جماران: اکبر هاشمی رفسنجانی در ساعات پایانی روز ۱۹ دی ماه سال ٩٥ درگذشت. تاریخ نیم قرن اخیر ما در مقاطع حساسی چون مبارزه، انقلاب، سازندگی و ... با نام هاشمی پیوندی وثیق دارد اما یکی از نقش‌های او در میان خیل خدمات و اقداماتش‌ کمتر دیده شده است: فرماندهی عالی جنگ در دوران دفاع با کارنامه‌ای مشحون از مدیریتی کارآمد، اتحادآفرین و شجاعانه. 

هاشمی در حالی پا به عرصه مدیریت جنگ گذاشت که فضای جبهه متاثر از چند مولفه اساسی بود. یکم: پس از توقف ارتش عراق و عملیات‌های پیروزمندانه موسوم به آزادسازی سرزمین‌های اشغالی، جبهه در نوعی رکود به سر می‌برد. دوم: اختلافات بین نیروهای ارتش و سپاه پاسداران عملاً به انفکاک و اصطکاک این دو سازمان نظامی منجر شده بود. و سوم: متعاقب اختلافات و چالش‌های سیاسی موجود در تهران که در سال ۶۰ ظهور و بروز بیرونی داشت، رزمندگان و فضای عمومی جبهه احساس می‌کردند مساله جنگ در کشور جدی گرفته نمی‌شود و نوعی شکاف میان جنگ و سیاست هویدا شده بود. 

آقای هاشمی با درک و هوش عمیق سیاسی نظامی، اولاً به نیروهای تحول‌خواه و تحول‌آفرین در جنگ میدان داد و عملیات‌های بن‌بست‌شکن و خلاقانه همچون والفجر۸ و کربلای۵ به منصه ظهور رسید، دوماً  سپاه و ارتش را در اتحادی تشکیلاتی (آفندی پدافندی) سامان داد و نهایتاً مساله جنگ را وارد مدیریت کشور کرد و تمام اجزاء نظام در صدد پیروزی و مقابله با صدام بر آمدند.

 در این میان، نقبی کوتاه به ۳۶ سال پیش و عملیات بن‌بست‌شکنِ کربلای۵ می‌تواند نمونه‌ای از جایگاه هاشمی رفسنجانی در جنگ باشد. جایگاهی که در این سال‌های پس از فوتش، توسط دست‌اندرکاران و فرماندهان تحت امرش تا حدی مورد تشکیک و تردید قرار گرفته:

با گذشت ۴۸ ساعت از شکست در عملیات بزرگ کربلای۴ فرماندهان سپاه طرح جسورانه عملیات کربلای۵ را برای حمله به عراق در مستحکم ترین خطوط دفاعی‌اش یعنی شرق بصره و شلمچه تهیه کردند. در این اوضاع و احوال نقش آقای هاشمی برای تایید و قبول این عملیات بسیار شجاعانه و هوشمندانه بود.

موافقت آقای هاشمی برای کربلای۵، بارقه‌ای از امید در میان فرماندهان ایجاد کرد، اما این مسئله نمی‌توانست به‌طورکامل سرخوردگی‌های ناشی‌از ناکامی در عملیات کربلای۴ را پوشش دهد. به‌همین‌دلیل به نظر می‌رسید پیشنهاد منطقه شلمچه بیش از آنکه ناشی‌از یک تدبیر عملیاتی باشد، برای پشت سرنهادن بحران شکست در عملیات سرنوشت‌ساز است. ازاین‌رو فرمانده عالی جنگ به‌منظور رفع هرگونه ابهام و تردید مجدداً تأکید کرد:

انجام عملیات در شلمچه یک دستور است.

آقای هاشمی رفسنجانی به‌عنوان فرمانده عالی جنگ کوشید تا نظر مثبت فرماندهان سپاه را دربارة عملیات تعجیلی در شملچه به دست آورد. هاشمی پس از توضیحات محسن رضایی به وی گفت:

شما درمجموع نظرتان مثبت است دیگر؟ چون قبلاً هم به‌صورت خلاصه به من گفتید، اما با این توضیحات که دادید نظرتان درمجموع مثبت است.

محسن رضایی در پاسخ به آقای هاشمی می‌گوید:

نظرمان مثبت می‌شود ان‌شاءالله، یعنی ناامید نیستیم از اینجا.

آقای هاشمی: ما حالا نمی‌توانیم به امید شما بنشینیم. شرایط جنگ الان به‌صورتی است که باید از اینجا با تصمیم برویم به تهران، باید تصمیم بگیریم.  جمع کردن نظرات شما مشکل است و توقع نداشته باشید که فرماندهی همة شما را راضی کند، فرماندهی به یک جمع‌بندی که رسید تصمیم می‌گیرد. پس از آن دیگر اخلاص و اذا عزمت فتوکل علی‌الله است.

محسن رضایی: با این  مسائل که می‌فرمایید، اگر منظورتان این باشد [که چند درصد موفقیم]، این را نمی‌شود الان جواب داد، ما باید  ببینیم چند درصد پشتیبانیمان قابل حل است. بعد می‌توانیم ان‌شاءالله ما می‌توانیم این قدر درصد روی موفقیتش حساب کنیم...

آقای هاشمی: من می‌گویم باید عمل کنید، باید نتیجه بگیرید اینجا، عمل بکنید.

رحیم صفوی: مشکلاتش را باید حل بکنیم یا نه؟ بدون اینکه مشکلاتش را حل بکنیم برویم عمل کنیم؟!

آقای هاشمی: بروید حل کنید. مشکلات اینجا لاینحل نیست.

محسن رضایی: برادرها می‌گفتند که اگر اینجا تکلیف است، ما می‌رویم دنبال حلش.

آقای هاشمی رفسنجانی: بله تکلیف است.

آقای محسن رضایی: این را شما تعیین کنید.

آقای هاشمی رفسنجانی: من الان دارم تعیین می‌کنم.

(مذاکرات از دفترچه راوی قرارگاه کربلا؛ مجید مختاری: مرکز اسناد و‌ تحقیقات دفاع مقدس)

به هر تقدیر، عملیات کربلای۵ با مجاهدتی کم نظیر و در سخت‌ترین شرایط ممکن که در طول جنگ تجربه شد، به اهداف خود دست یافت و توانست بن‌بست جنگ در سال سرنوشت‌ساز را بشکند و ایران با جبران ناکامی کربلای۴ باز هم دست بالا را در موازنه با ارتش بعثی عراق داشته باشد. نقش بی‌نظیر آقای هاشمی در این عملیات، از یادها نخواهد رفت.

باری، خواست خداوند رحمان این بود که اکبر هاشمی رفسنجانی در شب ۱۹ دی ماه که آغاز عملیات کربلای۵ با فرماندهی او بود، از دنیا برود.