدمت ایشان رسیدیم.

رنجبران: از آن دیدارها خاطره‌ای دارید؟

مطهری: خاطره بله؛ گاهی برای عقد بود. مثلاً حتی عقد ما را امام خواندند؛ عقد آقامجتبی و همسرشان را هم همینطور. برای داستان عقد آقا مجتبی یادم هست که امام پرسیدند که مهر چه مقدار است و آقا مجتبی گفتند که پنج سکه پهلوی و امام هم خندیدند. چون آن موقع به سکه بهار آزادی، پهلوی می‌گفتند. ایشان هم طبق عادت این را گفتند و باعث انبساط خاطر امام شد.

حتی مادر یادم است یکبار به امام گفتند که ایام دوازده اردیبهشت، آنقدر خانم‌ها به منزل ما برای ملاقات می‌آیند که از جماران شلوغ‌تر می‌شود و امام لبخند می‌زدند. فکر می‌کنم سالگرد شهید مطهری بود یا دومین سال، که یکی از حضار گفت یک عده‌ای به دنبال این هستند که مردم را از آثار شهید مطهری دور کنند؛ امام گفتند که خیر، آقای مطهری آنقدر گردن کلفت است که کسی نمی‌تواند کاری بکند؛ این خاطرات را داریم. به هرحال خود حسینیه را برای سخنرانی در زمان حیات امام یکبار آمدم ولی ملاقات چندین بار داشتیم.

رنجبران: آقای مطهری، زمانی که برنامه پخش می‌شود روز دوازده فروردین، روز همه پرسی جمهوری اسلامی است. امام در پیامی که دادند، گفتند این روز در تاریخ دنیا به صورت بی‌نظیری باقی خواهد ماند و در آینده هم از کم‌نظیرها خواهد بود. به نظر شما چقدر امام تأکیدشان روی این موضوع ویژه است و چرا آنقدر باید تأکید داشته باشند؟

مطهری: من فکر می‌کنم که امام (ره) توجه داشتند که این انقلاب اسلامی ایران، نقطه شروع یک تحول بزرگ در دنیا است. یعنی این انقلاب، محدود به ایران نخواهد شد و در درجه اول در کشورهای اسلامی و بعد در کل دنیا اثر می‌گذارد و اساساً شاید مسیر دنیا را تغییر دهد. امام این انقلاب را صرفاً در مرزهای ایران در نظر نمی‌گرفت. ایشان پیش‌بینی می‌کردند که این انقلاب حتماً تحولی در کشورهای اسلامی، در منطقه خاورمیانه و در کل دنیا ایجاد خواهد کرد؛ شاید این جمله را به‌خاطر این گفتند.

رنجبران: که در واقع منشأ یک سری تحولات بین‌المللی است. به نظر شما شد؟

مطهری: تا حد زیادی شده. اگرچه می‌توانست بهتر و بیشتر از این باشد؛ یعنی مثلاً ما نفوذ بیشتری در کشورهای اسلامی داشته باشیم و ایران به عنوان یک الگو و نمونه کشور اسلامی پیشرفته، بیشتر سرمشق ملت‎‎های مسلمان می‌شد و حتی در خارج از مرزهای اسلامی، در اروپا هم تأثیر می‌گذاشت. قطعاً انقلاب اسلامی در کل دنیا مؤثر بوده است؛ در بین ملت‌های مسلمان هوادارانی دارد و در خاورمیانه نیز خیلی موثر بوده و در وضعیت مسئله فلسطین تأثیر بسزایی داشته؛ ولی به نظر من می‌تواند بیش از اینها موثر باشد.

رنجبران: نکته‌ای که امام روی آن تأکید زیاد داشتند، جمهوری اسلامی بود؛ نه یک کلمه بیش نه یک کلمه کم؛ جمهوریت را برخاسته از آرای مردم می‌دانستند. درباره اسلامیت نیز می‌گفتند از اسلامیت اینکه فقط اسم اسلام باشد، نمی‌خواهیم؛ ما محتوای غنی اسلام را می‌خواهیم. ما چقدر در این ۴۴ سال در این مسیر حرکت کردیم؟

مطهری: ببینید نگاه امام به حکومت اسلامی از ابتدا به شکل جمهوری بوده و از درس‌های ایشان در نجف و سال‌های قبل از انقلاب این را درمی‌یابیم. جایی که بحث ولایت فقیه را مطرح کردند به صراحت می‌گویند که حکومت اسلامی با ملوکیت اسلامی یعنی سلطنت اسلامی سازگار نیست. با حکومت موروثی سازگار نیست و طبعاً وقتی شما سلطنت را نفی کنید، باید به شکل جمهوری باشد؛ یعنی حاکم را مردم برای مدت موقت تعیین بکنند و کشور به شکل جمهوری اداره شود؛ یعنی از همان موقع نشان می‌داد که امام به دنبال جمهوری اسلامی هستند. حالا این تعبیر جمهوری اسلامی آن زمان به کار نرفته. شاید هم در همان چند ماه مشرف به جمهوری اسلامی پیدا شده؛ برای مثال من خودم شنیدم در ملاقات آقای مطهری با امام در نوفل لوشاتو این مطلب مطرح شد و شاید در آنجا این تعبیر به کار رفته، ولی محتوای آن را امام قبلاً اعلام کرده بودند که حکومت اسلامی با سلطنت و حکومت موروثی سازگار نیست و وقتی این طور نباشد، خود به خود حکومت جمهوری خواهد بود؛ یعنی یک جامعه جمهوری با حکومت اسلامی. به تعبیر شهید مطهری شکل حکومت، جمهوری است ولی محتوا اسلام است که یک ترکیبی از مردم و خواست مردم و ایدئولوژی مردم است.

طبیعتاً جمهوری اسلامی جایی می‌تواند تحقق پیدا کند که آن مردم به اسلام ایمان داشته باشند؛ یعنی شما جمهوری اسلامی را در کشوری که مردم آن مسلمان نباشند و ایمان به اسلام نداشته باشند، نمی‌توانید پیاده کنید. در کشوری که اکثریت قاطع مردم مسلمان هستند می‌شود جمهوری اسلامی را پیاده کرد، مثل ایران. به هرحال تأکید، هم روی جمهوری بودن است و هم روی اسلام. هیچکدام را نمی‌توان کنار گذاشت. اینکه بگوییم اسلام باشد بدون حمایت مردم یا مردم باشند منهای اسلام، کلاً نمی‌شود. یا اینکه بگوییم آنچه مردم می‌خواهند صرفاً به میل آنان باشد، باز هم قابل قبول نیست.

میل مردم در چارچوب اسلام است چون می‌گوییم مردم اسلام را قبول دارند و قبول دارند که اسلام در کشور پیاده شود و لذا یک ترکیبی از جمهوری و اسلامی هست. این مسئله ظریفی است و باید مراقب باشیم هیچکدام از اینها کمرنگ نشود. باید خیلی ظرافت داشته باشیم که این دو با هم جلو رود. هیچ تناقضی هم نیست؛ آن ابتدا هم کسانی بودند که می‌گفتند تناقض است و اصلاً جمهوری بودن با اسلامی بودن جمع نمی‌شود.

رنجبران: چه کسانی می‌گفتند اینها متناقض است؟

مطهری: در آستانه رفراندوم، یک آقای مصطفی رحیمی بود که چپگرا بود و در مقاله‌ای نوشته بود که این دو با هم قابل جمع نیست. من دیدم که شهید مطهری هم مقاله ایشان را که در روزنامه کیهان چاپ شده بود را خط کشیده و حاشیه زده و به مطالبی که نوشته است، جواب داده و این را آماده کرده بودند که جوابش را بدهند. ایشان همین را می‌گوید که بله، جمهوری اسلامی اگر در بین یک کشور و ملتی باشد که اینها اساساً اسلام را قبول ندارند و ایمان به آن ندارند، اینها قابل جمع نیست؛ ولی در جایی که مردم به اسلام ایمان دارند و اسلام را به عنوان یک مکتب قبول دارند که می‌تواند جامعه را اداره کند، هیچ تناقضی نیست و در واقع خواست اکثریت مردم است.

