انتخاب: صنعت نفت و پتروشیمی و فلزی – معدنی که زمانی مزیت رقابتی ایران در بازار‌های بین‌المللی بودند اکنون وضعیت متفاوتی دارند و نه تنها در حال از دست دادن جایگاه خود هستند بلکه در دو سال اخیر به دلیل مسأله‌ی انرژی و سیاست‌های صادراتی دولت حتی نتوانسته‌اند رشد سال‌های گذشته خود را تکرار کنند. صنعت فولاد که از سال ۱۳۹۵ تا ۱۳۹۹ تولید خود را از ۱۸ میلیون تن به حدود ۳۰ میلیون تن (رشد ۶۶ درصدی) رسانده در یکی دو سال اخیر با افت تولید مواجه شده و نتوانسته به هدف‌گذاری خود برسد.
در تاریخ ۲۲ فروردین ماه امسال بود که وزارت صمت به یکباره بر روی صادرات محصولات فولادی عوارض سنگین ۲ تا ۲۲ درصدی بر اساس میزان انحراف قیمت‌های صادراتی از قیمت‌های مبنای دی ماه ۱۴۰۰ وضع کرد و اعتراض شرکت‌های فولادی را برانگیخت. وضع عوارض صادرات در حالی بود که طبق گفته شرکت‌های فولادساز در کشور مازاد تولید وجود دارد و با توجه به کمبود جهانی فولاد به کاهش عرضه روسیه و اوکراین، اکنون فرصت مناسبی برای صادرات است. به گفته آن‌ها وضع عوارض صادراتی زمانی معنادار است که در کشور کمبود وجود داشته باشد حال آنکه فولاد کشور در وضعیت مازاد تولید قرار دارد.
وضعیت صادرات بعد از وضع عوارض وزارت صمت
فولادسازان به شدت نسبت به وضع عوارض صادراتی معترض بودند به طوری که حتی طی نامه‌ای رسمی به معاون اول رئیس جمهور خواستار لغو عوارض صادراتی شدند چرا که این مصوبه به سودآوری شرکت‌های فولادساز و همچنین بازار سرمایه بازار آسیب خواهد زد.
نگاهی به آمار‌های صادرات دو شرکت بزرگ فولادی یعنی فولاد مبارکه اصفهان و فولاد خوزستان می‌تواند نمای بهتری از وضعیت صادرات قبل از عوارض و بعد از عوارض به ما بدهد.
کل صادرات فولاد مبارکه اصفهان در اسفندماه ۱۴۰۰ یعنی قبل از وضع تعرفه صادرات معادل ۳۲۰۰ میلیارد تومان بوده و در اردیبهشت ماه ۱۴۰۱ یعنی بعد از وضع عوارض صادراتی به حدود ۱۲۰۰ میلیارد تومان رسیده است. این احتمال وجود دارد که وضع عوارض صادراتی وزارت صمت در کاهش صادرات این شرکت تاثیرگذار بوده است.
فولاد خوزستان نیز در اسفندماه ۱۴۰۰ حدود ۶۳۰۰ میلیارد تومان صادرات داشته و این رقم در اردیبهشت ۱۴۰۱ یعنی بعد از عوارض تعرفه صادرات به ۲۲۰۰ میلیارد تومان رسیده است.
البته دولت در انتهای اردیبهشت ماه عوارض صادراتی صنعت فولاد را تقریبا حذف کرد و آن را تا حداکثر ۵ درصد کاهش داد، اما به نظر می‌رسد که وضع عوارض باعث افت صادرات صنایع فولادی کشور در اردیبهشت ماه شده چرا که با عوارض حدود ۱۷ درصدی (به دلیل انحراف ۳۰ درصدی قیمت صادراتی با قیمت مبنای دی ماه ۱۴۰۰) بر روی شمش فولاد احتمالا صادرات این محصول برای شرکت‌ها صرفه اقتصادی نداشته و فولادسازان مجبور شده یا قید صادرات را بزنند و یا محصولات خود را با قیمت‌های ارزان به واردکنندگان خارجی بفروشند تا تعرفه کمتری به دولت بپردازند.
