| استفاده از زکات فطره برای حل مشکلات اجتماعی *چند مساله کلی راجع به زکات فطره است. برادران و خواهران می‌دانند که یکی از اعمال و عبادات روز عید فطر، دادن زکات فطره است. این زکات، زکات ابدان است. ما دو زکات داریم، زکات اموال و زکات ابدان.
اموال همان زکات معمولی است که انسان بخشی از دارایی را به عنوان تصفیه مال، در راه خدا می‌دهد. زکات ابدان، زکات سلامتی انسان و بیمه انسان است که بخش ناچیزی از مال را برای سلامتی بدنش می‌دهد. البته بدن، فقط بخش مادی انسان نیست. چند مطلب کلی راجع به زکات می‌گویم و وارد جزئیات آن نمی‌شوم. مکلف این زکات کیست؟ و چه کسی باید این زکات را بدهد؟
هر انسان مکلف یعنی کسی که به سطح تکلیف رسیده باشد (15 سال یا با رشدی که اسلام او را به عنوان رشد تکلیف شناخته) و شرایط عام تکلیف را داشته باشد، یعنی عاقل و آزاد باشد (که جزو شرایط تکلیف نیست اما در زکات ابدان هست) باید زکات را بپردازد. بچه‌ها خودشان زکات فطره ندارند، اما اگر بچه تحت تکفل انسان مکلف دیگری باشد، آن مکلف مسئول باید زکاتش را بدهد. بچه اگر پولدار هم باشد و پدرش فوت کرده باشد و تحت قیمومت دیگری باشد، زکات نمی‌دهد، اما اگر کسی خرج او را می‌دهد یا شما زندگی او را اداره می‌کنید، یا مهمان است و از عائله‌اش حساب شود، باید زکاتش را بدهید. و انسانی که می‌خواهد زکات بدهد باید غنی باشد. یعنی یا آنقدر مال داشته باشد که خرج یک سالش در آن باشد یا این که یک شغل داشته باشد که با آن به طور معمول زندگیش تامین شود (کارمند، کارگر، مستخدم، دکان‌دار یا کسب دیگر.) برای فقیر (منظور کسی است که خرج یک سالش را ندارد؛ یا با شغل یا با سرمایه) واجب نیست زکات بدهد. البته مستحب هست. و به هر حال اگر فقیر هم هستید می‌توانید زکات فطره را بدهید. و اگر نتوانید برای همه آنهایی که تحت تکفل‌تان هستند بپردازید، جداگانه بدهید، بین افراد خانواده دست به دست کنید تا برسد به آن آخر تا همه‌تان زکات فطره داده باشید. آن آخری اگر فقیر است می‌تواند خودش بردارد و اگر نیست می‌تواند به فقیری خارج از خانواده رد کند.
روز آخر ماه رمضان، اول غروب، هرکس این شرایط را داشته باشد بر او واجب است زکات فطره را تا روز عید فطر، قبل از نماز بپردازد یا کنار بگذارد (البته بعد از آن هم می‌توانید بدهید.) و مقدار آن سه کیلو غذای معمولی که مصرف می‌کنیم است. بیشتر برنج می‌خورید، برنج، اگر بیشتر نان می‌خورید، نان. (معمولاً در ایران قوت غالب غیر از گندم و برنج کم است.) لازم نیست خود جنس را بدهید؛ می‌توانید قیمتش را بدهید. قیمت هم قیمت معمول است. مصرف زکات فطره مثل زکات معمولی است و 8 مصرف دارد.
1- فقیر (همانهایی که برایشان زکات فطره واجب نیست.) و خیلی از خانواده‌ها هستند که زکات می‌دهند اما به عنوان مستحب؛ برایشان واجب نیست؛ خرج سالشان را ندارند.
2- مسکین (بی‌چیزتر از فقیر است.) خیلی از خانواده‌ها هستند که در زندگیشان کمبود دارند، فقیر هستند اما مسکین نیستند. مسکین آن خانواده‌های درمانده هستند. یعنی آنقدر کمبود دارند که می‌شود به آنها گفت درمانده. زمین‌گیر شده‌اند و ناچار با سوال و درخواست و کمک‌های این و آن باید زندگیشان را بگذرانند.
3- کسانی که مسئولیت گرفتن و پرداختن و خرج زکات را به عهده دارند. (به هر حال امور زکات اداره می‌خواهد.) بخشی از این پول را می‌شود خرج آنها کنیم؛ حقوق و وسایل زندگیشان را بدهیم.
4- مولفه قلوبهم. یعنی کسانی که مسلمان نیستند. (از نظر ما در درجه اول باید مسلمان مومن باشد؛ و شیعه. البته با شرایط خاصی به اهل سنت هم می‌توانیم بدهیم.) و با دادن این کمک قلبشان به اسلام نزدیک می‌شود. زکات وسیله‌ای می‌شود برای هدایت او. یعنی این محبت او را تحت تاثیر عاطفی قرار می‌دهد و باعث نزدیک شدنش به اسلام می‌شود. اگر ببینید غیرمسلمان نیازمندی هست و شما اگر به او کمک کنید به اسلام علاقمند می‌شود می‌توانید از زکات فطره به او بدهید.