اگر بگوییم که خواست اکثریت مردم مخالف دموکراسی است، این در واقع قابل قبول نیست و دموکراسی خودش را نقض می‌کند و قابل پذیرش نیست. ما باید این ترکیب را حفظ کنیم و اجازه ندهیم که این جمهوی بودن نظام کمرنگ شود و نقش مردم نیز کمرنگ شود. آن جاهایی که منطقه فراغ است و واقعاً حکم صریحی نیست، اینجا خواست مردم رعایت شود و میل و حرف مردم رعایت شود و جاهایی که مردم حق دخالت دارند، آنجا به اصطلاح محدود نشود و به گونه‌ای نشود که اراده مردم کمرنگ شود.

مثلاً کارهایی که اخیراً شده اصلاً خوب نیست. برای مثال در دو انتخابات اخیر مجلس یازدهم و ریاست جمهوری سیزدهم، به نظرم خیلی خوب عمل نشد و خیلی افراد صرفاً به دلیل انتقاد رد صلاحیت شدند؛ یا در انتخابات ریاست جمهوری، افرادی که می‌توانستند کاندیدا شوند و انتخابات پرشورتری داشته باشیم، این کار اتفاق نیفتاد. بله بالاخره صلاحیت‌ها باید رصد شود ولی کسانی باید رد شوند که یک فساد مالی بزرگ یا فساد اخلاقی مهمی داشته باشند، نه هرکسی که برای خودش نظری دارد؛ حتی ممکن است در یک جایی نظری خلاف نظر رسمی نظام داشته باشد، ما نمی‌توانیم او را به این دلیل رد کنیم.

رنجبران: اگر واقعاً نظری مخالف نظر رسمی نظام داشته باشد به نظر شما می‌شود؟ این تناقض نیست که بیاید در نظامی قرار بگیرد که آن را قبول ندارد؟

مطهری: نه نظام را قبول دارد ولی در یک موضوع خاصی، یک نظر دیگری دارد؛ اینجا نباید ما جلوی آنها را بگیریم و بگوییم همه جا به اصطلاح تابع باشند و نعل به نعل همان نظر نظام را تکرار کنیم. این حرف خوبی نیست. آن فرد اساس نظام و قانون اساسی را قبول دارد، منتها در یک جاهایی نظرات متفاوتی دارد؛ این را باید به رأی مردم بگذاریم.

رنجبران: بعضی‌ها ممکن است پاسخ شما را اینطور بدهند که آقای مطهری! چندجا امتحان کردیم و کسانی که نظرات مختلفی داشتند را برای برخی مجالس و برخی مسئولیت‌ها تأیید کردیم ولی چیزهایی که به نفع نظام بوده درنیامده است. شما چه پاسخی می‌دهید؟

مطهری: من می‌گویم اتفاقاً جلوگیری کردن از ورود چنین افرادی، خودش باعث شده که آسیب‌هایی به نظام برسد. یعنی اولاً که فرض کنید یک فردی هم بیاید که برای مجلس یا ریاست جمهوری رأی بیاورد و در یک جاهایی هم نظرات مخالفی دارد؛ خب ما یک گلوگاه‌هایی داریم که در دست نظام است. برای مثال در مجلس نمی‌شود که قانون خلاف شرع تصویب شود؛ شورای نگهبان آن را رد می‌کند و الان هم که چهار میخ کردند و هیئت عالی نظارت بر حسن اجرای سیاست‌های کلی نظام هم ایجاد شده که به نظرم خلاف قانون اساسی است؛ که مصوبه مجلس را بررسی می‌کند که با سیاست های کلی منافات نداشته باشد و جلوی مجلس را هم می‌گیرند. به تعبیر من شورای نگهبان دوم درست شده است؛ این طور نیست که اگر چند نفری وارد مجلس شوند، بتوانند تغییری در مسیر نظام ایجاد کنند. در ریاست جمهوری هم به اینگونه است و بالاخره باز مجلس هست و خود رهبری هست.

اینکه یک کاری کنیم افرادی بیایند که صرفاً مطیع صدرصد و اطاعت محض باشند ولی اینکه از ورود افراد تواناتر و مبتکر جلوگیری بکنیم، به نظرم روش خوبی نیست. تجربه هم نشان داده؛ الان در همین دوره جدید بالاخره این همه تلاش شد یک دولت و مجلس یک دست و کاملاً همراه تشکیل شود؛ ولی می‌بینیم که باز مشکلات کمتر نشده بلکه بیشتر هم شده است. منظورم این است که این جمهوری بودن نظام را مراقب باشیم کم رنگ نشود.

رنجبران: از خاطرات خود از رفراندوم بگویید. در آن زمان، هم شما حضور داشتید و هم شهید مطهری. فکر می‌کردید مردم با این گستردگی شرکت کنند و اکثریت قاطع به جمهوری اسلامی رأی دهند؟

مطهری: بله؛ آن زمان پیش‌بینی می‌شد. اصلاً فضا به گونه‌ای بود که مردم کاملاً پذیرفته بودند و به امام اعتماد کامل داشتند و روشن بود که جمهوری اسلامی رأی بسیار بالایی می‌آورد. خود شهید مطهری هم سه روز قبل از رفراندوم، دو سه مصاحبه تلویزیونی داشتند و تنها مصاحبه‌های ایشان همان‌هاست. درباره بحث جمهوری اسلامی که آیا تناقضی در کار هست یا نیست صحبت کردند و بحث بسیار خوبی هم بود. در یک نوبت، خودم ایشان را بردم به صدا و سیما. آن موقع هم اذیت می‌کردند؛ چون هنوز صدا و سیما آنچنان کامل دست ما نبود و مثلاً اگر روحانی آنجا وارد می‌شد اذیت می‌کردند و معطل می‌کردند.

حتی قطب‌زاده گفته بود که «تلویزیون جای آخوند نیست» و این حرف‌ها مطرح بود. مثلا آقای قرائتی را پدر ما به صدا و سیما فرستادند و گفته بودند که برای این برنامه‌ها مناسب است. آقای قرائتی می‌گفت آنجا گفته بودند تلویزیون جای آخوند نیست! ایشان به آنها گفته بود حالا اجازه دهید، شاید خوشتان آمد و بالاخره پذیرفتند و ایشان شروع به کار کرد که تا امروز هم ادامه دارد. مثلاً حتی یک لیوان آب جلوی شهید مطهری نگذاشته بودند و دهان ایشان خشک شده بود، ولی ایشان با حوصله و متانت رفتند و این مصاحبه‌ها را انجام دادند.

رنجبران: در مصاحبه‌ها تبیین می‌کردند که در این بین تناقضی وجود ندارد!

مطهری: بله همین سوالات را در آنجا کامل جواب دادند و مصاحبه‌های پرمطلبی هم هست که خیلی استقبال شد و نشان داد که یک ایدئولوژی و یک فکر پشت جمهوری اسلامی وجود دارد. این طور نیست که فقط یک تعبیری را از خودشان اختراع کرده باشند. واقعیت هم همین است؛ امروز جمهوری اسلامی بهترین شکل حکومت برای مردم ایران است.

رنجبران: من چند صحبت از حضرت امام (ره) درباره روز جمهوری اسلامی یا رفراندوم نقل می‌کنم که وقتی می‌خواندم برای خودم جالب بود؛ شما هم قدری توسیع دهید و درباره آن صحبت کنید؛ می‌فرمایند ما بنایی بر این نداریم که یک تحمیلی بر ملت‌مان کنیم؛ اسلام به ما اجازه نداده است که دیکتاتوری کنیم؛ ما تابع آراء ملت هستیم؛ ملت هر چه رأی دادند ما از آن تبعیت می‌کنیم. ما حق نداریم؛ خدای تعالی این حق را به ما نداده است و پیغمبر اسلام این حق را به ما نداده است که چیزی را بر ملت‌مان چیزی تحمیل کنیم؛ از طرف دیگر می‌گویند تأکید بر وجود تعالیم اسلامی، لازمه این حکومت اسلامی است و از این دست صحبت‌ها است؛ یعنی امام آنقدر، هم بر جمهوری و هم بر اسلامیت نظام تأکید داشتند.