نکته دیگر اینکه قیمت صادراتی شمش فولاد دقیقا در مقطعی که عوارض وضع شد تا اواسط فروردین در محدوده ۷۲۰ دلار در هر تن قرار داشت که معادل ۳۱ درصد بالاتر از قیمت دی ماه ۱۴۰۰ (۵۴۶ دلار در هر تن) است که بدین ترتیب تولیدکنندگان شمش فولاد در فروردین ماه ۱۴۰۱ باید به ازای هر تن ۱۲۲ دلار عوارض به دولت پرداخت می‌کردند. همچنین تا اواسط اردیبهشت قیمت شمش دریای سیاه در محدوده اندکی زیر ۷۰۰ دلار بود. این امر باعث شد که فولادسازان عملا سود خود را از دست بدهند و صادرات محصول صرفه اقتصادی نداشت. از طرف دیگر کاهش صادرات باعث کاهش ارزآوری و نیز افزایش قیمت دلار در بازار داخل خواهد شد. بدین ترتیب این مصوبه از منظر فولادسازان نه تنها به شرکت‌ها و سهامداران آن‌ها بلکه حتی به کل مردم با افزایش نرخ دلار آسیب خواهد زد.
یکی دیگر از معایب عوارض صادراتی وضع شده این است که فولاسازان کشور برای اینکه تعرفه کمتری به دولت بپردازند مجبورند با قیمت‌های پایین‌تری محصولات خود را به واردکنندگان بفروشند. یعنی اگر هر تن شمش خود را مثلا به جای ۷۲۰ دلار به ۶۵۵ دلار بفروشند آنگاه فقط ۱۱ درصد عوارض (به جای ۱۷ درصد) به دولت خواهند پرداخت. یعنی فولادسازان مجبورند محصولات خود را در بازار ارزان بفروشند و به نوعی رقابت برای کمتر تعرفه دادن شکل بگیرد.
انجمن جهانی فولاد در گزارش جدید ماهانه‌ی خود از سقوط ۱۸ درصدی تولید فولاد خام ایران در ماه می‌نسبت به مدت مشابه سال گذشته خبر داد و این در حالیست که ایران در ماه آوریل نیز افت ۲۱ درصدی را تجربه کرده بود. ترکیبی از تعرفه صادرات توسط دولت و همچنین ارزان‌فروشی روسیه در در بازار عوامل افت صادرات ایران به شمار می‌روند.
خاموشی‌ها بلای جان صنعت فولاد
وزارت صنعت به صنایع فولادی ابلاغ کرده که تا ۱۰ تیرماه سال جاری واحد‌های تولید فقط در شیفت شب و از ساعت ۲۴ تا ۸ صبح می‌توانند با ظرفیت کامل فعالیت کنند. جدای از اینکه بسیاری از واحد‌هایی که شیفت شب ندارند باید این شیفت خود را فعال کنند که این فرآیندی هزینه‌بر است مسأله این است که طبق گفته «رضا شهرستانی» عضو هیئت مدیره انجمن تولیدکنندگان فولاد، گرم کردن کوره‌ها در شرکتی مانند فولاد مبارکه حدود ۴ ساعت زمان می‌برد و فقط ۴ ساعت دیگر به تولید اختصاص پیدا می‌کند که این امر موجب کاهش شدید تولید طی ماه‌های پیش رو خواهد بود.
شهرستانی همچنین گفته با این وضعیت محدودیت برق حتی اگر به میزان سال گذشته تولید شود کار بزرگی اتفاق افتاده است. سال گذشته هدف‌گذاری ۳۴ میلیون تن برنامه‌ریزی شد، اما در عمل ۲۷ میلیون تن تولید شد که حدود ۶ میلیون تن کمتر از سال ۹۹ بود، امسال یعنی ۱۴۰۱ هدف‌گذاری ۵۰ میلیون تن برنامه‌ریزی شده، اما احتمالا میزان تولید به مانند پارسال یعنی ۲۷ میلیون تن خواهد بود (دنیای اقتصاد، ۳۰ خرداد ۱۴۰۱).
لطفا جهت تماشای ویدئو کلیک کنید
