آفتاب یزد _ یگانه شوق الشعراء:درحالی بالغ بر یک سال از تصویب و ابلاغ قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت و ارائه مشوق‌هایی به خانواده‌ها برای فرزندآوری می‌گذرد که تعداد ولادت‌های ثبت شده در ۹ ماهه امسال با کاهش چهار درصدی یا به عبارت دیگر کاهش بیش از ۳۳ هزارتایی در قیاس با مدت مشابه خود در سال گذشته مواجه بوده است.تعداد ولادت‌های ثبت شده در ۹ ماهه نخست امسال ۳۳ هزار و ۸۴۶ مورد کمتر از مدت مشابه در سال گذشته است. به بیانی دیگر در ۹ ماهه امسال ۸۱۰ هزار و ۸۷۷ مورد ولادت و در مدت مشابه سال قبل ۸۴۴ هزار و ۷۲۳ مورد ولادت به ثبت رسیده است.از سوی دیگر تعداد ولادت‌های ثبت شده طی سال‌های ۹۶ تا ۹۹ در قیاس با آمار سال‌ قبل خود نیز نشان می‌دهد همواره فرزندآوری با کاهش ۲، ۶، ۸ و در برخی بازه‌ها ۱۲ درصدی مواجه بوده است.با این حال گرچه سیر ولادت از سال ۹۵ تا ۹۹ همواره نزولی بوده اما در سال ۱۴۰۰ حدود ۰.۱۹ درصد رشد نسبت به سال قبل خود داشته است. درواقع سال گذشته ۲۰۸۳ ولادت بیشتر از سال ۹۹ به ثبت رسید.بالغ بر یک سال از تصویب و ابلاغ قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت می‌گذرد و طی این مدت ستاد ملی جمعیت با حضور شخص رئیس جمهوری سه جلسه ۳۲ مصوبه‌ای داشته است.در همه جوامع میزان فرزندآوری نقش بسزایی در جمعیت ایفا می‌کند. به عبارتی دیگر خانواده یکی از مهم‌ترین نهاد‌های تاثیر‌گذار در میزان جمعیت هر جامعه است. طبعا اگر خانواده‌ها به فرزندآوری متمایل باشند میزان جمعیت یک کشور افزایش پیدا می‌کند و در صورت عدم تمایل آن‌ها از میزان جمعیت کاسته می‌شود. حیات خانواده‌ها و تصمیمات آن‌ها متاثر از مسائل اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و... یک جامعه است. روز گذشته محمد مهدی لبیبی استاد دانشگاه و پژوهشگر حوزه اجتماعی در گفتگو با ایسنا مشکل در بحث فرزندآوری را بیشتر فرهنگی دانست و با اعلام این موضوع که در مناطق مرفه تهران کمترین میزان فرزندآوری وجود دارد نقش مسائل اقتصادی را کمرنگ‌تر می‌داند. این روزها با توجه به کاهش جمعیت کشور و متناسب با پیش‌بینی‌ها نسبت به آینده سیاست افزایش جمعیت موضوعی است که به صورت جدی در کشور در دستور کارها قرار گرفته است. مسئولین این حوزه در تلاش هستند به طرق مختلف خانواده‌ها را به فرزندآوری ترغیب کنند لذا ریشه یابی درست این مسئله می‌تواند کمک بسزایی برای برنامه ریزی‌ها باشد. اصلی‌ترین سوال ما در گزارش پیشرو این است که آیا مشکل عدم فرزندآوری ایرانیان فرهنگی است و نه اقتصادی؟