مطهری: همین اصرار بر رفراندوم نشان می‌دهد که برای رأی و نظر مردم ارزش قائل بودند؛ چون با موقعیتی که امام داشتند، می‌شد که اصلاً بدون رفراندوم هم حکومت تشکیل شود یعنی بگویند نظر امام جمهوری اسلامی است و مردم هیچ مخالفتی نداشتند. ولی امام و سایر رهبران انقلاب تأکید داشتند که حتماً رفراندومی وجود داشته باشد و این نظام متکی به یک رفراندوم باشد. ایشان می‌گویند که ما قائل به تحمیل نیستیم؛ این اشاره به این است که بالاخره مردم مسلمان هستند و اسلام را می‌خواهند و این طور نیست که ما بخواهیم به زور بگوییم یک نظام اسلامی روی کار بیاید. مردم اعتقاد دارند و اسلام را ایده‌آل خود می‌دانند و می‌خواهند اسلام در کشور پیاده شود. ما اهل تحمیل نیستیم و این خواست مردم است و لذا احکام اسلام هم باید اجرا شود؛ منتها مهم این نوع عملکرد است که چگونه رفتار و عمل شود. این جمله که شما به نقل از امام فرمودید نشان می‌دهد که امام تأکید داشتند که گام به گام با نظر مردم جلو برویم و همین‌طور هم شد و برای قانون اساسی نیز رأی‌گیری شد و همه چیز پشت سر هم رأی‌گیری شد و نظام جمهوری اسلامی از یک پشتوانه محکم مردمی برخوردار بود.

رنجبران: رفراندوم در کل دنیا چقدر سابقه داشت و در کدام کشورها بود؟

مطهری: رفراندوم در بعضی کشورها به راحتی انجام می‌شود.

رنجبران: آن زمان را عرض می‌کنم. ۴۴ سال پیش...

مطهری: نه آن زمان یادم نیست رفراندوم مهمی صورت گرفته باشد. ولی به طور کلی در بعضی کشورها برای برخی مسائل ساده هم رفراندوم برگزار می‌کنند حتی برای بعضی مسائل شهری؛ ولی یادم نمی‌آید که رفراندوم مهمی در آن دوره در دنیا انجام شده باشد.

رنجبران: یعنی در آن زمان رفراندوم جمهوری اسلامی یک امر کم‌نظیری بوده است.

مطهری: بله کم‌نظیر بود. قطعاً همینطور است و در انقلاب‌ها هم همینطور است. برای مثال در انقلاب کبیر فرانسه یا اکتبر روسیه را ببینید؛ من ندیدم که رفراندوم برگزار کنند؛ همان خواست رهبران بود. یعنی رهبر یک کاریزمایی داشت که همانی که می‌گفت انجام می‌شد ولی اینجا امام با اینکه مطمئن بودند اگر بگویند جمهوری اسلامی، مردم می‌پذیرند، ولی باز هم تأکید داشتند که رفراندوم انجام شود. این برای کشور ما یک نقطه مثبت است.

رنجبران: آقای دکتر مطهری وقتی که به صحبت‌های امام نگاه می‌کنیم تأکید ایشان را می‌بینیم که می‌فرمایند تمامی آحاد ملت باید در انتخاب فرد و یا افرادی که می‌خواهد مسئولیت و زمام ملت را در دست بگیرند، شرکت داشته باشند؛ در این حکومت به طور قطع باید تمام زمامداران امور دائماً با نمایندگان ملت در تصمیم‌گیری‌ها مشورت کنند؛ یعنی باز هم تأکید امام بر مردم است.

مطهری: بله همینطور است؛ عرض کنم که در موارد زیادی شما می‌بینید که امام به مردم تکیه می‌کند. برای مثال زمانی که کودتای نوژه شده بود، امام می‌گفتند که خب فرض کنیم اینها پیروز شدند؛ بعد می‌خواهند بیایند بین مردم؛ چگونه می‌خواهند ادامه دهند؟ یعنی امام به پشتوانه مردم خیلی معتقد بودند و معقتد بودند که اگر یک حکومتی به مردم خود متکی باشد، محال است که از بیرون بتوانند این حکومت را متزلزل کنند یا تغییر دهند. از همان ابتدا می‌دیدیم؛ آن روزهای اولی که انقلاب پیروز شده بود، مردم پشت سر هم خدمت امام شریف‌یاب می‌شدند و ایشان صحبت می‌کردند؛ خیلی‌ها توصیه می‌کردند که این تعداد صحبت‌ به شما فشار می‌آورد؛ و همان طور هم شد و بالاخره این همه ملاقات و سخنرانی در زمانی که در قم بودند، باعث شد که یک مشکل قلبی پیدا کردند ولی ایشان در پاسخ همیشه می‌گفتند که ما باید مردم را داشته باشیم، این ملاقات‌ها خوب است و باید ادامه داشته باشد و اجازه نمی‌دادند تعطیل شود.

رنجبران: امام با اینکه اینقدر بر مردم تأکید داشتند، وقتی که قانون اساسی تصویب می‌شود و نهادی مثل شورای نگهبان جای خودش را پیدا می‌کند، ایشان خیلی تأکید بر اجرای قانون توسط شورای نگهبان دارد. آیا این منافاتی با نقش مردم ندارد؟

مطهری: نه؛ شورای نگهبان در واقع بازوی ولایت فقیه و رهبری است که بالاخره آنچه که تصویب می‌شود خارج از احکام اسلام نباشد و همان قدر که مردم باید نقش داشته باشند در جمهوری اسلامی، اسلام هم باید نقش داشته باشد. آن به جای خود این هم به جای خود. مردم، مردمی هستند که اسلام را قبول دارند. اگر مردم مثلاً یک روزی از اسلام برگردند، اینها دیگر منتفی می‌شود و اصلاً دیگر فلسفه وجودی جمهوری اسلامی از بین می‌رود ولی وقتی که ما می‌دانیم اکثریت قاطع مردم مسلمان هستند و به اسلام ایمان دارند، خود به خود اینجا شورای نگهبان هم نقش پیدا می‌کند. منتها می‌بینید که امام گاهی اوقات به شورای نگهبان هم تشر می‌زدند که در بررسی مصوبات مجلس و در نگاهی که به احکام فقهی دارند به اصطلاح خیلی جمود به خرج ندهند. یک جاهایی هم می‌بینیم که به عنصر زمان و مکان تأکید می‌کنند و نشان می‌دهد که امام به یک انعطافی در احکام اسلام، به ضرورت زمان و مکان قائل بودند و از آن جمود و افراط‌گرایی پرهیز می‌دادند. این است که به هرحال آن ظرافت‌ها را رعایت می‌کردند تا این هماهنگی بین جمهوری و اسلامی با تدبیر جلو رود و هیچ کدام حق دیگری را نباید زائل کند.

رنجبران: جمله دیگری که از ایشان است، این است که اگر ولایت فقیه در کار نباشد، طاغوت است. اگر به امر خدا نباشد رئیس جمهور با نصب فقیه نباشد، غیرمشروع است؛ یعنی باز هم تأکید بر اسلامیت است.

مطهری: تأکید بر اسلامیت است. ولی فقیه ولایت ایدئولوژیک دارد. به تعبیر شهید مطهری، ولایت فقیه، ولایت ایدئولوژیک است و ولی فقیه، در واقع ایدئولوگ است که مراقب است جامعه و نظام از مسیر اسلام و جاده اسلام خارج نشود؛ به حسب تخصص و اسلام‌شناس بودنش، ولایتی بر مردم پیدا می‌کند؛ همینطور که یک پزشک به حسب تخصص خود بر بیمار ولایت پیدا می‌کند. اینجا هم همینطور است در واقع ولایت فقیه مقام ایدئولوژیک دارد و ناظر است که جامعه از مسیر اسلام خارج نشود.

