پایگاه خبری جماران: مرحله گذار رشد فیزیکی و روانی انسان میان کودکی و جوانی، دوران نوجوانی محسوب می شود. در برخی تعاریف از نظر سنی،  نوجوانی از سن 10 سالگی آغاز می شود و تا 25 ـ 26 سالگی ادامه دارد، گرچه سازمان جهانی بهداشت به صورت رسمی سن نوجوانی را بین 10 تا 19 سالگی تعریف کرده است، لکن این دوران به جهات مختلف در کشورها و فرهنگ ها متفاوت است و مسائلی همچون بلوغ، روابط جنسی، خدمت سربازی، نوشیدن مشروبات الکلی، حق رأی داشتن و نیز مقاطع تحصیلی در آن تأثیر به سزایی دارد.

جوانی نیز به زمانی میان نوجوانی و میان سالی گفته می شود و شامل سن 19 تا 35 سالگی می شود. سعدی زیبا سروده است:

پیری و جوانی پی هم چون شب و روزند

ما شب شد و روز آمد و بیدار نگشتیم

صائب تبریزی نیز می گوید:

ز روزگار جوانی خبر چه می پرسی

چو برق آمد و چون ابر نوبهار گذشت

از نظر جامعه شناسی، جوانی برخوردار از فرآیند و ساختار اجتماعی است که با وقایعی همچون ازدواج، فرزندآوری و اشتغال همراه است.

نوجوانان و جوانان در هر کشور، سرمایه های اصلی و آینده سازان آن کشور به شمار می آیند. از این رو توجه به این دوران در آموزه های دینی به صورت خاص به چشم می خورد. دوران خودسازی و خودباوری، دوران تلاش و کوشش، دوران تحصیل و شکوفایی، دوران تهذیب نفس و رسیدن به تعالی انسانی و مانند آن.

شناخت نوجوانان و جوانان، خواسته های آنان، روحیات و دلبستگی های آنان، افکار و اندیشه های آنان، همه و همه نیازمند تلاش مضاعف برای راهنمایی و نجات این دو قشر عظیم و سرنوشت ساز از تمامی مشکلات پیش روی آنان است.

پیامبر خدا(ص) درباره جوانان چنین سفارش کرده است:

أوصیکم بالشّبان خیراً، فانّهم أرقّ أفئده؛ شما را درباره جوانان به خیر و نیکی سفارش می کنم. آنان دلی رقیق تر و لطیف تر دارند. (سفینه البحار، ج 2، ص 176)

امام صادق(ع) نیز به یکی از اصحاب چنین توصیه می فرماید:

علیک بالأحداث، فانّهم أسرع الی کلّ خیر؛ بر شما باد توجه به جوانان، آنان را دریابید، زیرا آنها به هر خیر و صلاح و نیکی از دیگران پیشتازترند. (روضه کافی، ج 8، ص 93)

امام خمینی(س) که نهضت ضد استبدادی و ضد استعماری خود را با میدان داری جوانان از اقشار مختلف به انجام رساند و در استقرار و حفاظت از نهال جمهوری اسلامی در برابر ترورها و جنگ تحمیلی تکیه گاه عمده ایشان جوانان آگاه و با ایمان بودند؛ به جوانان می فرماید:

جوانان ننشینند که گرد پیری سر و روی آنان را سفید کند. (ما به پیری‌‎ ‎‌رسیده ایم و به مصایب و مشکلات آن واقفیم) شما تا جوان هستید‌‎ ‎‌می توانید کاری انجام دهید؛ تا نیرو و ارادۀ جوانی دارید می توانید هواهای‌‎ ‎‌نفسانی، مشتهیات دنیایی و خواسته های حیوانی را از خود دور سازید؛‌‎ ‎‌ولی اگر در جوانی به فکر اصلاح و ساختن خود نباشید، دیگر در پیری‌‎ ‎‌کار از کار گذشته است. تا جوانید فکری کنید؛ نگذارید پیر و فرسوده‌‎ ‎‌شوید. قلب جوان، لطیف و ملکوتی است و انگیزه های فساد در آن‌‎ ‎‌ضعیف می باشد؛ لیکن هر چه سن بالا رود ریشۀ گناه در قلب قویتر و‌‎ ‎‌محکمتر می گردد؛تا جایی که کندن آن از دل ممکن نیست. چنانکه در‌‎ ‎‌روایت است: قلب انسان ابتدا مانند آینه، صاف و نورانی است؛ و هر‌‎ ‎‌گناهی که از انسان سر بزند، یک نقطۀ سیاه بر روی قلب فزونی می یابد،‌ ‎‎‌تا جایی که قلب را سیاه کرده، ممکن است شب و روزی، بدون معصیت‌‎ ‎‌پروردگار بر او نگذرد.(جهاد اکبر، ص 58 و 59)

