منشأ گردوخاک در ایران، معمولاً ثابت است. بیابان‌های کشورهای عربی هم‌جوار که به‌تازگی بابت اقدامات کشور ترکیه در سدسازی کانون‌های جدیدی به آن اضافه‌شده است، یکی از مهم‌ترین منشأ آلودگی شهرهای ایران به‌ویژه استان‌های مرزی غرب، جنوب و جنوب غربی است.
استان خوزستان برای چندمین بار در سال جدید غرق در غبار شده و لایه ضخیمی از خاک بر سروروی شهر نشسته است. آن‌گونه که در خبرها آمده، غلظت خاک اهواز به بیش از ۲۲برابر حد مجاز رسیده است و مردم این شهر و دیگر شهرهای خوزستان روزهای نفس‌گیری را می‌گذراندند.
شدت گردوغبار به حدی است که آسمان اغلب شهرهای خوزستان تیره‌وتار شده است. شاخص کیفی هوای برخی شهرهای این استان در شرایط خطرناک قرار گرفته و مردم را راهی بیمارستان‌ها و مراکز درمانی کرده است. به گفته حبیب حی، معاون درمان دانشگاه علوم پزشکی اهواز از روز دوشنبه ۴۳۴بیمار دارای علائم تنفسی به مراکز درمانی استان مراجعه و تحت مراقبت قرار گرفتند.
گردوخاک در خوزستان تا آخر هفته ادامه دارد
پدیده گردوغبار از روز یکشنبه با منشأ کشورهای عراق و عربستان در خوزستان حاکم شده است. گردوغبار از روز دوشنبه نیز به‌صورت همرفتی و با غلظت بیشتری در خوزستان ادامه پیدا کرد. با توجه به اعلام اداره کل هواشناسی خوزستان این وضعیت با شدت و ضعف تا اواخر هفته در استان تداوم دارد. بنابر اعلام هواشناسی استان خوزستان، روز گذشته هوای چهار شهر خوزستان در وضعیت خطرناک آلودگی قرار گرفت؛ بنابراین گزارش شاخص کیفی هوای ساعت ۱۱صبح دیروز امیدیه۵۰۰، رامشیر۴۱۸، ماهشهر۴۱۶ و اهواز ۳۳۸ AQI ثبت شد که نشان‌دهنده خطرناک بودن هواست که بر اساس آن افراد باید از فعالیت‌های خارج از منزل خودداری کنند. شاخص کیفی هوای روز گذشته شهرهای شوش۱۵۴، هندیجان۲۰۰، شوشتر۱۹۲، شادگان۱۵۵، دزفول۱۵۴، حمیدیه۱۶۹ و سوسنگرد۱۶۸ ثبت شد؛ که نشان‌دهنده آلودگی هوا برای تمامی گروه‌های سنی است که افراد مبتلا به بیماری قلبی یا ریوی، سالمندان و کودکان باید از فعالیت‌های طولانی یا سنگین خارج از منزل خودداری ورزند. افراد دیگر باید فعالیت‌های طولانی یا سنگین خارج از منزل را کاهش دهند.
روز دوشنبه نیز ۱۸شهرستان استان خوزستان درگیر پدیده گردوغبار بودند که در ساعت ۱۳ میزان گردوغبار در امیدیه به ۳۱برابر حد مجاز، در ساعت ۱۰صبح در اهواز به ۲۲برابر حد مجاز و در ساعت هشت صبح در خرمشهر و آبادان به ۱۲برابر حد مجاز رسیده بود. به‌رغم آلودگی هوای روز دوشنبه و انتقاد کاربران فضای مجازی اما کارگروه شرایط اضطرار آلودگی هوای خوزستان، دوشنبه برای مدارس و ادارات تعطیلی اعلام نکرد، اما روز گذشته مدیرکل حفاظت محیط‌زیست خوزستان از تعطیلی مدارس ۱۲شهرستان استان به دلیل وقوع گردوغبار خبر داد.
گفتنی است که شاخص کیفیت هوا (AQI) به پنج دسته اصلی تقسیم‌بندی می‌شود. بر اساس این تقسیم‌بندی از عدد صفر تا ۵۰ هوا «پاک»، از ۵۱ تا ۱۰۰ هوا «قابل‌قبول (سالم) یا متوسط»، از ۱۰۱ تا ۱۵۰ هوا «ناسالم برای گروه‌های حساس»، از ۱۵۱ تا ۲۰۰ هوا «ناسالم برای همه گروه‌ها»، از ۲۰۱ تا ۳۰۰ هوا «بسیار ناسالم» و از ۳۰۱ تا ۵۰۰ شرایط کیفی هوا «خطرناک» است.