رنجبران: همین مسیر را رهبر معظم انقلاب در سی و سه سال بعد از ارتحال امام(ره) ادامه دادند. خیلی‌ها می‌گویند نقطه اوج آن سال ۹۲ در انتخابات ریاست جمهوری بود که مقام معظم رهبری تأکید کردند که حتی آنانی هم که نظام را قبول ندارند، بیایند به‌خاطر ایران و کشورشان رأی دهند.

مطهری: بله؛ این یعنی همان مراقبت از نظام و اینکه نظام از مسیر خود خارج نشود. اصولاً اگر ولایت فقیه نباشد، جامعه به زودی از مسیر اسلام خارج می‌شود و بالاخره به دست یک افرادی که گرایش‌های فرهنگ غربی دارند، می‌افتد. آن نهادی که جامعه را در مسیر اسلام نگه می‌دارد، همین ولایت فقیه است با ابزارهایی که در دست دارد؛ مثل شورای نگهبان و غیره. منتها باید این به درستی اجرا شود. مثلاً ولی فقیه مسئول امور اجرایی نیست و ورود در جزئیات و ورود در مسائل اجرایی به ولایت فقیه آسیب می‌زند؛ ولی خب اگر نباشد، خیلی زود نظام تغییر می‌کند. شهید مطهری هم در کتاب نهضت اسلامی می‌گوید که اگر رهبری این نهضت بخواهد از روحانیت به روشنفکر منتقل شود، به سرعت این انقلاب مسیر خود را تغییر می‌دهد چون آن حساسیتی که روحانیت بر اجرای احکام اسلام دارد در دیگران نیست؛ روحانیت حافظ مواریث معنوی اسلام است و هیچ قشری نداریم که درباره حفظ این مواریث احساس مسئولیت کنند. اگر رهبری این نظام و این حکومت از دوش روحانیت به روشنفکر منتقل شود مطمئن باشید که به زودی تغییر مسیر می‌دهیم و به سمت فرهنگ غربی یا شرقی می‌رویم. لذا از این نظر ما نیاز داریم.

رنجبران: آقای مطهری یک مقدار صریح‌تر صحبت کنیم. اگر نگاه کنیم به جریان انتخابات از ۷۸ به این سمت، چندین بار رهبر معظم انقلاب با نیت پرشور کردن انتخابات ورود کردند. در انتخابات ۷۸ که تعداد زیادی تأیید صلاحیت شدند که ابتدا رد صلاحیت شده بودند... 

مطهری: مجلس ششم را می‌گویید؟

رنجبران: بله و بعد از آن در ۸۴ برای دوتا از نامزدها خود حضرت آقا حکم حکومتی می‌دهند و حالا بعد از آن کم رنگ‌تر می‌شود ولی ایشان تقریباً همیشه تأثیر داشتند. آیا باید همیشه منتظر باشیم که رهبری انقلاب شخصاً به صحنه ورود کند یا تذکر دهد یا اینکه دستگاه‌های مختلف باید کار خود را به درستی انجام دهند؟ در سال ۱۴۰۰ هم سخنان رهبر را که فرمودند به برخی‌ها ظلم شد را فراموش نمی‌کنیم. انتخابات هم برگزار شد و ایشان گفتند ممکن است من هم نقدی داشته باشم ولی انتخابات قانونی بوده و برگزار شده و همه باید احترام بگذارند. این چگونه است؟ آیا ما باید همیشه منتظر ورود رهبری باشیم؟

مطهری: هر نهادی باید کار خودش را درست انجام دهد تا اینکه نیازی به ورود رهبری نباشد؛ حالا چه دولت، چه شورای نگهبان باشد، چه دولت یا مجلس. به هرحال کمتر از رهبری هزینه شود. شورای نگهبان هم نباید اجازه دهد که افرادی یا نهادهایی بخواهند انتخابات را مهندسی کنند تا یک جاهایی رهبری مجبور شوند ورود پیدا کنند. ملاک‌هایی باید داشته باشند که چه کسانی را باید رد کرد!

افرادی که یک فساد مالی بزرگی داشته باشند، یا فساد سیاسی یا اخلاقی بزرگی داشته باشند را رد کنند ولی در غیر از این موارد، بقیه را به عهده مردم بگذارند. آنقدر نباید نگران باشیم که اگر همه تیپی وارد انتخابات شود، مردم اشتباه می‌کنند. اتفاقاً مردم خیلی کم اشتباه می‌کنند. در انتخابات مجلس اول دیدیم تقریباً نظارت آنچنانی نبود و بحث نظارت استصوابی مطرح نبود و همه تیپی آمدند؛ حتی از مجاهدین خلق هم ورود پیدا کردند ولی مردم رأی ندادند و اکثریت مجلس اول، افراد متدین و انقلابی بودند. لذا ما گاهی اوقات ترس بیجایی داریم که اگر همه تیپی وارد انتخابات شود، از دست ما در می‌رود. ولی به نظر من اینجور نیست. مردم معمولاً خوب تشخیص می‌دهند.

رنجبران: یک جاهایی هم این فضای باز به خود مردم هم لطمه زده است؛ مثلاً نهادهایی که انتخابی بودند و تأیید صلاحیت هم شدند ولی اینقدر تنش‌ها بالا بوده که هم وجهه آن نهاد انتخابی مخدوش شده است و هم تصمیماتی که گرفته ‌شد. خود شما بعضی جاها منتقد بودید نسبت به بعضی رفتارها... شورای نگهبان می‌گوید من این مسیر را هم رفته‌ام اما ضربه آن را مردم خوردند ولی عده‌ای انتقادش را به ما می‌کنند.

مطهری: اشکالی ندارد؛ اینها باعث رشد مردم و رشد اجتماعی آنها می‌شود. بگذارید مردم انتخاب آزاد بکنند هرچند اشتباه کنند تا بعد متوجه شوند که باید دقت بیشتری می‌کردند و دفعه بعد انتخاب بهتری می‌کنند. به تعبیر شهید مطهری باید گفت صدبار هم اشتباه کنند باز هم باید به نظر مردم احترام بگذاریم و بگذاریم خودشان انتخاب کنند. هدایت نکنیم و نگوییم مردم متوجه نیستند و نمی‌فهمند و اجازه ندهند فلان فرد شرکت کند. اینها به صلاح کشور نیست. یکبار اشتباه می‌کنند و دفعه بعد اصلاح می‌کنند و دفعات بعد بهتر می‌شود. ما باید ملاک داشته باشیم و نخواهیم که آن طور که میل ما است نتیجه حاصل شود.

ما می‌گوییم افراد صالح بیایند، حالا هرجور که مردم رأی دهند. ما ابزاری داریم مثل شورای نگهبان و در خیلی جاها اینطور نیست که افرادی هم که یک مقدار زاویه فکری دارند، بتوانند مسیر نظام را تغییر دهند؛ ولی به هرحال نماینده مردم هستند. من یکبار در مجلس گفتم حتی افرادی که نسبت به اسلام و احکام آن یک مقدار سهل‌انگار هستند باید در مجلس حضور داشته باشند و حرف آنان شنیده شود. البته خود آن نماینده باید آدم سالمی باشد.

رنجبران: این با آن حرف امام و شهید مطهری متناقض نیست که اسلامیت نظام آسیب می‌بیند؟

مطهری: نه آسیب نمی‌بیند. باز هم اکثریت افراد متدین و معتقد به نظام هستند؛ حالا نمی‌‌گوییم ضد اسلام باشند و اسلام را قبول نداشته باشند؛ اما افرادی که تکنوکرات هستند و متجدد هستند چون بالاخره از این تیپ هم در کشور داریم، اینها در مجلس حضور داشته باشند و درباره حجاب اختیاری در مجلس صحبت کنند. فردا نماینده‌ای می‌آید و جوابش را می‌دهد. این درست است که حرف همه شنیده شود.

