اشاره
در آستانه چهل و یکمین سالروز شهادت معمار انقلاب اسلامی ایران شهید مظلوم آیت‌الله بهشتی و هفتاد و دو تن از یاران امام و انقلاب قرار داریم. در هفتم تیرماه سال 1360 غرب‌گرایان و منافقین دست به دست هم دادند تا انقلاب اسلامی ایران را از وجود کسانی محروم کنند که آزادی اندیشه را سرلوحه کار خود می‌دانستند و آیت‌الله سیدمحمد حسینی بهشتی به عنوان دبیرکل حزب جمهوری اسلامی با اینکه رئیس قوه قضائیه کشور بود، بدون اینکه برای خود شان و جایگاهی قائل باشد، در کمال تواضع با سران احزاب بر سر یک میز نشست و آزادانه و بدون هیچگونه هراسی از نظرات و اندیشه‌های مخالف با آنان به گفتگو پرداخت.
جالب است که در همان سال‌ها جریان‌های مخالف، شهید مظلوم آیت‌الله بهشتی و جریان انقلابی کشور را به انحصارطلبی متهم می‌کردند و مدام مسئولین کشور را به ممانعت از آزادی بیان متهم می‌نمودند در حالی که یکی از بالاترین مقامات رسمی کشور که در عین حال اندیشمندی با جامعیت علمی حوزوی و دانشگاهی بود، با سران آنان به مناظره می‌نشست.
آنچه در ادامه مطالعه می‌فرمائید، متن مناظره تلویزیونی شهید مظلوم آیت‌الله بهشتی با سه تن از سران احزاب وقت یعنی حبیب‌الله پیمان از جنبش مسلمانان مبارز، مهدی فتاپور از سازمان فدائیان خلق (اکثریت) و نورالدین کیانوری از حزب توده ایران است که در روز جمعه مورخ 1/3/1360 (حدود یکماه قبل از شهادت شهید بهشتی) تحت عنوان بحث آزاد پیرامون مسائل سیاسی - اجتماعی بنام «آزادی، هرج و مرج، زورمداری» انجام شد و از تلویزیون جمهوری اسلامی پخش گردید.
این مناظره، یکی از نادرترین اتفاقات در انقلاب‌ اسلامی ایران است که در آن مخالفین نظام جمهوری اسلامی در گفتگو با رئیس قوه قضائیه جمهوری اسلامی، بدون هیچ هراسی نظرات خود را بیان می‌کنند و از تلویزیون کشور هم پخش می‌شود. مهم‌ترین نکته این مناظره، اعتقاد عملی به آزادی بیان و برخورد اندیشه‌ها و عمل به شعارهایی است که در روزهای مبارزه علیه رژیم طاغوت بر زبان‌ها جاری بود.
***
مجری: بنام خدا و عرض سلام خدمت هموطنان عزیز. سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران پس از استقرار مدیریت جدید توفیق یافته که برنامه‌هایی در جهت روشنگری مسائل سیاسی، و آشنا کردن ملت قهرمان ایران با مسائل مبتلا به جامعه که می‌تواند در جریان جنگ تحمیلی، تا حد زیادی از فشار بار پشت جبهه کاهش بدهد و تشنجی که گه‌گاه برای انحراف افکار جامعه آفریده می‌شود جلوگیری کنند، تهیه کند. درباره این برنامه‌ها که به صورت بحث آزاد به حضور بینندگان عزیز عرضه می‌شود انگیزه‌های سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران در درجه اول روشن کردن بعضی مبهمات درباره مسائل ایدئولوژیک، مسائل سیاسی و مسائل اقتصادی در جامعه انقلابی امروز ایران است که در همه آنها سعی بر این است تا در جهت هرچه بیشتر تحقق بخشیدن به اصول اسلامی و آشنائی افکار با اصول اسلام گام بردارد. با شنیدن و دانستن نقطه‌نظرهای مکاتب مختلف در این راه سعی داریم هرچه بهتر در سالم‌سازی جامعه قدم برداریم و با گروه‌هائی که با مسائل برخورد صادقانه دارند برخورد کنیم و به مصداق «فَبَشِّرْ عِبَادِ الَّذِینَ یَسْتَمِعُونَ الْقَوْلَ فَیَتَّبِعُونَ اَحْسَنَه»، سعی داریم که به بهترین نحو و صادقانه‌ترین نحو تمام نقطه‌نظرهای گروه‌های مختلفی که آنها هم در کارشان صداقت دارند و امانت دارند به حضور بینندگان عرضه بداریم. در جلسات مقدماتی که تشکیل شد، برای دانستن نقطه‌نظرهای گروهها و احزاب مختلف تقریباً تمامی آنها شرکت کردند. و ما در موقعی که این برنامه‌ها برای ضبط کردن و عرضه کردن آغاز شد متاسفانه خیلی از آنها نیامدند و شرکت نکردند. البته سازمان رادیو تلویزیون موظف بود تمام سازمان‌های سیاسی که اعلام مبارزه مسلحانه علیه دولت جمهوری اسلامی ایران نکرده‌اند در این بحث‌ها شرکت دهد. ولی آنها خودشان، اغلبشان با وجود شرکت در بحث‌های مقدماتی در ضبط برنامه شرکت نکردند. و اگر بخواهیم نام ببریم، سازمان مجاهدین خلق، جبهه ملی، دفتر هماهنگی مردم با آقای رئیس‌جمهور، جاما، نهضت آزادی و سازمان مجاهدین انقلاب اسلامی، که البته در مورد سازمان مجاهدین انقلاب اسلامی باید تذکر دهم که آنها علاقه داشتند تا در این بحث‌ها شرکت کنند منتهی صحبت‌شان بر این بود که بایستی سازمان‌هائی شبیه جبهه ملی و یا نهضت آزادی و گروه‌هائی که با ما اختلاف‌نظر دارند، حتماً شرکت کنند تا ما شرکت داشته باشیم، که چون آنها نبودند پس در نتیجه سازمان مجاهدین انقلاب اسلامی هم شرکت نکردند. به هر حال این برنامه که بصورت بحث آزاد ارائه می‌شود آماده است و دیگر نمی‌تواند بهانه‌ای برای گروهها و احزاب مختلف باشد که در مملکت اختناق است و کسی نمی‌گذارد ما حرف‌هایمان را بزنیم. و حتی سازمانی بوده که نامه سرگشاده خدمت امام نوشته و تذکر داده که نمی‌گذارند ما بیائیم در تلویزیون و مسئله چماقداری را مطرح بکنیم. اصولاً تیتر برنامه امروز ما همین مسئله است. منتهی با عنوان آزادی، هرج و مرج و زورمداری، یعنی تمام مسائلی که آنها علاقه‌مند هستند مطرح کنند عیناً ما در این برنامه آماده مطرح کردنش هستیم. و امیدواریم که پخش این برنامه بهانه‌ای نگذارد برای آنها گروهها که بیایند و عنوان کنند که نمی‌گذارند ما حرفهایمان را در سازمان بزنیم – البته این بحث ممکن است در این برنامه به اتمام نرسد هیچ اشکالی ندارد می‌تواند بصورت سریال ادامه پیدا کند و گروه‌ها بیایند و ادامه دهند تا به یک نتیجه‌ای برسد. سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران با اینکه خودش موضع‌گیری دارد درباره مسائل ولی بحثی که در اینجا درمی‌گیرد کاملا بی‌طرف است و به‌هیچ‌وجه از هیچ حزب و گروهی طرفداری نمی‌کند. موضوع بحث امروز ما همانطور که عرض کردم، آزادی، هرج و مرج و زورمداری است. کسانی که در این بحث شرکت دارند بترتیب خدمت‌تان معرفی می‌کنم. آقای حبیب‌الله پیمان از جنبش مسلمانان مبارز، آقای سیدمحمد حسینی بهشتی از حزب جمهوری اسلامی، آقای نورالدین کیانوری از حزب توده، آقای مهدی فتاپور از سازمان فدائیان خلق. وقتی که برای صحبت به آقایان داده می‌شود بطور مساوی تقسیم می‌شود و ابتدا من از آقای بهشتی شروع می‌کنم. از ایشان خواهش می‌کنم نقطه‌نظرهای خودشان را درباره آزادی بفرمایند و اصولاً بفرمایند که این بحث آزاد چگونه می‌تواند راهی برای آشنائی با مفهوم آزادی برای ما عرضه بدارد.