منشأ گردوخاک در کشور
منشأ گردوخاک در ایران، معمولاً ثابت است. بیابان‌های کشورهای عربی هم‌جوار که به‌تازگی بابت اقدامات کشور ترکیه در سدسازی کانون‌های جدیدی به آن اضافه‌شده است، یکی از مهم‌ترین منشأ آلودگی شهرهای ایران به‌ویژه استان‌های مرزی غرب، جنوب و جنوب غربی است.
لازم به یادآوری است کشور ترکیه سد «آتاتورک» را روی فرات و سد «ایلی سو» را روی دجله احداث کرده است. سد «آتاترک» ۷۵درصد آب فرات را ذخیره می‌کند و سد «ایلی سو» نیز مانع ورود قریب به ۶۰درصد منابع آبی به عراق می‌شود. ظرفیت ایلی سو سه برابر کرخه به‌عنوان بزرگ‌ترین سد ایران است. ظرفیت سد آتاتورک (بزرگ‌ترین سد ترکیه و قاره اروپا) نیز به‌اندازه مجموع تمام سد‌های ایران است. بدیهی است آب رودخانه‌های دجله و فرات به‌واسطه سدسازی‌های ترکیه کم شده و دشت بین‌النهرین رطوبت خود را ازدست‌داده و به منبعی برای تولید گردوغبار تبدیل‌شده است. چندی پیش «وحید افراسیابانی» کارشناس روابط بین‌الملل در مورد تبعات زیست‌محیطی اقدام سدسازی ترکیه تحت طرحی به نام «گاپ» به رسانه‌ها گفت: «ساخت سد ایلی سو قطعاً بر تالاب‌ها و ریزگردها تأثیر منفی دارد. با بحران کم‌آبی در عراق، ریزگردها وارد استان‌های جنوبی ایران خواهند شد و در نهایت ضربه بزرگی به تالاب هورالعظیم وارد خواهد آمد. ترکیه با احداث این سدها، زمام امور آب عراق را در دست خواهد گرفت.»
مناطق بیابانی ایران یکی دیگر از مقصران آلودگی هوای کشور است. بر اساس آمارها، بیش از ٣٠درصد از مساحت کشور را مناطق خشک و نیمه‌خشک دربرمی‌گیرد. جنوب شرق ایران به‌عنوان یکی از مناطق اصلی گردوغبار در جهان شناخته‌شده است. مطالعات مربوط به فراوانی روزهای گردوغباری در کشور نشان می‌دهد که چاله‌های مرکزی ایران، بیشترین روزهای گردوغباری را دارند. علاوه بر مناطق خشک کشور، بادهای ۱۲۱روزه در استان سیستان و بلوچستان نیز نقش زیادی در بروز گردوغبار در کشور دارد. تلخ‌تر آنکه باد ۱۲۱روزه سیستان به بیش از ۱۵۱روز در سال افزایش‌یافته است. این کانون‌های خارجی و داخلی در مجموع باعث بروز طوفان‌هایی از گردوغبار در کشور می‌شوند. در سال‌های اخیر تعداد کانون‌های گردوغبار در سوریه، عراق و عربستان تقریباً چهار برابر بیشتر شدە است.
تهران در وضعیت نارنجی
موجی از گردوغبار که از صبح یکشنبه در آسمان اهواز وزیدن گرفته، خبر از روزهای خاکی بعدی در سایر استان‌ها دارد. دیروز وضعیت تهران نارنجی شد و در شرایط ناسالم برای گروه‌های حساس قرار گرفت. به گزارش شرکت کنترل کیفیت هوای تهران، میانگین شاخص کیفیت هوای تهران دیروز با قرار گرفتن روی عدد ۱۰۹ در وضعیت نارنجی و در شرایط ناسالم برای گروه‌های حساس قرار گرفت. گفتنی است در هشدار نارنجی‌رنگ سازمان هواشناسی پیش‌بینی می‌شود که پدیده‌ای جوی اثرات منفی به دنبال داشته باشد و خسارت‌های احتمالی را سبب شود. هشدار نارنجی برای آماده‌باش دستگاه‌های مسئول برای مقابله با یک پدیده خسارت‌زا صادر می‌شود. هشدار زردرنگ به معنای این است که پدیده‌ای جوی رخ خواهد داد که ممکن است در سفرها و انجام کارهای روزمره اختلالاتی را ایجاد کند. این هشدار برای آگاهی مردم صادر می‌شود تا بتوانند آمادگی لازم را برای مواجهه با پدیده‌ای جوی داشته باشند که از حالت معمول کمی شدت بیشتری دارد. از سوی دیگر مسئولان نیز در جریان این هشدارها قرار می‌گیرند تا اگر لازم باشد تمهیداتی را بیندیشند.
*روزنامه همدلی