رنجبران: واقعاً دکتر علی مطهری این را می‌گوید؟ شما که نسبت به حجاب خیلی سخت‌گیر هستید.

مطهری: نه من دارم مثال می‌زنم.

رنجبران: جالب بود.

مطهری: من می‌گویم باید این حرف‌ها شنیده شود و گفته شود. باید حرف همه اقشار مردم در مجلس شنیده شود. نه اینکه جوری برنامه‌ریزی کنیم که نماینده قشر خاصی از مردم وارد مجلس شوند. مردم ما اکثریت‌شان مومن و مسلمان و طرفدار جمهوری اسلامی هستند و انتخابات را آزاد هم کنیم، هیچ خطری کشور را تهدید نمی‌کند. ولی حرف همه اینها هم شنیده شود؛ وقتی حرف همه شنیده شود، کمتر با اعتراض مواجه می‌شوید. در همین اتفاقات اخیر اگر مجلس از وزیر کشور سؤال می‌کرد و حتی استیضاح می‌کرد که این حادثه در زیر مجموعه شما اتفاق افتاده و باید جواب بدهید! و مردم احساس می‌کردند که یک جایی هست که دارد حرف ما را می‌زند، به نظر من اعتراضات خیلی کمتر می‌شد ولی وقتی از داخل نظام هیچکس حرف نمی‌زند و صدای مخالفی درباره این مسئله شنیده نمی‌شود و صحبتی از مجازات افراد خاطی نیست، معلوم است که می‌ریزند بیرون و شلوغ می‌کنند. این مطلب مهمی است که ما اجازه دهیم همه اقشار حرف خود را بزنند.

رنجبران: قبول دارید که این وقایع اخیر، بخشی از آن یک سری اشتباهاتی است که نمی‌توانیم بگوییم اشتباه نبوده ولی بخش عمده‌ای از آن برای ضربه زدن به اصل نظام جمهوری اسلامی، برنامه‌ریزی شده بود؟

مطهری: بله؛ هر وقت که اتفاقی در داخل می‌افتد و اعتراضی شکل می‌گیرد، بلافاصله مخالفان و دشمن فعال می‌شود و این طبیعی است؛ یعنی بلافاصله از فرصت استفاده می‌کنند و ما انتظاری غیر از این نداریم. رسانه‌های بیگانه، بی بی سی و ایران اینترنشنال همه فعال شدند؛ منتها ما نباید بهانه به دست آنها بدهیم.

من می‌گویم قبل از اینکه آنها مدعی شوند، ما از داخل مدعی شویم که چرا این اتفاق افتاده است. بخشی از این اعتراضات طبیعی بود که مردم ناراحت بودند ولی بعد از آن از حالت طبیعی خارج شد و فریب دادن افراد است و دروغ که با آن جوانان را تحریک کردند که به میدان بیایند. اگر ما از ابتدا خودمان مدعی شویم و نگذاریم آنان مدعی شوند، اعتراضات خیلی کمتر می‌شود ولی ما میدان را برای آنها باز می‌گذاریم که انگار خودمان هیچ اعتراضی نداریم؛ نه مجلس حرفی می‌زند و نه مقامات چیزی می‌گویند انگار کار خوبی انجام شده و خب دشمن استفاده می‌کند از این شرایط و مظلوم‌نمایی می‌کنند و این اتفاقات می‌افتد.

رنجبران: شما در همین قضیه که اتفاق افتاد و همه آقای علی مطهری را در عین اینکه در برخی مواضع‌تان خیلی صریح و شفاف حرف می‌زنید، سر این قضیه حجاب هم در واقع خیلی حساس هستید؛ از شما این نقل را داریم که حجاب را باید از نهادهای دولتی شروع و درست کنیم. الان هم شما هنوز این اعتقاد را دارید؟

مطهری: اولاً که خیلی بد عمل شد که ما الان به اینجا رسیدیم. مردم به طور نسبی [حجاب را] رعایت می‌کردند و واقعاً مشکلی نبود؛ حالا درست است همگی به درستی رعایت نمی‌کردند ولی انتظار ما هم بیش از این نبود یعنی ما هیچ وقت نگفتیم که تمام بانوان حجاب را باید به طور کامل رعایت کنند.

رنجبران: شما یکی از سؤالات‌تان در زمان آقای احمدی‌نژاد در مورد رعایت نشدن قانون حجاب بود و عکس ساپورت پوشیدن خانم‌ها را به مجلس برده بودید و اعتراض می‌کردید.

مطهری: ما می‌گفتیم یک نظارتی باید باشد؛ امروز هم همین را می‌گویم؛ این طور نیست که هیچ نظارتی نباید باشد؛ منتها آنچه که بود وضعیت خوبی بود. یعنی مردم رعایت می‌کردند؛ حالا به ندرت در بین هزار خانم، مثلاً یکی روسری‌اش افتاده و خیلی هم امر مهمی نبود ولی ما بد عمل کردیم. در تیر و مرداد گذشته ستاد امر به معروف چگونه عمل کرد؟

دائم مصاحبه کردند که از فردا چنین و چنان می‌کنیم و عکس خانم‌های بدحجاب را در مترو می‌گیریم و با کارت ملی آنان انطباق می‌دهیم و جریمه به در خانه‌هایشان می‌رود. رانندگان اسنپ باید خانم‌های بدحجاب را گزارش دهند و حرف‌های عجیب و غریبی که مردم را حساس کردند. بعد هم که این حادثه اتفاق افتاد، انفجار صورت گرفت. الان هم جوری شده که عده‌ای رعایت نمی‌کنند ولی عرض کنم که حتماً باید نظارتی باشد ولی به چه شکلی باشد، مهم است.

رنجبران: شما در آن سه دوره که عضو کمیسیون فرهنگی هم بودید، طرح یا ایده‌ای برای اینکه بتوانید بالاخره قانون ناقص را تکمیل کنید، ندادید؟ فکری برای این مسئله نکردید؟

مطهری: این قانون که اصلاً قانون مجلس نبود.

رنجبران: قانون مجلس نبود ولی بالاخره باید فکری برایش کرد.

مطهری: طرح اولیه این قانون از شورای فرهنگ عمومی آمد؛ بعد به شورای عالی انقلاب فرهنگی رفت و آنها چیزی را تصویب کردند اما قانون واقعی باید به وسیله مجلس تصویب شود؛ شورای انقلاب فرهنگی سیاستگذار است و اجازه قانونگذاری ندارد ولی بالاخره روال به گونه‌ای بوده که مصوباتش در حکم قانون شده است ولی طبق قانون اساسی غیر از مجلس هیچ جای دیگری حق قانون‌گذاری نداریم.

ولی قانون وقتی می‌گوییم مثلاً قانون حجاب با قانون راهنمایی رانندگی فرق می‌کند؛ وقتی می‌گوییم عبور از چراخ قرمز ممنوع است، فرق دارد با اینکه می‌گوییم حجاب باید رعایت شود. آیا مثلاً یک خانمی اگر چند تار مویش بیرون بود باید جلو او را بگیریم؟ خیر؛ فرق می‌کند. در اینجا برای مثال اگر فردی از چراغ قرمز عبور کرد، باید جریمه شود ولی پلیس عاقل وقتی ماشینی دارد مجروحی را حمل می‌کند، باید اجازه عبور بدهد ولی پلیسی که سختگیر باشد و بگوید باید مرّ قانون اجرا شود، جلوی ماشینی که مریض دارد را می‌گیرد و اجازه عبور نمی‌دهد؛ مهم آن مجری قانون است که چگونه عمل کند.

ما وقتی می‌دیدیم که مردم به طور نسبی خوب رعایت می‌کنند، نباید مته به خشخاش می‌گذاشتیم و البته خیلی هم سخت‌گیری نبود. برای مثال می‌گفتند در کل تهران ۵ تا گشت ارشاد بیشتر وجود ندارد، ولی عملکردی که بعداً ستاد امر به معروف انجام داد، مشکل ایجاد کرد.

