جماران: معراج در لغت به معنای نردبان و یا هر چیزی که به وسیله آن بالا می روند، آمده است و در اصطلاح به عروج پیامبر اسلام از مسجد الأقصی به آسمان ها گفته می شود. قرآن کریم در دو سوره اسراء و نجم به این مسأله پرداخته است. سبحان الذی اسری بعبده لیلا من المسجدالحرام الی المسجدالاقصی...(سوره اسراء، آیه1)

 قصه معراج پیامبر (ص) در احادیث شیعه و سنی بارها و بارها آمده است گرچه تفاوت هایی در جزئیات آن ها وجود دارد.

ملا فتح الله کاشانی، طبرسی و علامه طباطبائی معتقدند معراج پیامبر (س) پس از بعثت انجام شده است. گر چه درباره ماه آن، 17 ربیع الاول، 27 رجب، 17 ماه مبارک رمضان و یا در ماه شوال یا ربیع الثانی، اختلاف نظر وجود دارد. بر پایه برخی روایات رسول خدا (ص) بیش از یک بار به معراج رفته است.

در شب معراج، جبرئیل بر پیامبر نازل شد و مرکبی به نام «براق» را در اختیار حضرت گذاشت و حضرت با آن به سوی بیت المقدس و سپس به معراج رفت.

پیامبر خدا حضرت محمد بن عبدالله (ص) در آسمان هفتم به جایی رسید که جبرئیل دیگر برای رسیدن به آن مقام عاجز بود.

در این جا بود که گفتگویی میان پیامبر و خداوند شکل گرفت که به عنوان حدیث معراج (حدیث قدسی)، شهرت یافته است.

در این حدیث از مسائل اخلاقی مانند رضا و توکل صحبت شده است. از محبت به مستمندان، ویژگی های اهل آخرت و اهل دنیا نیز سخن گفته شده است. از جمله حدیثی که امام خمینی (ره) درباره آن، در کتاب آداب الصلاه آورده است:

حضرت امیر المؤمنین (ع) روایت کند که رسول اکرم (ص) فرمود: «در شب معراج خدای تعالی فرمود: ای احمد اگر بنده ای نماز اهل آسمان و زمین را بخواند و روزه اهل آسمان و زمین را بگیرد و چون ملائکه طعام نخورد و جامه عابدان را بپوشد پس از او در قلب او ببینم ذره ای از حب دنیا یا سمعه آن یا ریاست آن یا اشتهار آن یا زینت آن، با من مجاورت نمی کند در منزلم و از قلب او محبت خود را بیرون می کنم و قلب او را تاریک می کنم تا مرا فراموش کند و نمی چشانم به او شیرینی محبت خود را.» (ص50)

در ادامه حدیث امام خمینی می فرماید: پر واضح است که محبت دنیا با محبت خدای متعال جمع نشود. (همان)

روایت دیگری درباره حالات افراد در قیامت از زبان پیامبر (ص) در شب معراج نقل شده که امام خمینی آن را در چهل حدیث بیان کرده است:

رسول خدا (ص) فرمود: گذشتم در شب معراج به قومی که روی های خود را با چنگال خویش خراش می دادند. از جبرئیل پرسیدم اینان کیان اند؟ گفت: این ها کسانی هستند که غیبت مردم را می کردند و واقع می شدند در عرض و ناموس آن ها. (چهل حدیث، ص305)

امام خمینی همچنین در شرح حدیث بیست و دوم کتاب شریف چهل حدیث می فرماید:

در حدیث است که رسول خدا (ص) وقتی به معراج تشریف بردند، در بهشت ملائکه ای چند دیدند که گاه اشتغال به بنای ابنیه دارند و گاه از کار باز می ایستند. فرمود به جبرئیل: سبب این چیست؟ عرض کرد: مواد این بناها که می کنند اذکار امت است. هر وقت ذکر گویند، موادی برای آنها حاصل شود، پس ملائکه مشغول بنا شوند؛ و وقتی آنها از ذکر باز مانند، این ها از عمل نیز باز ایستند. (همان ،ص362)

سفر معراجی پیامبر خدا (ص)، سفری روحانی و معنوی بوده، که نشانگر مقام و کمالات بلند آن حضرت است و چنانکه سزاوار است او که خاتم انبیاء علیهم السلام می باشد، از انوار غیبیه الهی چنان برخوردار است که حتی جبرئیل امین نمی تواند به آن نزدیک شود و تا حدی پیش می رود ولکن به آنجا می رسد که دیگر اجازه ورود ندارد و پیامبر خدا به تنهایی به سیر خود ادامه می دهد.

امام خمینی در بیان حقیقت روحانیت انبیا و اولیا می فرماید:

بدان که معرف روحانیت و مقام کمال جناب ختمی مرتبت (ص)، خاصتا، و انبیای معظم و اولیای معصومین(ع) نیز با قدم فکر و سیر آفاق و انفس میسور نگردد؛ زیرا که آن بزرگواران از انوار غیبیه الهیه و مظاهر تامه و آیات با هره جلال و جمال اند، [و] در سیر معنوی و سفر الی الله به غایه القصوای فنای ذاتی و منتهی العروج «قاب قوسین او ادنی» رسیده اند؛ گرچه صاحب مقام بالا صاله نبی ختمی است، و دیگر سالکین در عروج  تبع آن ذات مقدس هستند. (چهل حدیث، ص544-545)

نکته دیگری که در شب معراج توجه پیامبر اکرم (ص) را جلب کرده و بیانگر نتایجُ اعمال ما می باشد و امام خمینی در چند مورد به تناسب مباحثی که در برخی سخنرانی های خود مطرح کرده است، به آن اشاره می کند و می فرماید:

در روایت است که پیغمبر اکرم وقتی به معراج رفتند، دیدند که در بهشت یک دسته ای هستند که مشغول کار هستند: گاهی می ایستند، گاهی مشغول می شوند. سؤال کرد از جبرئیل که قصه چه است؟ گفته بود اینها اعمال مردم است؛ وقتی که اینجا می رسد مصالح است، اینها عمل می کنند. وقتی آنها از کار باز می مانند، اینها هم رها می کنند. هیچ چیز از خارج به شما نمی رسد. هرچه است از خود شماست. کوشش کردند انبیا؛ و خدای تبارک و تعالی همه انبیا را فرستاده برای اینکه شما را از این ورطه جات بدهد. از اینکه خودتان دارید درست می کنید. از اینکه خودتان مهیا کردید برای آن عالم. همه اینها آمده اند که ما را نجات بدهند از این چیزی که خودمان با دست خودمان درست کردیم. (صحیفه امام، ج14، ص212)

آنچه از عروج روحانی و معنوی پیامبر اکرم (ص) در چند مورد به دست می آید، نشان از تعالی روحی آن جناب دارد و آنچه در آنجا مشاهده کرده و بخشی از آن ها در روایات آمده است، نمایی از حضور آن حضرت در بارگاه قدس الهی دارد و بیانگر جایگاه بلند نبی مکرم اسلام حضرت محمد بن عبد الله (ص) است و همچنین هشداری برای پیروان آن حضرت می باشد، که سزاوار است مراقبه دائمی بر اعمال خود داشته باشند.

بارالها در این ماه مبارک رمضان ما را از عروج معنوی محروم مفرما.

پروردگارا ما را از برکات ماه مبارک رمضان و شب‌های قدر بهرمند بگردان.

خداوندا شهدا و امام شهیدان را که در عروج ملکوتی به لقای تو پیوستند، غریق رحمت بیکرانت قرار ده.