یک استاد حوزه علمیه با تأکید بر اینکه عالمِ سوء، سعادت را نه برای خودش و نه برای جامعه تضمین می کند، گفت: اگر از نظر مفهومی و حکمی هم تفاوت نداشته، از نظر مصداقی نوع نگاه حضرت امام با دیگران متفاوت بوده و امر به معروف را در سطح حکومت معنا می کنند. اگر منظور مرتبه ثالثه است، این اختلاف اختصاص به حضرت امام ندارد و دیگران هم این اختلافات را دارند.

به گزارش خبرنگار جماران، آیت الله سید ضیاء مرتضوی در سلسله نشست های «عاشورا و امروز ما» با عنوان «اصلاح جامعه در گرو اصلاح عالمان دین» گفت: یک بار از امیرالمؤمنین(ع) درباره وضع عمومی جامعه سؤال شد و امیرالمؤمنین(ع) فرمودند وضع موجود برخاسته از تباهی و نادرستی گروهی به نام «خواص» است؛ کسانی که به یک معنا جزو نخبگان جامعه هستند و گروه های مرجع به شمار می روند و چشم و دهان و گوش مردم متوجه آنها است و در جایگاهی قرار گرفته اند که گفتار آنها نقش مستقیم در گفتار، رفتار و فرهنگ مردم دارد.

این استاد حوزه علمیه تأکید کرد: حضرت علی(ع) می فرمایند اگر عالم از جایگاه خودش سقوط کرد، از درون گرفتار طمع شد و چشم طمع به ریاست، وجاهت، مال، نفوذ امضا و چیزهایی که جنبه دنیایی دارد، آزادی و حرّت او را گرفت که نتواند مطابق فهم و علم خودش سخن بگوید و مردم را دلالت بر خداوند کند، با کدام دلیل و راهنما مردم می خواهند هدایت شوند؟! این خودش در راه مانده و نمی تواند راهنما باشد. وقتی نیروی جنگی که فقط باید برای خدا بجنگد ریاکار شد، با کدام نیرو می شود از حوزه اسلام دفاع کرد؟!

وی ادامه داد: در جامعه ای که امیرالمؤمنین(ع) دارند گزارش آن را می دهند، اگر حاکمان رفتار به عدالت ندارند، گرفتار جور هستند، احکام و دستوراتشان بر اساس ظلم است، خودشان را ملتزم و پایبند به قانون و حق نمی دانند، دیگر مظلوم سراغ چه کسی برود؟! بعد فرمودند مایه تلف و تباهی سرمایه های اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی عالمی است که طمع در دنیا دارد، زاهدان شیفته دنیا، بازرگانان که خائن به حقوق مردم، رزمندگان ریاکار و حاکمان جائر هستند.

آیت الله مرتضوی اظهار داشت: از حضرت عیسی بن مریم(ع) نقل شده است که عالِمِ سوء مانند صخره ای است که جلوی یک کانال آب را گرفته و نه خودش قابلیت دارد که از این آب استفاده کند و نه می گذارد این آب حداقل به سراغ زراعت مردم برود. از نظر ایشان عالم سوء که نیاز به اصلاح دارد کسی است که سد راه صلاح و اصلاح جامعه است؛ در حالی که خودش باید مصلح باشد. او سعادت را نه برای خودش و نه برای جامعه تضمین می کند.

وی گفت: محور بحث من یکی از اسناد تاریخی و روایی منسوب به امام سجاد(ع) که در قالب نامه مبسوطی به یکی از محدثان و مراجع فقهی و قاضیان معروف اهل سنت به نام محمد بن مسلم معروف به ابن شهاب زهری نوشته شده است. زهری به رغم اینکه از علمای غیر شیعه است اما روابط نزدیکی با امام سجاد(ع) داشت و در منابع حدیثی ما هم روایات زیادی از او نقل شده است. گویا منشأ روابطش با امام سجاد(ع) به این بر می گردد که بی گناهی بر اساس حکم خطای او کشته شد و در چنین شرایطی بود که امام سجاد(ع) با یک راهنمایی او را از یک وضعیت روحی شکننده نجات داد.

این استاد حوزه علمیه افزود: من یادم هست قبل از انقلاب برخی طلبه های جوان با روحیه انقلابی می خواستند برخی علما که از آنها توقعی بود کاری کنند، این نامه را برجسته می کردند و یا برای تخطئه کار کسانی که با رژیم رابطه داشتند. چون یک سدّ شکنی بود که امام سجاد(ع) بعد از حادثه عاشورا انجام دادند. متن نامه نشان دهنده شرایط تقیه آمیز امام سجاد(ع) و بازخوانی آن از باب تذکر و هشدار است و خدای نکرده از باب تشبیه و تطبیق نیست.