امام خمینی(س) به کسانی که فقط در راه کسب علم تلاش می کنند، ولی به خودسازی و تهذیب نفس توجه ندارند و به مسئولیت خود در پیشگاه الهی بی توجهی می کنند، می فرماید:

اگر این اوقات گرانبها و بهار‌‎ ‎‌جوانی را در راه خدا و هدفی مقدس و مشخص به کار اندازید، ضرر‌‎ ‎‌نکرده اید؛ بلکه دنیا و آخرت شما تأمین است؛ لیکن اگر وضع شما به‌‎ ‎‌همین منوال باشد که اکنون مشاهده می گردد، جوانی خود را تلف کرده و‌‎ ‎‌لباب عمر شما بیهوده سپری شده است؛ و در عالم دیگر، در پیشگاه خدا‌‎ ‎‌سخت مسئول و مؤاخذ خواهید بود؛ در صورتی که کیفر این اعمال و‌‎ ‎‌کردار مفسده انگیز شما تنها به عالم دیگر محدود نمی گردد؛ در این دنیا‌‎ ‎‎‌نیز با مشکلات، مصایب و گرفتاریهای شدید و گوناگون دست به گریبان‌‎ ‎‌بوده، در گرداب بلا و تیره بختی خواهید افتاد.‌ (همان، ص 60)

جایگاه نوجوانان و جوانان چنان ارجمند و رفیع است که در ایران اسلامی روز هشتم آبان ماه، به مناسبت شهادت نوجوان 13 ساله بسیجی، محمدحسین فهمیده، روز نوجوان و بسیج دانش آموزی نامیده شده است و در جهان روز 12 آگوست روز جهانی جوانان نام گذاری شده است.

بی شک نقش جوانان و نوجوانان در همه اعصار و جوامع، به ویژه در جهان معاصر بسیار شگفت انگیز و مورد توجه است. نوجوانان و جوانان به صورت خاص مورد توجه سازمانهای بین المللی ورزشی، فرهنگی، اجتماعی و سیاسی هستند و سالانه برای آنان برنامه ریزی می کنند، زیرا به نقش ارزنده آنان واقف هستند. آنان آینده سازان کشورها هستند و در موفقیت هر کشوری می توانند نقش آفرین باشند.

امام خمینی(س) در سالهای 1341 و 1342 با توجه به جو حاکم بر مردم ایران و جایگاهی که جوانان این مرز و بوم داشتند و مورد هجمه افکار مختلف غربی و شرقی قرار گرفته بودند، هشدار می دهد و می فرماید:

اکنون که پیشرفت آثار تمدن غرب و همچنین نفوذ تبلیغات کمونیستی، بسیاری از‌‎ ‎‌مردم ایران و جوانان ما را به سوی فساد کشانیده، برای جلوگیری از این خطر بزرگ،‌‎ ‎‌چاره ای جز تقویت امور معنوی در مردم نیست؛ (صحیفه امام، ج 1، ص 77)

از آنجا که در ابتدای پیروزی انقلاب اسلامی، مخالفان و منافقان، تمام همت خودشان را بر روی جوانان و نوجوانان گذاشته بودند تا آنان را از راه انقلاب و اسلام دور کنند و با اذعان بر نقش آنان، تلاشهای فراوانی در صحنه های مختلف فکری و اجتماعی انجام می دادند، امام خمینی(س) با این توجه که باید مراقب تأثیر افکار گوناگون بر روی جوانان بود می فرماید:

جوانان عزیز دبیرستانی و دانشگاهی توجه کنند که سران و سردمداران گروهها که‌‎ ‎‌می خواهند با اسم اسلام پایه های آن را سست کنند و جوانان را به دام اندازند هیچ‌‎ ‎‌اطلاعی از اسلام و اهداف قوانین آن ندارند؛ و با خواندن چند آیه از قرآن و چند جمله‌‎ ‎‌از نهج البلاغه و تفسیرهای جاهلانه و غلط نمی شود اسلام شناس شد. اینان با تفسیر‌‎ ‎‌انحرافی چند جمله و چند آیه، آیات و جملات صریح را که مخالفت واضح با مرام‌‎ ‎‌انحرافی و التقاطی آنان دارد انکار می نمایند، و در حقیقت تمسک به قرآن و نهج البلاغه‌‎ ‎‌برای کوبیدن اسلام و قرآن است تا راه را برای رهبران غربی و شرقی خود باز کنند، و شما‌‎ ‎‌جوانان عزیز و سرمایه های کشور را بر ضد مصالح کشور خودتان بسیج نمایند.‌ (همان، ج 15، ص 246)