آیت‌الله بهشتی: بسم‌الله الرحمن الرحیم: بی‌شک در یک جامعه زنده برخورد سالم و سازنده آراء و افکار شرط زنده ‌ماندن و پیشرفت کردن است، ما در طول مدت چندین ده‌ساله‌ای که در رابطه با اسلام و مبارزه مسلمانان بر ضد هرگونه جباریت سخن گفتیم و یا نوشتیم و یا بحث کردیم همیشه روی آن تکیه کرده‌ایم و گفتیم که اسلام از نظر جهان‌بینی و ایدئولوژی از نظر نظام عقیده و نظام رفتاری بر روی آزادی انسان تاکید دارد. حزب جمهوری اسلامی هم از آغاز که کلیات مرامنامه‌اش منتشر شد در همان آغاز تاسیس حزب، روی این مطلب تایید کرده و در مقالات مفصلی که در شرح مواضع حزب منتشر شد، این مطلب را با تفصیل بیشتر بیان کرده‌ایم. وقتی دعوت شد که این برنامه در صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران اجرا بشود و گفته شد که گروههای گوناگون که اطراف این بحث هستند، شرکت می‌کنند، شورای حزب تصمیم گرفت، نماینده‌ای بفرستد، این نماینده در جلسات مقدماتی شرکت کرد. آمادگی حزب را برای شرکت فعال و خلاق و روشنگر در این بحث اعلام کرد، موضوعات انتخاب شده به حزب اعلام شد و حزب روی موضوعات هم تصمیم گرفت که بر همین منوال در بحث شرکت کند ولی بعد گفتند که از آن جمعیت‌های متعدد که خیلی هم در نشریات و سخنرانیها و بحثهایشان که دم از ضرورت بحث آزاد می‌زنند، عده‌ای پای عمل که پیش آمده شرکت نکرده‌اند البته این تجربه‌ای است که ما مکرر داشته‌ایم که هر وقت برای بحث آزاد زمینه آماده می‌شود و می‌شود گروهها شرکت بکنند، کسانی که معمولاً مسئله آزادی و بحث آزاد را بیشتر به صورت یک شعار و یک پرچم خاص برای خودشان و گروهشان مطرح می‌کنند عقب می‌زنند و نمی‌آیند این دومین بار است در همین مقطع اخیر، بهرحال ما فقط می‌خواستیم بدانیم که بالاخره در این بحث و گفتگو نظرهای کاملاً متقابل حضور دارند یا نه؟ وقتی گفتند که در بحث دو گروه مارکسیست هم حضور دارد که طبیعتاً جهان‌ بینی و زیربنای فکریش درست مقابل اسلام است پس طبیعی بود که حزب جمهوری اسلامی این را یک میدان برخورد آراء و اندیشه‌هایی از جهان‌بینی‌های مختلف و متقابل بیابد و این بحث را پربار بشناسد البته اگر گروههائی که احیاناً زیربناهای دیگر دارند، جهان‌بینی‌های دیگر دارند از قبیل آنهائی که جهان‌بینی‌های لیبرالیستی دارند و بیشتر از آن مسیر سخن می‌گویند و حرکت می‌کنند یا بینش‌های التقاطی دارند، بین اسلام و مارکسیسم، اسلام و لیبرالیسم و نظایر اینها، آنها هم شرکت می‌کردند این بحث می‌توانست جامع‌تر باشد. اما به عقیده ما باید این برنامه حتماً در جامعه آغاز شود و پیش برود و مردم ما و بخصوص نسل جوان و نوجوان ما ببینند و بیابند که می‌شود حرف‌ها را بدون ظاهرسازیها و بدون مانورهای بی‌جا، صرفاً در شکل برخورد سالم آراء و اندیشه‌ها مطرح کرد. هر قدر هم این بحث‌ها زیربناهایش متفاوت باشد و از نظر جهان‌بینی صد و هشتاد درجه هم متقابل باشند و متفاوت باشند اشکالی نیست