رنجبران: کاری به این چندماه گذشته ندارم که حتماً یک سری اشتباهات صورت گرفت که مردم حساس شدند، اما حرف من این است که شما سه دوره نماینده مجلس بودید و فرزند شهید مطهری هستید و حساس به حجاب و نسبت به این قضیه معروف هستید؛ آیا کمیسیون فرهنگی نمی‌توانست با حضور عقلا یک سازوکار را اجرا کند که نیروی انتظامی وسط نباشد و یک جای دیگر، یک نهاد دیگری و به شکل دیگری انجام شود؟

مطهری: به نظر من اصلاً نیاز به ساز و کار هم ندارد. حجاب، حکم اسلام و شرعی است و توصیه شده مردم رعایت کنند و به نفع آنها است. منتها این رتبه‌بندی دارد. در درجه اول باید در دستگاه‌های دولتی و اماکن عمومی دولتی و بعد در دانشگاه‌ها و در جاهایی که بالاخره یک رابطه‌ای با دولت و حکومت دارد رعایت شود ولی مثلاً خیابان در درجه دوم است. ما انتظار اینکه در خیابان هم عین یک وزارتخانه رعایت شود را نباید داشته باشیم. الان باید بگذاریم از آن حالت احساسی و هیجان بیرون بیاییم؛ هنوز جوّ احساسی است و خیلی از خانم‌ها به‌عنوان مخالفت با نظام این کار را می‌کنند. یک مدت هم که این کار را می‌کنند، بعضی‌ها به این نتیجه می‌رسند که این حجاب خوب است و به نفعشان است و خیلی‌هایشان به نظر من برمی‌گردند. اما الان نباید ما فشاری ایجاد کنیم و باید اجازه دهیم جامعه مسیر طبیعی خود را طی کند. الآن واقعاً به یک نتیجه خوبی رسیدیم یعنی مشخص شد که اگر فرضاً بگوییم اصلاً حجاب هم اختیاری است، آن طور هم نیست که ۸۰ درصد خانم‌ها بی‌حجاب می‌شوند؛ الآن باز هم وقتی نگاه می‌کنیم، تعداد باحجاب‌ها خیلی بیشتر از کم‌حجاب‌ها است.

رنجبران: همان فرمایش حضرت آقا که گفتند دشمن توقع داشت خیلی از خانم‌ها حجاب‌شان را بردارند ولی اینطور نشد...

مطهری: بله اینها فکر می‌کردند که اصلاً چه غوغایی می‌شود و همه خانم‌ها بی‌حجاب و به شکل نامناسبی بیرون می‌آیند ولی اینطور نشد و در حد انداختن روسری بود.

رنجبران: اینکه یک فکر ریشه‌ای و فرهنگی شود، غیرقابل اجتناب است.

مطهری: فکر ریشه‌ای و باید بیشتر فرهنگی باشد.

رنجبران: آقای مطهری اوضاع کشور را الآن چگونه می‌بینند؟ شکر خدا با تمام مشکلات و سختی‌ها ۲۲ بهمن خوبی داشتیم و مردم باز هم شرمنده کردند. فکر می‌کنید که در ادامه مسیر باید چگونه حرکت کنیم؟ با توجه به اتفاقات خوبی هم که بین ایران و عربستان افتاد.

مطهری: مردم یک اصل کلی را به خوبی رعایت می‌کنند و آن هم این است که باید اصل نظام و انقلاب حفظ شود. منتها باید اصلاحاتی انجام شود. مردم هیچ‌وقت حاضر نیستند اصل نظام از بین برود و لذا شما می‌بینید که هر مقدار هم که فشار اقتصادی و معیشتی به آنان می‌آید، باز هم برای حمایت از نظام وارد میدان می‌شوند و تحمل سختی می‌کنند. این بارها تکرار شده اما ما هم باید مسیر درست را طی کنیم. باید واقعاً کاری کنیم که یک گشایش اقتصادی صورت بگیرد؛ چون نمی‌توان گفت ما همچنان پیش می‌رویم و این فشار اقتصادی همچنان ادامه دارد و هیچ افق روشنی هم وجود ندارد بلکه هر روز هم بدتر می‌شود و همه باید بسازیم. مردم با خود بگویند که خب در آینده وارد فضای جدیدی می‌شویم ولی بگوییم خیر همین است که می‌بینیم و اوضاع بهتر از این هم نمی‌شود و همچنان باید مقاومت کنیم! نه این راهِ منحصر نیست.

باید راه‌هایی را پیدا کنیم که مردم با یک رفاه نسبی مواجه شوند و احساس کنند بالاخره بعد از ۴۰ و چندسال وارد رفاهی هم شدیم. این اقداماتی که هم اخیرًا صورت می‌گیرد، بسیار خوب است. این ارتباط با عربستان ابتکار بسیار خوبی بود و باید خیلی زودتر از اینها اتفاق می‌افتاد؛ چون خیلی آسیب زده بود به وضع مردم ما و مردم عربستان و یمن و لبنان و سوریه و همچنین موضوع فلسطین و سوء استفاده‌ای که اسرائیل در این مدت کرد که از انزوای ایران استفاده کرد و با کشورهایی مثل بحرین و امارات رابطه برقرار کرد؛ اگر ما زودتر با عربستان رابطه‌مان را بهبود می‌بخشیدیم به نظر من این اتفاقاتی نمی‌افتاد.

به هرحال باز هم ماهی را هر وقت از آب بگیریم تازه است؛ مثلاً توافقی که اخیراً با آژانس انرژی اتمی داشتیم، اتفاق مثبتی بود که به نظر من زمینه احیای برجام را زنده می‌کند. همین طور شنیدم مذاکراتی در عمان ادامه دارد که با آمریکا انجام می‌شود و آثار آن را هم داریم می‌بینیم که آمریکا به عراق اجازه داد که ۸۰۰ میلیون دلار دارایی ایران را آزاد کند؛ اینها کارهای خوبی است. ما بی‌جهت مردم را در سختی‌ها قرار ندهیم.

رسیدن به آرمان‌ها لزوماً منوط به تحمل سختی‌ها نیست. ما می‌توانیم گشایشی در وضع مردم ایجاد کنیم و ضمناً آرمان‌های خود را هم دنبال کنیم؛ برای مثال آرمان فلسطین با اتحاد کشورهای اسلامی تحقق پیدا می‌کند. ما به تنهایی بعید است بتوانیم این کار را انجام دهیم. زمینه این موضوع در بین ملت‌های مسلمان وجود دارد. ارتباط ما با امارات و عربستان و مصر و همه کشورهای اسلامی و همسایه به نظر من بسیار می‌تواند کمک‌کننده باشد و اسرائیل را در انزوا قرار می‌دهد.

رنجبران: در زمینه داخلی ما امسال انتخابات مجلس و خبرگان را داریم. بعضی‌ها برای این طبل می‌کوبند که فایده ندارد در انتخابات شرکت کنیم؛ نظر شما چیست؟ چه فضایی باید ایجاد کرد و نقش جریان‌های سیاسی و نقش مردم چه هست؟

مطهری: من معتقدم که اگر دولت و نظام به طور کلی، همین مسیر را بخواهد طی کند، یعنی تغییری در سیاست خارجی ایجاد نشود و ما همچنان در تقابل با دنیا باشیم، طبعاً فشار اقتصادی هم افزایش پیدا خواهد کرد؛ اگر اینطور باشد، مردم به طور گسترده شرکت نمی‌کنند. ولی اگر احساس کنند که دارد یک تدبیرهایی می‌شود و افق‌هایی باز می‌شود، آن موقع شرکت می‌کنند ولی اگر هیچ تغییر رخ ندهد، هر قدر هم گروه‌های سیاسی و احزاب تلاش کنند، فکر نمی‌کنم مردم آنچنان در انتخابات شرکت کنند. راه هم این است که اگر برسیم به احیای برجام و مردم لمس کنند که گشایشی در وضع معیشت و اقتصادشان ایجاد شد و با شرکت‌شان در انتخابات این راه بهتر ادامه پیدا خواهد کرد، آنها شرکت می‌کنند ولی اگر بخواهند همین مسیر را بروند، مردم شرکت نمی‌کنند. یعنی کم شرکت می‌کنند.