مناطق مرفه نشین تهران کمترین میزان فرزند را دارند
دکتر محمدمهدی لبیبی، استاد دانشگاه و پژوهشگر حوزه علوم اجتماعی در گفتگو با ایسنا، به سیر اجتماعی فرزندآوری در ایران و نگرش ایرانیان به فرزندآوری پرداخت و اظهار کرد: از آنجا که معمولا در جامعه ما مسائل اقتصادی در بسیاری از ابعاد زندگی افراد تاثیر گذاشته است، افراد همه چیز را از زاویه اقتصاد می‌بینند و بیشتر پدیده‌های اجتماعی نظیر ازدواج، طلاق، سبک زندگی و فرزندآوری نیز با توجه به شرایط اقتصادی تحلیل می‌شوند.وی با بیان اینکه کسی منکر نقش اقتصاد بر افزایش یا کاهش فرزندآوری نیست، در عین حال تصریح کرد: با این وجود اینکه همه چیز را از زاویه اقتصاد ببینیم یک نگاه تقلیل گرایانه است چراکه نتایج پژوهش‌ها، پایان نامه‌ها یا تحقیقات دانشجویی در سطح مقطع کارشناسی ارشد و دکتری دانشگاه‌های مختلف طی سال‌های اخیر نشان می‌دهد تمایل یا عدم تمایل افراد به فرزندآوری را باید فراتر از مسائل اقتصادی مورد بررسی قرار داد.این استاد دانشگاه با بیان اینکه آمارهای مرکز آمار و پژوهش‌های دانشگاهی نشان می‌دهد که مشکل در بحث فرزندآوری بیشتر "فرهنگی" است، تصریح کرد: مرفه‌ترین منطقه ایران را پیدا کنید و شاخص‌های رفاه اجتماعی آن منطقه را بسنجید. برای مثال منطقه ۳ تهران که اکثریت ساکنین آن شرایط رفاهی خوبی دارند را در نظر بگیرید. با وجود آنکه ساکنین این منطقه از تهران شرایط رفاهی خوبی دارند اما اصلا شاهد رشد سریع جمعیت و تعداد زیاد فرزند در این منطقه نیستم. حتی خانواده‌های زیادی در این منطقه از تهران داریم که بدون فرزند هستند. از سوی دیگر اغلب خانواده‌هایی که فرزند زیادی دارند، حاشیه نشین هستند. بنابراین توجه به همین امر، نظریه تک عامل بودن "اقتصادی" در امر فرزندآوری را رد می‌کند.این استاد دانشگاه معتقد است که نقطه شروع برای افزایش فرزندآوری، «فرهنگ» و نه «اقتصاد» است چراکه در کنار بهبود شرایط اقتصادی تنها در صورتی می‌توان جهت این مسئله را تغییر داد که خلأ‌های فرهنگی آن بر طرف شده باشد.این جامعه شناس معتقد است که صرف اقتصادی پنداشتن مسئله فرزندآوری اشتباه بزرگ جامعه ما است چراکه توضیحات یاد شده نشان می‌دهد فرزندآوری در جامعه ما مسئله‌ای فرهنگی است.وی در عین حال تاکید کرد که باید بر روی مباحث اقتصادی مسئله فرزندآوری نیز به طور جدی کار کنیم چراکه قطعا بهبود اقتصادی می‌تواند برخی از مشکلات ازدواج، فرزندآوری و حتی کاهش نرخ طلاق را حل کند اما نباید فراموش کرد که توجه به امر اقتصاد در راستای افزایش فرزندآوری به تنهایی موثر نیست و ما نیازمند تغییر نگرش در افراد هستیم.