این همان است که همیشه می‌گوئیم که در جامعه اسلام در جامعه محمدی، در جامعه امام جعفر صادق، در این جامعه آزادی سالم و سازنده باید باشد، و باید تامین بشود. امیدواریم این آغاز سودمندی باشد برای این برنامه‌ها و امیدواریم که ما بتوانیم به شکل سودمند و سالمی در این برنامه‌ها شرکت داشته باشیم. در این آغاز نقطه‌نظر این است که دیدگاههای اصلی بیان شود. من برای اینکه دقیقاً دیدگاههای اسلامی را که حزب جمهوری اسلامی بعنوان یک سازمان و یک تشکیلات اسلامی دارد بیان بکنم برای بینندگان و شنوندگان عزیز و برای آقایانی که در بحث شرکت دارند ترجیح می‌دهم که عین مطالب مواضع را بخوانم که با دقت بیشتری مطرح شده باشد آزادی، در جهان‌بینی اسلام انسان شدنی است مستمر و پویشی است خودآگاه، انتخاب‌گر و خودساز، (ما تاکید داریم روی این چهار عنوان) در جهان‌بینی اسلام انسان شدن است شدنی است مستمر همواره شدن است و پویشی است تلاش است پویشی است خودآگاه و انتخاب‌گر، انتخاب‌کننده و خودساز، در نهاد و نهانش کنشها، خواستها و انگیزه‌ها آفریده شده که او را به این حرکت و پویش خودساز وامی‌دارد و او براساس آگاهی‌هایی که در فطرتش زمینه دارد و در پرتو تجربه و عمل بارور می‌شود و با قدرت گزینش آزاد که به او داده شده جهت این پویش را، جهت این پویش سازنده را آگاهانه و آزادانه برمی‌گزیند و در جهتی که خود انتخاب و اختیار کرده است، رشد می‌کند، جلو می‌رود و ساخته می‌شود و ویژگی انسان، ویژگی اساسی انسان همین خودسازی و محیط‌سازی آگاهانه و آزادانه اوست. ارزش او در همین است که می‌تواند آزادانه به راه خیر و فضیلت درآید یا آزادانه به راه زشتی شر و پستی و ناپاکی فروغلطد و این است آزمون بزرگ که در آن شرکت دارد. به بیان قرآن: «اِنَّا خَلَقْنَا الْاِنْسَانَ مِنْ نُطْفَهٍ اَمْشَاجٍ نَبْتَلِیهِ فَجَعَلْنَاهُ سَمِیعًا بَصِیرًا اِنَّا هَدَیْنَاهُ السَّبِیلَ اِمَّا شَاکِرًا وَاِمَّا کَفُورًا» ما انسان را از چکیده‌ای به هم تافته و در هم آمیخته آفریدیم تا وی را بیازمائیم و او را شنوا و بینا ساختیم ما راه را به او نشان دادیم یا اینکه پاسدار نعمت شود یا ناسپاس، سوره دهر آیه 2 و در سوره کهف آیه 28 «وَقُلِ الْحَقُّ مِنْ رَبِّکُمْ فَمَنْ شَاءَ فَلْیُوْمِنْ وَمَنْ شَاءَ فَلْیَکْفُرْ» بگو حق از جانب خداوندگارتان است هر که می‌خواهد باور کند، هر که می‌خواهد باور نکند. بنابراین اصل در زندگی انسان این است که آزاد بماند و این آزادی او محدود نگردد مگر محدودیت‌هائی که اگر رعایت نشود به آزادی واقعی خود او یا به آزادی دیگران لطمه زند. این کلی و فشرده نظر ما در زمینه آزادی تا در ادامه بحث پیرامون آزادی و بی‌بند و باری و آزادی عقیده و آزادیهای سیاسی، انشاء‌الله صحبت خواهیم کرد.
مجری: دقیقاً صحبت شما ده دقیقه و پانزده ثانیه طول کشید من از آقای کیانوری خواهش می‌کنم نقطه‌نظرشان را درباره آزادی و اصولاً همین بحث آزاد بفرمایند.