وی تأکید کرد: با سطح توقع از عالمان دین، باید همه ما بیشتر آگاه شویم و جامعه سطح توقع از علمای خودش را هرچه بیشتر بالا ببرد؛ البته توقع همراه با واقع بینی. نکته کلیدی نامه این است که توجه کنیم اشکال امام سجاد(ع) متوجه چه بخشی از شخصیت و رفتار زهری است. انتقاد امام سجاد(ع) به علم و فقه و اعتقادات کلامی او نیست. اشکال حضرت متوجه سوء استفاده ای است که قدرت حاکم از همراهی و سکوت او به عنوان یک عالم شاخص می کند که پیامدهای اجتماعی و دینی و تربیتی حتی در پایبندی به ظواهر شرع در سطح جامعه دارد.

آیت الله مرتضوی اظهار داشت: زهری به رغم اینکه مبلغ نماز است، جزء ضایع کنندگان نماز در جامعه و سست کنندگان و تضعیف کنندگان پایبندی به ظواهر شرعی در جامعه است. اشکال متوجه این نکته اساسی است که با وجود عالمانی مانند ابن شهاب زهری هیچ اصلاح اساسی در جامعه صورت نخواهد گرفت و قدرت های حاکم با همراه داشتن هرچند ضمنی چنین افرادی، می توانند جلوی هر اصلاحی را بگیرند.

وی با اشاره به بخش های مختلف نامه امام سجاد(ع) گفت: حساب علما در قرآن با دیگران متفاوت است. خداوند از علما عهد و پیمان گرفته حقایقی که به لطف الهی فهمیده اند و مردم هم کمک کرده اند و فرصت های فهم دین خدا و شناخت حقایق را پیدا کرده اید، حتما برای مردم بیان و آشکار کنید و نترسید؛ توجیه نکنید و آسان ها و بی خطرهایش را بگویید و جاهایی که ضرر و زیانی دارد را نادیده بگیرد و به توجیه گری فقهی و غیر فقهی بپردازید.

این استاد حوزه علمیه یادآور شد: حضرت امام در تحریر الوسیله چند مسأله در مورد امر به معروف و نهی از منکر دارند. یکی از آنها این است که اگر در سکوت علمای دین و رؤسای مذهب تقویت و تأیید ظالم باشد، حتی اگر تأثیر نداشته باشد، نباید سکوت کنند. در مسأله بعدی دارند که اگر سکوت علمای دین و رؤسای مذهب موجب جرأت ظلمه شود بر اینکه سایر محرمات را مرتکب شوند، معلوم است که نباید سکوت کنند؛ ولو مؤثر در رفع حرام نباشد.

وی ادامه داد: ممکن است گوشه و کنار عده ای بگویند اینها هم مثل آنها هستند و چیزی که واقعیت هم ندارد به بزرگان نسبت بدهند. جوانی که به تنگ آمده و نمی داند این آقا چه قدر در درون ناراحت است و راضی نیست، چیزهایی را نسبت داده اند شرعا درست و معقول نیست. در اینجا نباید سکوت کنند و باید انکار کنند برای اینکه این ننگ را از ساحت خودشان دور کنند و بگویند این چیزهایی که می شود به ما ارتباطی ندارد.

آیت الله مرتضوی تأکید کرد: اگر عالمان نمی توانند جلوی ظلم را بگیرند، کمترین کاری که می توانند انجام دهند این است که نشان بدهند ما همراهی و قبول نداریم. دعوایی هم با کسی نداریم و دعوت به شورش هم نمی کنیم ولی این رفتار را قبول نداریم. حداقل این را بگویند که ساحت خودشان از انتساب های نادرست پاک شود. تا این بحث اصلاح و موانع برطرف نشود ما مسلمانان هر جامعه ای نمی توانند توقع چندانی برای رفع مشکلات داشته باشند. بسیاری از رفتارها و کارها پشت همین سنگرها و سدّهایی صورت می گیرد که به نام علم، روحانیت و دین برپا می شود و طبعا باید اینها اصلاح شود.

وی در پاسخ به سؤالی در خصوص تفاوت دیدگاه فقهی امام خمینی(س) با سایر فقها در امر به معروف و نهی از منکر، گفت: اگر از نظر مفهومی و حکمی هم تفاوت نداشته، از نظر مصداقی نوع نگاه حضرت امام با دیگران متفاوت بوده و امر به معروف را در سطح حکومت معنا می کنند. اگر منظور مرتبه ثالثه است، این اختلاف اختصاص به حضرت امام ندارد و دیگران هم این اختلافات را دارند. بعضی از مراجع تهران حتی اجرای تعزیرات را هم در دوران غیبت مجاز نمی دانستند.