5- مصرف زکات در راه آزادی بندگان که الحمدلله فعلاً در محیط ما نیست. یکی از مصارف زکات این است که با پرداخت آن بنده‌ها را آزاد کنیم. و این نشان می‌دهد که اسلام ضدبرده است که یکی از مصارف زکات را آزاد کردن برده‌ها قرار داده، نمی‌خواهد کسی برده بماند.
6- فی‌سبیل‌الله (در راه خدا) که بیشتر تفسیر می‌شود به کارهای عام‌المنفعه مثل جنگ فعلی که برای مخارج آن می‌توان به این وسیله کمک کرد یا برای ایجاد پل، مدرسه، مسجد یا کارهای خیری که نفعش به همه مردم می‌رسد، می‌شود زکات در آنجا مصرف شود. شما می‌توانید فطره‌تان را برای این مصارف بدهید.
7- مقروض‌ها. کسانی که نتوانند قرضشان را بپردازند و بدهی دارند، می‌شود زکات فطره را به آنها داد تا قرضشان را بدهند.
8- ابن‌السبیل، (در راه ماندگان) کسانی هستند که در شهر خودشان امکانات دارند و فقیر هم نیستند، اما حالا که به تهران یا جای دیگر آمده‌اند و کم آورده‌اند (ماشین‌شان خراب شده، رفته‌اند برای تعمیر ماشین و پول‌هایشان را داده‌اند و دستشان خالی است یا مریض شده‌اند) می‌شود از اموال زکات فطره برای تامین خرج راه‌شان داد. امروز زلزله‌زده‌ها جزء مسائل روز هستند. دولت آنها را تامین خواهد کرد امّا فعلاً فی‌سبیل‌الله حساب می‌شود. ما قبل از پیروزی انقلاب برای مردم فلسطین و برای فاجعه‌ای که در پاکستان بوجود آمده بود، (با نظر علماء) پولهایمان را می‌دادیم که به عنوان فی‌سبیل‌الله بود.
جالب است که اسلام در چنین روزی که تعطیل است (می‌خواهد عید تعطیل باشد بودجه‌ای تهیه می‌بیند که رقم عظیمی است. امروز اگر 36 میلیون (آمار کوپن‌ها نشان می‌دهد 38 میلیون) در ایران باشد، با مراعاتی که مردم می‌کنند و با استحباب زکات می‌دهند (بعضی‌ها زیادتر از مقدار معین می‌دهند) شاید رقمی نزدیک یک میلیارد جمع شود. این جزو برنامه‌های اقتصادی کوتاه‌مدت اسلام است و از این گونه برنامه‌ها خیلی دارد. با همین رقم، گاهی کمبودهای دوران مبارزه را تامین می‌کردیم، که نقش اساسی در مبارزه‌مان داشت. رقمهای کوچک و ناچیز زکات در زندگی خانواده‌ها موثر نیست، اما [جمع می‌شود] و قطره‌قطره تبدیل به دریا می‌شود. و اگر برنامه، حساب، کتاب، و رقم و آماری باشد، می‌توان گفت که در آینده از طریق همین زکات فطره و زکات ابدان چه مقدار از مشکلات اجتماعی ما اصلاح شده است. ان‌شاء‌الله جامعه ما برمی‌گردد به طبیعت اسلامی خودش، سالم می‌شود. با حرکت درست الگویی می‌شویم برای جوامع دیگر.
(بخشی از خطبه نمازجمعه 12/5/1360)
*عید فطر، از روزهای بسیار مهمّ و سازنده و الهام بخش تاریخ زندگی ماست. دو عید بزرگ رسمی، یعنی عید فطر و عید اضحی در سال بعنوان عید اسلامی شناخته شده‌اند و برای آنها مراسم و مناسک خاص در نظر گرفته شده که نشان توجّه ذات اقدس باریتعالی نسبت به لحظات این دورها است و برای ما این لحظات ملکوتی و آسمانی، سرمایه عظیم الهی است. عید فطر از جهتی و عید اضحی از جهتی دیگر، عید فطر بخاطر گذشت یک ماه ریاضت شرعی، عبادت و تلاش برای نزدیکی به خداوند و حرکت به سوی سعادت و باز شدن افق رحمت الهی برانسانها است؛ انسانهایی که بخاطر یک ماه روزه، دعا، تلاوت قرآن و سایر عباداتی که نفس انسان را تسویه می‌کند و انسان را از آلودگیها پاک می‌کند و صیقل می‌دهد. امروز وارد دوران جدیدی از زندگی خودش شده، یک ماه خودسازی کرده برای این که یازده ماه دیگر را با دستآورد خویش بتواند زندگی اسلامی و انسانی داشته باشد و لذا احتمالاً یکی از معانی فطر همین است. چون کلمه فطر معانی مختلفی دارد که یا به معنای بازگشت به خلقت و فطرت است؛ یعنی انحرافاتی که انسان از مسیر خدا داشته است را اصلاح کرده و به آنچه که خداوند انسان را برای آن آفریده است، بازگشته است و یا به معنای خلقت است که باز هم همین نتیجه را دارد. یعنی باز هم انسان به خلقت اوّلیه خودش می‌رسد.