اصلی‌ترین دلیل اقتصادی است
علیرضا شریفی یزدی جامعه شناس و استاد دانشگاه در این باره به آفتاب یزد گفت:« ما اگر بخواهیم بحث‌های مهمی مانند فرزندآوری را در ایران بررسی کنیم حتما باید در چارچوب قشربندی اجتماعی این بررسی را انجام دهیم؛ یعنی عملکرد قشر‌های مختلف در جامعه در قبال یک امر مشترک به دلایل یکسان انجام نمی‌گیرد. مسلما بر اساس مطالعات اصلی‌ترین دلیل برای اینکه طبقه فرودست جامعه ما که یک زمانی به یکی از نشانه‌های بارز آن بزرگ بودن ابعاد خانوار بود، دلیل اصلی اینکه این روزها این قشر فرزند نمی‌آوردند مسائل اقتصادی است و دراین شکی نیست. در مورد قشر بالا باید بگوییم سبک زندگی این قشر این گونه است که فرزند نداشته باشد یا تعداد کمی فرزند را برای خود تعریف کرده است. قشر متوسط مخلوطی از این‌ها است؛ یعنی از یک سو مسائل فرهنگی به معنی سبک زندگی آدم‌ها تغییر کرده است مطرح می‌شود. این بعد فرهنگی موضوع است که سبک زندگی را می‌سازد و از سوی دیگر مسئله اقتصادی مطرح است. اگر بخواهیم به صورت کلی این موضوع را در نظر بگیریم باید بگوییم نسبت به سال گذشته حدود 4 درصد میزان فرزندآوری کاهش پیدا کرده است. به صورت کلی حتما اصلی‌ترین و اولین عامل اقتصادی است. در بین قشر فرودست اصلا مسائل فرهنگی معنای زیاد و عمیقی ندارد اگرچه آن‌ها هم این آگاهی را دارند که فرزند زیاد مانع تربیت درست است. اما مسئله برای این گروه خیلی سبک زندگی نیست و بیشتر جنبه اقتصادی مطرح است. اما در مورد لایه‌های بالاتر داستان مقداری متفاوت است. اگر ما جامعه را یکدست در نظر بگیریم در تحلیل‌های اجتماعی به خطا می‌رویم. اگر قشربندی اجتماعی را در نظر بگیریم بخش اعظم عدم فرزندآوری قشر فرودست اقتصادی، برای قشر متوسط بخش اعظمی از آن مسائل اقتصادی و در مورد قشر بالای جامعه به طور طبیعی بیشتر جنبه سبک زندگی مهم است. »
ترس از فرزندآوری
امان الله قرائی مقدم جامعه شناس نیز در این خصوص به آفتاب یزد گفت:« من سال‌ها قبل این موضوع را مطرح کردم که تغییر فکری زنان و مردان یکی از اصلی‌ترین دلایل عدم فرزندآوری است. یعنی الان بسیاری از والدین وقتی می‌خواهند فرزند داشته باشند بسیار زیاد فکر می‌کنند و مسائل مختلفی را در نظر می‌گیرند. بسیاری از افراد به دلیل ترس از آینده اقدام به فرزندآوری نمی‌کنند. مسئله جمعیت سال‌های زیادی است که مطرح شده و همیشه یکی از مهمترین دغدغه‌های بشر بوده است. نظریات مختلفی در جامعه شناسی در خصوص جمعیت وجود دارد، برخی بر افزایش جمعیت معتقد، عده‌ای طرفدار کاهش جمعیت هستند و عده‌ای نیز تئوری حد متناسب جمعیت را مطرح ساخته اند.
قطعا مسائل فرهنگی در بحث فرزندآوری تاثیر بسزایی دارد اما مسائل اقتصادی نیز تاثیرگذار هستند. تغییر ذهنیت زنان و مردان مولفه بسیار مهمی است که در تحلیل این موضوع باید مورد نظر قرار گیرد. در جامعه‌ای که گرانی مسکن وجود دارد و آینده و معیشت افراد تامین نیست قطعا افراد از فرزندآوری می‌ترسند. موضوع فرزند‌آوری فرهنگی است اما بدبینی اقتصادی، ترس از آینده و یاس و ناامیدی‌ای که بر جامعه مستولی است در این موضوع دخالت دارد. در این شرایط باید تاکید کنیم که باروری دستوری نیست بلکه این ذهنیت افراد است که باید تغییر کند. برای تغییر ذهنیت افراد باید جنبه‌های مختلف زندگی افراد تامین باشد. از سوی دیگر تحصیلات دانشگاهی افراد نیز تاثیر بسیار زیادی بر عدم فرزندآوری دارد. باید قبول کنیم که ذهن افراد عوض شده است و با دستور نمی‌توان ذهن افراد را تغییر داد. فرهنگ موضوع جدی‌ای در مقوله فرزندآوری است اما نباید مسائل اقتصادی را نادیده بگیریم. نمی‌توان مسائل اقتصادی و فرهنگی را در موضوع فرزندآوری از یکدیگر تفکیک کنیم. »