بنیان گذار جمهوری اسلامی ایران با توجه به امر خطیر اداره کشور برای پس از خود و نقش آفرینی نوجوانان و جوانان در وصیت نامه خویش می نویسد:

اینجانب به همۀ نوجوانان و جوانان در مرحلۀ اول، و پدران و مادران و‌‎ ‎‌دوستان آنها در مرحلۀ دوم، و به دولتمردان و روشنفکران دلسوز برای کشور در‌‎ ‎‌مرحلۀ بعد وصیت می کنم که در این امر مهم که کشورتان را از آسیب نگه‌‎ ‎‌می دارد، با جان و دل کوشش کنید و دانشگاهها را به نسل بعد بسپرید. و به همۀ‌‎ ‎‌نسلهای مسلسل توصیه می کنم که برای نجات خود و کشور عزیز و اسلامِ آدم‌‎ ‎‌ساز، دانشگاهها را از انحراف و غرب و شرقزدگی حفظ و پاسداری کنید و با‌‎ ‎‌این عمل انسانی ـ اسلامی خود دست قدرتهای بزرگ را از کشور قطع و آنان را‌‎ ‎‌ناامید نمایید. خدایتان پشتیبان و نگهدار باد.(همان، ج 21، ص 419)

هشدار و بیدار باشِ امام به نوجوانان و جوانان که حکایت از افق دید بلند و دوراندیشی ایشان دارد در بخش دیگری از وصیت نامه چنین آمده است:

از امور بسیار با اهمیت و سرنوشت ساز مسئلۀ مراکز تعلیم و تربیت از‌‎ ‎‌کودکستانها تا دانشگاهها است.... اگر‌‎ ‎‌دانشگاهها و مراکز تعلیم و تربیتِ دیگر با برنامه های اسلامی و ملی در راه منافع‌‎ ‎‌کشور به تعلیم و تهذیب و تربیت کودکان و نوجوانان و جوانان جریان داشتند،‌‎ ‎‌هرگز میهن ما در حلقوم انگلستان و پس از آن امریکا و شوروی فرو نمی رفت و‌‎ ‎‌هرگز قراردادهای خانه خراب کن بر ملت محروم غارتزده تحمیل نمی شد و‌ ‎‌هرگز پای مستشاران خارجی به ایران باز نمی شد و هرگز ذخائر ایران و طلای‌‎ ‎‌سیاه این ملت رنجدیده در جیب قدرتهای شیطانی ریخته نمی شد و هرگز‌‎ ‎‌دودمان پهلوی و وابسته های به آن اموال ملت را نمی توانستند به غارت ببرند و‌‎ ‎‌در خارج و داخل پارکها و ویلاها بر روی اجساد مظلومان بنا کنند و بانکهای‌‎ ‎‌خارج را از دسترنج این مظلومان پر کنند و صرف عیاشی و هرزگی خود و‌‎ ‎‌بستگان خود نمایند. (همان، ص 429-430)

اگر تعلیم و تهذیب و تربیت کودکان، نوجوانان و جوانان به درستی صورت می گرفت، اینک شاهد شکوفایی های فراوان در ابعاد مختلف می‌بودیم و گرفتار دام های شیاطین و بدخواهان نمی گشتیم.

کلام آخر اینکه ناصحانه و مشفقانه با امام خمینی همراه شویم و توصیه های ایشان را به گوش جان بشنویم که می‌فرمود:

نصیحت مشفقانۀ من به شما نوجوانان و جوانان داخل و خارج آن است که از‌‎ ‎‌راه اشتباه برگردید؛ و با محرومین جامعه که با جان و دل به جمهوری اسلامی‌‎ ‎‌خدمت می کنند متحد شوید؛ و برای ایران مستقل و آزاد فعالیت نمایید تا کشور‌‎ ‎‌و ملت از شرّ مخالفین نجات پیدا کند، و همه با هم به زندگی شرافتمندانه ادامه‌‎ ‎‌دهید. تا چه وقت و برای چه گوش به فرمان اشخاصی هستید که جز به نفع‌‎ ‎‌شخصی خود فکر نمی کنند و در آغوش و پناه ابرقدرتها با ملت خود در ستیز‌‎ ‎‌هستند و شما را فدای مقاصد شوم و قدرت طلبی خویش می نمایند؟ (همان، ص 438)

اینک امام از عالم بالا نظاره گرِ آنچه بر این امت می گذرد، است و این فرمایشات نورانی اکنون نیز چراغ راه آینده مسئولان و مردم است.