براساس روایات، ماه رجب، ماه تهذیب و تزکیه نفس است. امسال ماه رجب بار دیگر در شرایطی فرا رسید که مشکلات سخت اقتصادی و معیشتی از یک سو، و کم رنگ شدن و به عبارتی فقدان اخلاق در سپهر سیاسی کشور از سوی دیگر، گرایش به معنویت را در جامعه ضعیف کرده است. این وضعیت، مصداق فرمایش رسول خدا صلی‌الله علیه و آله است که فرمودند: "کَادَ الْفَقْرُ اَنْ یَکُونَ کُفْراً" (فقر که آمد، ایمان بیرون می‌رود). روایات در مذمت فقر مادی فراوان است و طبیعی است که یکی از زمینه‌های فساد، ظلم، گناه و ناامنی و دوری از ایمان و عدم استقبال از معنویات، فقر مادی افراد جامعه است. بنظر می‌رسد ایام ماه رجب، بیش از آنکه فرصتی برای مردم عادی جامعه جهت گرایش به معنویات و تهذیب نفس و تزکیه باشد، فرصت بسیار مناسبی برای مسئولان کشور است که از معنویت این ماه بهره ببرند و با بازگشت به اخلاق و تربیت نفوس و فاصله گرفتن از خودخواهی‌ها و وابستگی‌های گروهی و جناحی، قدری خود را برای تامین خواسته‌های مردم آماده نمایند. اگر این ماه رجب که فردا نخستین روز آن است، فرصت مغتنمی ازسوی مسئولان ما برشمرده شود و آنها را در مسیر تهذیب نفس یاری نماید، ممکن است مردم قدری به آینده امیدوارتر شوند.
رجب در لغت به معنای بزرگداشت امری و تعظیم برابر آن است. قبل از اسلام، این ماه در میان اعراب جاهلی مورد تعظیم و احترام بوده است. در تعالیم اسلامی ماه رجب ماهی برای تهذیب و تزکیه نفس و دارای جایگاه ویژه‌ای نزد خداوند است، لذا شناساندن و کمک کردن برای توجه به ماه رجب نیز بسیار مهم است. علت اینکه بیشتر اوقات انسان از ماه رمضان به خوبی استفاده نمی‌کند و در پایان آن تفاوت و تغییری در معنویات انسان نسبت به اول ماه رمضان حاصل نمی‌شود، ورود انسان بدون آمادگی به این ماه است. یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های ماه‌های رجب و شعبان این است که آمادگی را برای ورود به ماه رمضان برای انسان ایجاد می‌کند. کسی که قصد دارد از ماه مبارک رمضان استفاده کند باید نخست ماه رجب را به خوبی دریابد تا ماه رمضان فقط به گرسنگی و تشنگی نگذرد.
تطهیر و تزیین روح دو امر مهم برای ایجاد آمادگی جهت ورود به ماه رمضان هستند، انسان باید در ماه رجب و شعبان روح خود را تطهیر کند و لذا یکی از مواردی که در اعمال ماه رجب بسیار مورد تاکید قرار گرفته استغفار است، انسان باید در این ماه روح خود را از زشتی‌ها، دروغ گویی‌ها و فریب کاری‌ها شست و شو دهد و پاک شود. پس از آن در ماه شعبان امر تزیین و معطر کردن انجام می‌شود چرا که در این ماه مسلمانان به غیر از استغفار خود را به اعمال حسنه تزیین می‌کنند و انسانی که اینگونه به مهمانی خدا برود فواید بسیاری نصیبش می‌شود. هرچند باید توجه کرد که همه ایام مختص خداوند هستند ولی برخی ایام دارای ویژگی و برکت خاصند. برکت یعنی امری که بیش از حد خود فایده داشته باشد و به همین دلیل اعمال در ماه رجب دارای فضیلت بسیاری هستند و در پاکسازی روح بسیار موثرند.
ماه رجب ظرفیت ویژه‌ای دارد چون تنها ماهی است که به انسان شخصیت منحصر بفرد می‌دهد. در روایت آمده است که در روز قیامت ندایی سر داده می‌شود که «این‌ الرجبیون» و در ادامه گفته شده که این افراد کسانی هستند که ماه رجب را درمی‌یابند. پس اهل رجب یعنی نه همه انسان‌ها که در ماه رجب قرار می‌گیرند، بلکه افردی که این ماه را درک می‌کنند و قدر آن را می‌دانند و از این فرصت به بهترین وجه ممکن برای تطهیر روح و اخلاق استفاده لازم را می‌برند. بدیهی است استفاده از فرصت ماه رجب، مانند استفاده از همه فرصت‌ها دو جنبه فردی و اجتماعی دارد. اصلاح نفس و خودسازی از اموری است که پرداختن به آن برای همه مومنین ضروری است و ضرورت پرداختن به اصلاح نفس و خودسازی برای کسانی که پست‌های مهم و کارگزاری مردم را در اختیار دارند، بیش از سایرین است. چرا که نیاز چنین کسانی به استعانت از خدای متعال و توکل بر او بیشتر است، همانگونه که دشمنی شیطان با آنها نیز شدیدتر است. شیطان با هیچ‌کس به اندازه یک عالم که در عرف حصن اسلام محسوب می‌شود دشمنی نمی‌کند و برای هیچ چیزی به اندازه انسانی که اهل علم و عمل و امانتداری باشد توان و نیرو صرف نمی‌کند.
اکنون که دشمنی‌های خارجی با اسلام از یک سو و غرور و بی‌توجهی‌های داخلی به امور ملت و کشور ازسوی دیگر روی آورده‌اند و برای گسترش و تثبیت ضد فرهنگ مادی‌گری و بداخلاقی در همه ابعاد برنامه‌ریزی کرده‌اند، عده‌ای باید برای مقابله با این تهاجم خود را قربانی کنند و به عنوان پرچمداران اخلاق و صداقت وارد میدان عمل شوند. بی‌شک کسانی که در این وادی قدم می‌گذارند با شیاطینی مواجه خواهند شد که موکل گمراهی آنها شده و به تناسب بالا بودن اهمیت کار آنها قوی‌ترند. بنابراین حاملان چنین ماموریت‌های بزرگ، بیش از همه نیاز به تهذیب نفس دارند تا بتوانند با شیاطین قدرتمند داخلی و خارجی مقابله کنند.
خداوند متعال فرصت‌هایی مانند ماه‌های رجب و شعبان و رمضان را برای انس با خود معین کرده است. دلیل قرار دادن فرصتی معین برای انس با خدای متعال این است که این انس، مبدا محبت و نورانیت قلب می‌شود. بزرگان در سه ماه رجب، شعبان و رمضان به شکل ویژه با خداوند خلوت داشتند. حضرت امام خمینی رضوان‌الله ‌تعالی ‌علیه در این سه ماه بسیاری از برنامه‌های عمومی خود را تعطیل می‌کردند و در ملکوت این ماه‌ها که درهای فیض و رحمت الهی باز و درهای عقاب بسته است، برای انجام تکالیف الهی در قبال مردم از آفریننده جهان هستی، توفیق می‌طلبیدند و این توفیق حاصل نمی‌شود الا به تهذیب و تزکیه نفس، که مصداق بارز آن داشتن خلق نیکو و رفتار صادقانه با مردم است.