در یکصدمین سالگرد حضور امام خمینی در قم، نمایشگاه «حضور یکصدساله خورشید» به همت موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی در قم برگزار شد. در حاشیه این نمایشگاه استاد عندلیب همدانی در نشست علمی جایگاه تراث روایی در مبانی مکتب قم - از حاج شیخ عبدالکریم حائری تا امام خمینی، به سخنرانی پرداخت و در آن مبنای امام خمینی در این باره را تشریح کرد.
شش مبنای روائی
استاد عندلیب در این جلسه اظهار اظهار داشت: بزرگان شیعه از ابتدا تاکنون، مبانی متفاوتی در مواجهه با حدیث دارند، می‌توان این دیدگاه‌‌ها را به 6 قسم تقسیم کرد گرچه خود گرایش‌های گوناگونی دارند؛ 1. مبنای محققینی مانند مرحوم کلینی، صدوق که آنها نیز وارث رواه جلیل‌القدر پیشین ما هستند و مولف دو کتاب از کتاب‌های اصلی شیعه هستند. این مسلک بعد هم ادامه داشته است. شما می‌توانید کسانی مانند علامه فیض و علامه مجلسی را از این گروه به حساب اورید. 2. مبنای اخباریین است که انها هم یکسان نیستند و بین آنها اختلاف نظرهای جدی مشاهده می‌شود. 3. مجتهدانی که مبنای انها برپایه انسداد است مانند میرزای قمی و دیگران که اینها اگر به روایات مراجعه می‌کنند، فتوا می‌دهند از باب ضمّ مطلق به آنها مراجعه می‌شود. 4. مجتهدانی که شبه انسدادی هستند یعنی مقدمات انسداد را تقریبا پذیرفته‌اند ولی به حجت ضمّ مطلق نرسیده‌اند بلکه راه پیشنهادی آنها مراجعه به کتب معتبر حدیث از باب احتیاط است و احتیاط را در این محدوده موجب عسر و حرج نمی‌دانند. 5. مجتهدانی که فقط به خبر واحد صادره شده از ثقه عمل می‌کنند. اینها خبر واحدی را می‌پذیرند که یا صحیح السند باشد یا موثق. در این گروه، کسانی ماند صاحب مدارک قرار دارند. 6. مجتهدانی که نه تنها به خبر ثقه عمل می‌کنند به تنهایی بلکه هرخبری که از هر راهی برای مجتهد وثوق به صدور حاصل شود، به این نوع اخبار عمل می‌کند و دایره را منحصر به روایات صحیحه یا موثقه نمی‌کنند. برای آنها وثوق به صدور اهمیت دارد. بزرگانی که ما درباره آنها بحث می‌کنیم از محقق داماد تا امام خمینی(ره) داخل در دسته ششم جای می‌گیرند.
او ادامه داد: اگر مبنای ما در پذیرش خبر واحد، تمسک به سنت باشد، از نظر مرحوم حائری، قدر متیقن خبر ثقه است ولی اگر مبنا برای حجیت خبر، سیره عقلا باشد، ایشان می‌گوید هر خبری که وثوق به صدورش داشته باشیم.
این استاد حوزه علمیه قم گفت: مرحوم آیت‌الله محقق داماد در تقریرات اصولی در پاسخ به سخن انسدادیون که می‌گویند باب علم و علمی مسدود است، می‌گوید باب علمی مسدود نیست چون به اندازه‌ای که در معظم فقه نیاز داریم، از روایات معتبره داریم و اگر هم در مواردی به اصل یا اماره‌ای غیر از خبر واحد مراجعه کنیم، خدشه‌ای به وجود نمی‌آید. ایشان چه در مباحث اصولی و چه کلمات فقهی خودش جزو خانواده وثوق به صدور است و خود را محصور در روایات صحیحه نکرده است. بزرگان حوزه علمیه قم از نظر حدیثی بااینکه اختلاف نظرهای عمده‌ای باهم دارند اما همگی در خانواده وثوق به صدور جای می‌گیرند.
او در ادامه افزود: مجتهدانی که در قاموسشان عناصری مانند اعراض فقها از یک روایت، شهرت با هر سه قسم روائیه، فتوائیه، عملیه، اجماع و امثال اینها مهم است، همه در استفاده از این عناصر اختلافی ندارند و آیت‌الله خویی در این بین، از همه مقدم‌تر است. ایشان تصریح دارد که روایات فقهی ما فقط روایاتی نیست که فقط در مجامع روایی امده است بلکه بسیاری از روایات ما در کتب فقهیه‌ای مانند معالی شیخ، متن روایت است که به صورت فتوا آمده است و لذا می‌توان این روایات را در حکم روایت مرسله دانست و نباید اینها را در جمعبندی کنار گذاشت.
امتیاز امام خمینی
عندلیب همدانی گفت: امام خمینی در کتاب «الطهاره»، دایره را برای فتوا دادن محدود به روایات کتب اربعه و امثال آن نمی‌کند، می‌گوید همین شهرت عظیمه کافی برای فتواست.
او با تاکید بر اینکه در کتاب‌های فقهی کمتر به مباحث رجالی پرداخته می‌شود، گفت: امتیاز امام خمینی نسبت به سایر فقها این است که در جای خود در فقه وارد مباحث رجالی می‌شود. ایشان نقدهایی به کتاب رجال کشفی وارد می‌کند و سپس سراغ ابن ابی عمیر می‌آید و می‌گوید نجاشی درباره او می‌گوید علمای ما به روایات ابن ابی عمیر اطمینان دارند چون کتاب‌های ایشان از بین رفته بود و از حافظه کمک می‌گرفت. امام خمینی می‌فرماید که صرف زیان کتب نمی‌تواند موجب عمل به مراسیل ابن ابی عمیر باشد باید دلیل دیگری باشد برای مراجعه به او. و این هم دلالت می‌کند که مرسلات او مورد قبول است.
استاد حوزه علمیه قم به نمونه‌های دیگری در این زمینه اشاره کرد و افزود: در کتاب «بیع» در بحث ولایت فقیه، صریحا می‌فرماید: «مراسیل مرحوم صدوق که با «قال» شروع شده باشد نشان از اعتماد صدوق دارد و این برای ما کافی است». بنابراین مرسلات صدوق را قبول می‌کند درحالیکه می‌فرماید در مرسلات ابن ابی عمیر، «ان قلت» است.
او افزود: امام خمینی در کتاب البیع راجع به حدیث مجاری الامور، می‌فرماید: درست است که این حدیث در تحف‌العقول است و در اعتماد به این کتاب، بحث‌هایی است اما همینکه صاحب وسائل نسخه‌ای دستش بوده و اعتماد به آن نسخه تحف‌العقول کرده و نقل کرده است، اینکه این کتاب وجود دارد، برای ما کافی است. آیت‌الله بروجردی، به مناسبتی بحث تحف العقول را مطرح کرده و مولف آن را مجهول می‌داند یعنی برای ایشان ثابت نشده است که صاحب کتاب، حسن بن علی بن شعبه است با اینکه صاحب وسائل گفته است.
عندلیب همدانی گفت: یکی از امتیازات خوب امام خمینی در مورد اعتماد به روایات، «نقد متن» است که کمتر از دیگر بزرگان دیده می‌شود.