عید فطر روزی است که انسانهایی که حق ماه مبارک رمضان را ادا کرده باشند، به همان حالتی که خداوند خواسته است در آن باشند، بازگشته‌اند. انسانی که شایسته نزولی رحمت و برکت خداوند است. انسانی پاک از تمام آلودگیها که طاعب بازگشته و رحمت خداوند را جلب کرده. ان‌شاءاللّه امّت و ملّت ما و مسلمانهای دیگر، یک چنین موهبتی را از این ماه گرفته باشند. انسانی که اگر از راه خدا منحرف بوده، امروز باز خودش را در مسیر الهی می‌بیند و اگر منحرف بوده است، توبه کرده. لذا ما باید امروز از شرایط روحی خاصّی که در وجودمان است، درس‌هایی عظیمی بگیریم و آن را حفظ کنیم. توصیه من به شما عزیزان، برادران و خواهران‌مان این است که نگذارید در طول سال دستآوردهای ماه مبارک رمضان از دستتان برود. آنچه که در این لحظات مقدّس و در لیله‌القدر و ماه هدایت تحصیل کرده‌اید، این سرمایه عظیم را حفظ کنید و در طول سال هم آن را رشد دهید و آن را عصای راه خدا و راهنمای زندگی شرافتمندانه و حرکت به سوی جوار الهی قرار دهید. شما می‌دانید که از حالات بد انسان، عهد شکنی و شکستن توبه است. تحقیقاً بسیاری از ما در طول ماه مبارک رمضان توبه کرده‌ایم. از فاصله‌ای که با خداوند گرفته بودیم، برگشتیم و پیوند خودمان را با خداوند اصلاح کرده‌ایم و توفیق جلب رحمت خداوند را در اثر روزه و دعا و نیاش بدست آورده‌ایم. با خداوند عهد کرده‌ایم که با او باشیم و در اطاعت فرامین الهی، کوتاهی نکنیم و راه اولیاء و پیغمبرانش را حفظ کنیم. و داشته باشیم.
تحقیقاً آنهایی که اهل روزه و عبادت بودند در ماه مبارک رمضان اینها را نیز داشته‌اند و حیف است که انسان از عهدی که با خداوند کرده برگردد. باید هر روز بهتر از روز قبل به خداوند نزدیک شده باشیم. مبادا کسانی فکر کنند که ماه رمضان دوباره می‌آید و باز هم فرصت توبه و عنابه است، خدا رحیم است، ما را می‌بخشد! البته همین‌طور است. امّا طرز برخورد ممکن است خسارت بار باشد. ما نمی‌دانیم که آیا باز هم فرصت ماه مبارکی را خواهیم داشت یا نه؟ اگر هم داشته باشیم راه خداوند و سفره نعمت کرامت الهی آنقدر وسیع و طولانی است که هر چه ما خودمان را رشد دهیم و به خداوند نزدیک کنیم، باز هم هنوز میدان باز است و هر چه جلو برویم افقهای جدیدی باز می‌شود. عقب گرد از آنچه که انسان بدست آورده، خسارت‌های بشری هستند که خداوند همیشه ما را از آنها می‌ترساند و از ما می‌خواهد که برخلاف عهد و برخلاف وعده‌ای که با خداوند در ساعات مشخصی گذاشته‌ایم، عمل نکنیم. ان‌شاءاللّه بتوانیم سال آینده و ماه‌های آینده را بهتر از گذشته در راه خدا و برای دین خدا و برای انقلاب و برای جلب رضایت خداوند در صحنه باشیم.همان‌طور که امّت ما بودند. ما در آخرین آزمایشی که در روزهای آخر ماه مبارک داشتیم، یعنی روز جهانی قدس، بوضوح فهمیدیم که امّت‌مان در ماه مبارک رمضان الهی‌تر شده و دستآوردهای گذشته خویش را حفظ کرده. آن حضور انبوهی که مردم روزه‌دار، در خیابانها و در مراسم بزرگداشت روز جهانی قدس داشتند، نشان داد که مردم راه خودشان را به خوبی حفظ کرده‌اند و مسیر انقلاب، راه خدا، راه جهاد و راه مبارزه را آن طور که امامشان (ره) ترسیم کرده و آن طور که خدا برای آن خواسته است را در پیش گرفته‌اند و شکر نعمت خدا را با این روحیه‌ای که خداوند به شما داده، ان‌شاءاللّه داشته باشید.
مصلای تهران، نماز عید فطر
27 فروردین 1370
*جمهوری اسلامی
|