نورالدین کیانوری: به نام حزب توده ایران، ما به اینکار صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران جدا تبریک می‌گوییم. حزب توده ایران جزو آن سازمانهای سیاسی است که در دوران چهل ساله موجودیت خودش خیلی کم از چنین امکانی شاید اصلاً از چنین امکانی برخوردار بوده است که بوسیله یک دستگاه تبلیغاتی اینقدر گسترده‌ای مانند صدا و سیمای جمهوری اسلامی نظریات خودش را بتواند با توده‌های زحمتکش با مردم ایران مطرح بکند به این ترتیب ما تبریک می‌گوییم به این ابتکار، ابتکار بسیار به جایی است برای اینکه در جامعه ما بویژه در دوران ماههای اخیر بحث‌های خیلی زیادی درباره این انجام گرفته است که آیا آنچه که در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران در مورد تامین آزادی فکر و اندیشه و اظهار عقیده مطرح شده و تثبیت شده آیا اینها در واقعیت هم امکان این را خواهند داشت که عملی بشوند یا خیر؟ این بحثی که در سیما و صدای جمهوری اسلامی ایران شروع شده به نظر ما یک تاییدی می‌تواند باشد اگر دنبال بشود با تمام وسعتی که در نظر گرفته شده برای اینکه این مسائلی که قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران تثبیت شده بطور جدی از طرف مقامات حاکمیت کنونی ایران دنبال می‌شود. ما خیلی متاسف هستیم از اینکه گروههائی که خیلی لازم بود در چنین بحثی شرکت بکنند و خیلی این مسائل را مطرح می‌کردند از مدتها پیش که چنین بحثی ضرورت دارد برای روشنگری در میان توده مردم نسبت به مسائل سیاسی، اقتصادی و اجتماعی ایران از یک چنین امکانی بهره‌گیری نکردند و در این بحث به دلایلی که به نظر ما این دلایل به هیچ وجه بنیادی و اساسی نیست شرکت نکردند و امیدوار هستیم که در بحثهای آینده با نتیجه گرفتن از بحثهای اولیه این بحث‌هایی که الان 2 تاش یکی انجام گرفته و یکی درحال انجام است و دیگری هم انجام خواهد گرفت آنها هم به این نتیجه برسند که شرکت در این بحث‌ها، نه‌تنها ضرری ندارد بلکه می‌تواند بسیار مفید باشد. از این جهت می‌تواند مفید باشد که بحث بین نظریات گوناگون در یک جامعه آزاد هیچ‌وقت نمی‌تواند در صورتیکه هدف عبارت نباشد از گمراه کردن مردم نمی‌تواند مضر باشد و حتماً مفید است، برای اینکه نظریات مختلف با همدیگر برخورد پیدا می‌کنند و در این برخورد می‌توانند حتی یک صیقل پیدا بکنند، حتی می‌توانند همدیگر را تکمیل بکنند می‌توانند به همدیگر کمک بکنند می‌توانند نقاط ضعف همدیگر را کم بکنند و در نتیجه برای افکار عمومی مردم راهنمای بهتری باشند خوب با این ترتیب همانطور که گفتم امیدوار هستیم که در بحث‌های آینده این جرگه بحث‌کنندگان ما از آنچه که امروز هست وسیع‌تر بشود و تمام آنهایی که علاقمند هستند نظریاتشان را با مردم مطرح بکنند در این بحث شرکت بکنند. ولی آنچه که مربوط هست به خود بحث که بحث آزادی، هرج و مرج و زورمداری هست بحث فوق‌العاده بااهمیتی هست و واقعیت این است که بحث در مورد یکی از مهمترین و اساسی‌ترین مسائل اجتماعی ما انجام می‌گیرد که حقوق انسانها، حقوق مردم، حقوق اقشار مختلف جامعه ما در این جامعه چیست از نظر آنچه که من می‌توانم به نام موضع‌گیری اساسی حزب توده ایران در مورد مساله ازادی در جامعه در ابتدای بحث مطرح بکنم گمان می‌کنم کافی خواهد بود که بخشی از برنامه جدید حزب توده ایران که کوتاه هم هست در مورد تحکیم مبانی آزادی و تامین امنیت اجتماعی را به اطلاع شنوندگان گرامی برسانم در این بحث ما نظر خودمان را نسبت به آزادی بطور دقیق مطرح کردیم شکوفایی جمهوری اسلامی نوبنیاد ایران تنها در صورت شرکت آزاد و فعال همه نیروهای خلق، یعنی توده‌های ده‌ها میلیونی کارگران و دهقانان و پیشه‌وران و روشنفکران زحمتکش در تعیین سرنوشت کشور امکان‌ پذیرد.

*آیت‌الله بهشتی: بی‌شک در یک جامعه زنده برخورد سالم و سازنده آراء و افکار شرط زنده ‌ماندن و پیشرفت کردن است
*نورالدین کیانوری: ما به اینکار صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران جدا تبریک می‌گوییم. حزب توده اصلاً از چنین امکانی برخوردار نبوده است که بوسیله یک دستگاه تبلیغاتی اینقدر گسترده‌ای مانند صدا و سیمای جمهوری اسلامی نظریات خودش را بتواند با توده‌های زحمتکش مردم ایران مطرح بکند .