رنجبران: شما الآن گفتید که مسیر خوب شده است...

مطهری: الان مسیر خوبی شده ولی به شرط اینکه ادامه داشته باشد و دوباره کارشکنی نشود. چون گاهی تا جایی از مسیر را رفته‌‌ایم ولی کارشکنی شده است. مثلاً در این برقراری روابط ایران و عربستان، قرار است ظرف دو ماه این رابطه برقرار شود؛ حالا در این فاصله اتفاقی بیفتد و به سفارت حمله کنند. خب اینطور نمی‌شود.

رنجبران: سفارت که هنوز باز نشده.

مطهری: بله باز نشده

رنجبران: ولی شما بیشتر منوط می‌دانید به این سیاست خارجی که ادامه پیدا کند؟

مطهری: بله ادامه پیدا کند و ما یک توازنی بین غرب و شرق ایجاد کنیم و خودمان را منحصر به روسیه و چین قرار ندهیم و استقلال خودمان را حفظ کنیم. به نظر من ما غیر از اسرائیل باید با همه دنیا رابطه داشته باشیم.

رنجبران: در بیانات اخیر رهبر معظم انقلاب، ایشان اشاره کردند که ما باید در بخش داخلی سعی کنیم که شکاف‌ها تبدیل به گسل نشود. در این مسیر به خصوص نخبگان سیاسی ما چه وظیفه‌ای دارند؟

مطهری: به نظر من بهترین راه، گفت و گو است. در اتفاقات اخیر، بخش زیادی از آن به این دلیل است که ما با نسل جدیدمان صحبت نکرده‌ایم. اینها خودشان را بیگانه می‌دانند و احساس می‌کنند که شمار نمی‌آیند. ما باید با آنها حرف بزنیم و حتی به تلویزیون بیاوریم. من در اوج این آشوب‌ها گفتم که شما بیایید همان آقایی که می‌آید داخل خیابان و تخریب می‌کند را اجازه دهیم حرف بزند و بگویید حرفش چیست؛ یا حتی خانمی که روسری خود را برداشته و آتش می‌زند، به تلویزیون بیاوریم و بگوییم حرف شما چیست؟ این به نظر من خیلی باعث جذب می‌شود یعنی اینها احساس می‌کنند که نظام حرف اینها را می‌شنود. به نظر من بهترین راه گفت و گو است. افراد به هم نزدیک می‌شوند. گفتگوی رو در رو خیلی مؤثر است. ما دورادور با هم حرف می‌زنیم؛ در فضای مجازی حرف می‌زنیم و کینه‌ها بیشتر می‌شود.

حرف درستی زدید؛ این گسل‌ها نباید زیاد شود. الان ما یک قشری داریم که کاملاً متدین است و افرادی هستند که نماز جمعه برو و اهل دعای کمیل و دعای ندبه هستند؛ یک قشر هم داریم که کاملاً بی‌تفاوت و مخالف اسلام هستند و فکر می‌کنند اسلام چیز بدی است. نباید اینطور باشد. این خود به خود ایجاد تقابل می‌کند. ما باید آن مزاج متوسط مردم را رعایت کنیم و حتی صدا و سیما باید برنامه‌هایش به گونه‌ای باشد که مزاج متوسط مردم را رعایت کند.

من یک وقتی گفتم برای مثال در محرم و صفر نیازی نیست شما دو ماه پرچم سیاه در میدان‌های شهر بزنید؛ هیچکس نباید عروسی بگیرد یا عقد کند. این کار درستی نیست؛ از ۸ محرم تا ۱۲ محرم، روز اربعین و دو سه روز آخر صفر برنامه داشته باشیم و بقیه آن را مردم به کار خود برسند و بتوانند عروسی داشته باشند. اینکه صدا و سیما دو ماه برنامه داشته باشد، آن هم فقط سینه‌زنی، معارفی به مردم منتقل نمی‌شود. روش‌ها باید تغییر کند. اینطوری یک عده از جوانان دفع و گریزان می‌شوند. افراط در یک موضوع افراد را گریزان می‌کند. این است که باید اقشار جامعه به هم نزدیک شوند و این بسیار موثر است.

رنجبران: آقای مطهری آینده و مسیر پیش رو را چطور می‌بیند؟

مطهری: آینده را با این اقداماتی که اخیراً دارد می‌شود، خوب می‌بینم. فکر می‌کنم که یک مقدار عقلگراتر شدیم و از شعارزدگی و ژست انقلابی‌گری داریم فاصله می‌گیریم. یک مقدار داریم معقول‌تر کار می‌کنیم. بعضی کارها درست نیست؛ مثلاً می‌گویند ما داریم مذاکره می‌کنیم ولی مستقیم با آمریکا مذاکره نمی‌کنیم؛ مثلاً به وین می‌رویم و آمریکایی ها آن طرف خیابان هستند و ما این طرف خیابان و یا می‌گوییم که داریم آمریکایی‌ها را تحقیر می‌کنیم. این درست نیست. ژست انقلابی‌گری نگیریم و شعار زده و هیجان‌زده نشویم.

من شنیدم که گفتگوی مستقیمی در عمان دارد انجام می‌شود؛ این خیلی خوب است. مشکلات مردم را حل کنیم. کارهای ظاهری کار مناسبی نیست؛ اگر با همین سیاست جلو برویم، آینده خوبی خواهیم داشت ولی اگر بخواهیم سیاست قبلی را ادامه دهیم که ما به هیچ وجه با آمریکا کنار نمی‌آییم و با آمریکا تا ابد نباید ارتباط داشته باشیم؛ یا با اروپا باید قطع رابطه باشد، در این صورت ما به جایی نمی‌رسیم.

رنجبران: درباره عفو سراسری که رهبری انجام دادند، شما گفتید که این کار کاملاً دشمن را خلع سلاح کرد. ارزیابی شما چگونه است؟ چگونه ما باید این فضا را حفظ کنیم؟ در این مسیر به نظر شما به خصوص چهره‌های خاص ما باید چه کار کنند؟

مطهری: بله آن عفو عمومی کار بسیار خوبی بود؛ چون رسانه‌های بیگانه خیلی روی این موضوع مانور می‌دادند و خوشحال بودند که عده زیادی بازداشت شدند و دارد به اینها فشار می‌آید. در این بازداشت‌ها گاهی افرادی اشتباها بازداشت می‌شوند و این مسئله وجود دارد لذا کار خیلی خوبی بود که بررسی شد افرادی که صرفاً شعار دادند و تخریب و احراقی نداشتند، آزاد شوند. واقعاً هم امثال بی بی سی و اینترنشنال خلع سلاح شدند.

این طور روش‌ها به نظرم باید ادامه داشته باشد و در عرصه سیاسی هم باید این کار انجام شود. کسانی که صرفاً به دلیل انتقاد و نظری که مخالف نظر رسمی نظام داشتند، بازداشت شدند، به نظرم باید آزاد شوند و بازداشت آنها کار درستی نیست. اگر کسی اقدام عملی علیه نظام نکرده ما نباید او را بازداشت کنیم. هر چقدر هم بخواهد علیه نظام و رهبری حرف بزند، باید بگذاریم حرف خود را بزنند. اتفاقاً وقتی بازداشت می‌شوند، تأثیر آن بیشتر می‌شود. کسانی را داشتیم که توهین کردند به رهبری و حرفشان ممکن است موقعی که بازداشت می‌شدند، خیلی خریدار داشت ولی وقتی آزاد شدند دیگر عادی شده بود.

رنجبران: و یکی از تأکیدات مقام معظم رهبری هم این بود که اگر کسی به من اهانتی کرده، اصلاً او را بازداشت نکنید.