این استاد حوزه علمیه افزود: طبیعتا وقتی حکومت صالحی قدرت را در دست داشته باشد صاحب سیف و صوف است و اینکه هر کسی به عنوان آتش به اختیار اقدام کند، نظم اجتماعی و قانون به هم می ریزد و نهادهایی که برای این مرتبه تعیین شده باشند موظف هستند.

وی تأکید کرد: من از طرح این مباحث دو هدف داشته ام. یکی اینکه بگویم لااقل برخی رفتارهایی که صورت می گیرد یا اساسا ربطی به دین ندارد و یا نگاه دیگری در دین وجود دارد که می گوید این طور رفتار نباید صورت بگیرد. هدف دوم بنده این است که اگر نگاهی در جامعه پیچیده که همه اینها مثل هم هستند، بگویم این طور نیست و این نقطه امید درباره این لباس باقی بماند. من طلبه هم می فهمم چه می گذرد، چه باید بشود و ثالثا منابع چه چیزی را به ما نشان می دهند.

آیت الله مرتضوی با تأکید بر اینکه من نمی توانم ناامید باشم، اظهار داشت: امام سجاد(ع) به زهری فرمودند ناامیدی تو بدتر از اشتباهی است که کرده ای. همه باید امیدوار باشیم و بنای بر امید بگذاریم؛ من مدت ها است که بنای بر امید گذاشته ام و بر این اساس عمل می کنم. یک عده می خواهند مردم را ناامید کنند؛ نباید این گونه باشد. ما نمی توانیم یک میلیون نفر را نجات بدهیم ولی یک نفر را می توانیم، این وظیفه دینی است.

وی ادامه داد: برخی رفتارها دارد نظام و انقلاب را تضعیف می کند. ما مدعی هستیم که می خواهیم جلوی این را بگیریم؛ ما حافظ نظام هستیم. مدافع واقعی آن قاضی عزیز نیست که به استناد ماده کش داری به نام «تشویش اذهان عمومی» یا «تبلیغ علیه نظام» من که دلسوزانه انتقاد می کنم یا حتی دلسوزانه هم نیست ولی حرفم درست است را محکوم کند. اگر او قصد محکوم کردن دارد اول باید سراغ این رفتارها و کردارها برود؛ اینها تشویش اذهان عمومی و تبلیغ واقعی علیه انقلاب و نظام است نه اینکه کسی در فضای مجازی چیزی بگوید.

این استاد حوزه علمیه گفت: ما مدعی هستیم که نخبگان و خواص وظیفه ای دارند؛ فرصت و مجال بیان فهم و سلیقه خود را داشته باشند. آیا زندگی غیر از این است که مردم، اقلیت ها، منتقدین و دلسوزان بتوانند حرفشان را بزنند و بگویند ما برای آن شخصیت احترام قائل هستیم ولی این کار یا حرف را قبول نداریم؟! مگر چه کار خاصی در مقایسه با دیگر کشورها برای مردم کرده ایم که بخواهیم این فشارها را هم بیاوریم؟!

وی در پاسخ به سؤالی در خصوص این جمله امام که فرموده اند «حفظ نظام از اوجب واجبات است» نیز گفت: من در دانشنامه امام خمینی(س) مقاله ای در مورد «حفظ نظام» دارم. همان گونه که همه فقها فرموده اند، حضرت امام در کتاب «البیع» در استدلال بر ضرورت حکومت اسلامی به حفظ نظام تأکید می کنند، منظور امام از حفظ نظام «نظام اجتماعی» است؛ جایی هم که نظام سیاسی فرموده اند در سایه حفظ نظام اجتماعی است.

آیت الله مرتضوی تأکید کرد: امام به صراحت فرموده اند که وظیفه کوچکتر ما حفظ نظام سیاسی و این در برابر آن مسئولیت بزرگتر که «حفظ دین» و «حفظ چهره دین» هست، خیلی کوچک است؛ مسئولیت اصلی ما آن است. ببینیم چه ذهنیتی برخی از جوانان نسبت به دینداری و مقدسات دارند؟ به خاطر برخی رفتارهای ما و به خاطر اینکه نتوانسته ایم درست توجیه کنیم و چیزهایی که نباید برجسته کنیم و لااقل تحریف نکنیم، به وظیفه عمل نمی کنیم.

وی در پاسخ به این سؤال که آیا در زمان امام معصوم(ع) انتقاد از ایشان هزینه داشت، گفت: نه تنها بدون هزینه بود بلکه تشویق هم می شدند. خطبه 216 می فرماید من خودم را مبرای از خطا نمی دانم. در صفین این خطبه را مطرح فرموده اند که شما آزادی کامل برای سخن گفتن دارید.