مطهری: این هم سیاست خیلی خوبی بود که اینها هم نباید مجازات شوند. اگرچه قانون می‌گوید که مجازات دارد ولی این تدبیر بسیار خوبی بود؛ کسی که صرفاً شعار داده، یا حتی توهین کرده و اموال عمومی را تخریب نکرده، نباید به اینها سخت گرفت.

رنجبران: خیلی‌ها در این بین بیانیه‌های مختلفی دادند و یکی از این آقایان هم همیشه به رغم اینکه موافقش نیستید، ولی درباره‌ش صحبت می‌کنید، آمد و کل قانون اساسی را هم زیر سوال برد؛ نظر شما در این زمینه چیست؟

مطهری: نه من موافق نیستم. نظر ایشان تغیر نظام بود که این را قبول نداریم؛ نظام باید حفظ شود؛ منتها عرض کنم که باید یک سری اصلاحاتی انجام شود؛ حتی در قانون اساسی؛ ولی اینکه بگوییم که ما یک نظام جدیدی می‌خواهیم تأسیس کنیم، این حرف درستی نیست. زیرا این نظام با خون دل ایجاد شده است؛ مگر کار آسانی است که بخواهیم نظام جدیدی درست کنیم؟ اینها همه خیالات است. افراد امروزی هم که به دنبال براندازی هستند و شعار «زن، زندگی، آزادی» و اینکه مردم به دنبال تغییر نظام هستند، [سر می‌دهند] همه خیالات است؛ مگر تغییر دادن نظام کار آسانی است؟

شما باید یک نفوذی مثل نفوذ امام داشته باشید و در ۹۹ درصد مردم اثر کنید؛ مگر به این راحتی است؟ آنها در تخیلات خودشان هستند. من قبول ندارم. موضع خوبی نبود. ولی من کلاً مخالف حصر خانگی هستم؛ برای همه. چه در گذشته و چه امروز؛ مخالف این موضوع هستم ولی به این معنی نیست که با همه مواضع آن افراد هم موافق باشم.

رنجبران: به رهبر انقلاب هم در یک جلسه‌ای گفتید و ایشان هم جواب شما را دادند.

مطهری: بله، من در حضور رهبری هم گفتم که ادامه حصر خانگی کار درستی نیست و ممکن است آسیب‌هایی به دنبال داشته باشد و ایشان هم جوابی دادند.

رنجبران: جواب محکمی هم دادند.

مطهری: بله، جواب محکمی هم دادند. بنده هم باز حرف داشتم ولی نمی‌خواستم خیلی مجادله کنم.

رنجبران: حاج خانم هم راضی نبودند. حاج خانم یکی دوبار گفته بودند بعضی اوقات علی آقای ما یک سری حرف‌ها می‌زنند که من نگران و ناراحت می‌شوم. خدا رحمتشان کند...

مطهری: نه اتفاقاً حرف‌های ما را قبول داشتند ولی شاید یک جاهایی نگران می‌شدند. چون بالاخره اتفاقاتی افتاد. مثلاً در شیراز به ما حمله کردند و یا در مجلس.

رنجبران: آن پرونده شیراز به جایی رسید؟

مطهری: بله رسید؛ آنها محکوم شدند ولی ما گذشت کردیم چون یک سری بچه جوانی بودند که تحریک شده بودند.

رنجبران: آقای مطهری قبول دارید یک جاهایی تند می‌روید؟

مطهری: نه.

رنجبران: قبول ندارید؟ شما را در خانواده نصیحت می‌کنند؟ مثلاً آقا مجتبی یا علی آقای لاریجانی؟

مطهری: نه اتفاقاً آقامجتبی مواضع من را همیشه قبول داشته؛ منتها یک مصاحبه‌ای انجام داد و یک جمله‌ای گفت که من موافق نیستم.

رنجبران: با علی آقای لاریجانی اختلاف یا تطابق نظر دارید؟

مطهری: یک جاهایی اختلاف نظر هست. در مجلس که بودیم ایشان رئیس بودند و من نائب رئیس بودم، یک جاهایی معتقد بودم که ایشان باید جایگاه مجلس را بهتر حفظ کند و خیلی تابع پیام‌هایی که از بیرون می‌آید نباشد و استقلال مجلس را حفظ کند؛ ولی در مجموع اختلاف نظر زیادی نداریم؛ آقای لاریجانی بالاخره سیاسی هستند. در خصوصی حرف‌هایی می‌زنیم ولی در علن که ایشان نمی‌توانند نظراتشان را راحت بیان کنند چون بالاخره سیاسی و دیپلمات هستند.

رنجبران: یعنی از شما محافظه‌کارتر هستند.

مطهری: بله خیلی اوقات نظرات یکسان است؛ ولی خب من ابراز می‌کنم ولی ایشان ابراز نمی‌کنند. خیلی افراد هم همینطور هستند. خیلی جاها حرف‌های ما را می‌زنند؛ یا خصوصی می‌گویند که ما حرف شما را قبول داریم ولی یا صلاح نیست یا جرأت نمی‌کنیم بگوییم.

رنجبران: شما در لیست پیشنهادی آقای احمدی نژاد بودید که به مجلس آمدید و با لیست اصولگراها آمدید. الان آقای مطهری وابستگی به اصولگراها ندارد؟ یعنی شما الان اصلاح‌طلب شدید؟

مطهری: من از اول هم به هیچ کدام وابسته نبودم. برای مجلس دهم هم خودشان اسم من را در لیست امید گذاشتند. من هم مخالفتی نکردم. در مجلس هشتم هم باز من به آقای مصلحی گفتم که مایلم و رفتند صحبت کردند و اسم من را گذاشتند. من توجه نداشتم که با کدام گروه از اصولگراها می‌آییم. در مجلس نهم با اینکه من در ساز و کار اصولگراها رأی آوردم، باز متأسفانه اصرار کردند که ما نباید باشیم و بالاخره کاری کردند که اسم ما نباشد. فکر می‌کردند که من اگر بیرون باشم رأی نمی‌آورم. که خب ما آمدیم بیرون و {لیست} «صدای ملت» را درست کردیم و رأی هم آوردیم. اینها خیلی تعجب کردند که کسی که در لیست نیست مگر می‌شود در تهران رأی بیاورد؟ خیلی عجیب بود.

در مجلس دهم هم که «لیست امید»، خودشان اسم من را گذاشتند، وگرنه من عضو هیچکدام نیستم. گاهی یک حرفی می‌زنم اصولگراها خوشحال می‌شوند، اصلاح‌طلب‌ها ناراحت. مثلاً در مسائل فرهنگی و حجاب یک حرف‌هایی زدم که اصولگراها استقبال می‌کنند و اصلاح‌طلب‌ها ناراحت می‌شوند. گاهی راجع به آزادی بیان می‌گویم، اصولگراها ناراحت و اصلاح‌طلب‌ها خوشحال می‌شوند، لذا من مقید به هیچ کدام نیستم. هر کدام هم می‌خواستند اسم مرا در لیست‌شان بگذارند، گفتم بگذارید.

من نه اصولگرای اصطلاحی هستم و نه اصلاح‌طلب اصطلاحی. من یک اصولی دارم که حرف‌های خودم را می‌زنم. شاید همان اصولگرای اصلاح‌طلب، تعبیر درستی باشد.

رنجبران: خیلی خیلی ممنونم. باز هم آرزوی بهترین رحمت‌ها را برای مادر و پدر بزرگوارتان دارم که شهید هستند و ان‌شاءالله شفاعتشان نصیب ما شود. مادر بزرگوارتان هم در مسیر انقلاب بسیار زحمت کشیدند همانطور که رهبر معظم انقلاب هم اشاره کردند و ما هم ارادت زیادی به ایشان داشتیم. روزی که به توصیه شما خدمت ایشان رسیدیم، یک ساعتی در محضرشان بودیم و خیلی یاد گرفتیم. ان‌‌شاءالله روحشان با ائمه معصومین (ع) محشور شود و شما هم همیشه شاد باشید.

مطهری: خیلی ممنون. من هم تشکر می‌کنم.