جی پلاس، طبق اسناد تاریخی امام کاظم علیه السّلام دو بار به دست هارون به زندان افتاده اند که مرتبه دوم آن از سال ۱۷۹ تا ۱۸۳؛ یعنى به مدت چهار سال به طول انجامیده و به شهادت آن حضرت منجر شده است. درباره مرتبه نخست زندان امام مدّت قید نشده است.

چرا امام کاظم علیه السلام را زندانی کردند؟

دلایل زندانى شدن امام در این دو بار که هر دو به دست هارون بوده است عبارت است از:

سختگیری های هارون نسبت به علویان به خصوص امام موسی کاظم(علیه السلام).

نفوذ بسیار امام و علویان در میان مردم به دلیل اینکه فرزندان رسول خدا(صلی الله علیه و آله) هستند.[۱]

مفترض الطاعه بودن‌ امامان شیعه و ترس دستگاه حکومت از شیعیان به دلیلی این صفت ائمه اطهار[۲] شیخ صدوق از جمله علل به شهادت رسیدن امام کاظم علیه السّلام را آگاهى یافتن هارون از اعتقاد شیعیان به امامت امام دانسته است. هارون فهمید که شیعیان شب و روز به خدمت امام علیه السلام مى‌رسند. و به خاطر ترس از جان و از دست دادن سلطنتش آن حضرت را به شهادت رساند.[۳]

سعایت برخی از بستگان امام مانند علی بن اسماعیل بن جعفر (پسر برادر امام) در نزد هارون از امام.[۴]

هارون با آن همه سلطه و قدرت، مجبور بود تا دست به چنین توجیهاتى بزند تا اقدامش از طرف مردم مورد انکار و نفرت قرار نگیرد. هارون در همان مسجد دستور توقیف حضرت را صادر کرد.[۵] وى دستور داد تا دو کاروان آماده کرده، یکى را به سمت کوفه و دیگرى را به سمت بصره بفرستند. او امام را همراه یکى از این دو کاروان روانه کرد. این کار به این دلیل انجام گرفت تا مردم ندانند امام در کجا زندانى مى‌شود.[۶]

هارون، امام کاظم علیه السّلام را نزد حاکم بصره، عیسى بن جعفر بن منصور فرستاد؛ امام چندى در زندان او به سر بردند، اما در نهایت، عیسى از این کار خسته شد و به هارون نوشت تا ایشان را تحویل شخص دیگرى بدهد. در غیر این صورت ایشان را آزاد خواهد کرد، زیرا در تمام این مدت کوشیده تا شاهدى بر ضد امام به دست آورد، اما چیزى نیافته است.

پس از آن، امام را تحویل فضل بن ربیع دادند. امام علیه السلام مدتى طولانى نزد وى زندانى بودند. گفته شده که از او خواستند تا آن حضرت را به قتل برساند، اما او از این کار سر باز زد. پس از آن، حضرت را تحویل فضل بن یحیى دادند و مدتى نیز در زندان او به سر بردند. مطابق نقل مورّخان او حرمت امام را پاس مى‌ داشت. پس از آن امام کاظم علیه السّلام را تحویل زندانبان دیگرى به نام سندى بن شاهک دادند.[۷]

علت شهادت امام کاظم علیه السلام

درباره کیفیت شهادت امام کاظم (علیه السلام) سه روایت مختلف نقل شده است:

شهادت آن حضرت در پى مسموم کردن امام صورت گرفته است. این در روایتى از امام رضا علیه السّلام آمده است. همینطور روایات دیگرى که یحیى بن خالد را به قتل آن حضرت متهم مى‌کند، این نکته آمده است.

در نقلى آمده است که آن حضرت را در فرشى پیچانده و چنان فشار داده‌اند که حضرت به شهادت رسیده اند. [۸]

روایت دیگر آن است که مستوفى نقل کرده: شیعه گویند به فرمان هارون الرشید سرب گداخته در حلق ایشان ریختند. [۹]

در این باره روایتى که بیش از همه شهرت دارد، مسموم کردن امام علیه السلام است. پس از شهادت امام، پیکر مبارک آن حضرت را به دو دلیل در معرض دید خواص اهل بغداد و عموم مردم قرار دادند:

بنا به نوشته اربلى، سندى بن شاهک، فقها و وجوه اهل بغداد را که هیثم بن عدى نیز در میان آنها دیده مى‌شد، بر سر پیکر مبارک امام علیه السلام آورد تا ببینند زخم و جراحت یا آثار خفگى در بدن آن حضرت وجود ندارد و به مرگ طبیعى از دنیا رفته اند.

از آنجا که برخى از شیعیان معتقد به مهدویت آن حضرت بودند یا احتمال داشت اعتقاد به مهدویت ایشان پیدا کنند، پیکر مطهر امام علیه السلام را روى پل بغداد بر زمین نهادند و یحیى بن خالد دستور داد تا فریاد زنند: این موسى بن جعفر است که رافضه معتقدند او نمرده است. پس از آن مردم آمده و او را در حالى که از دنیا رفته بود نگاه کردند. آنگاه پیکر را در «باب التین» بغداد در مقبره قریشى‌ها دفن کردند.[۱۰]

تاریخ شهادت امام علیه السلام بنا به نقل شیخ صدوق، ۲۵ ماه رجب ۱۸۳ قمری و بنا به نقل شیخ مفید ۲۴ رجب، و در نقل مستوفى، روز جمعه ۱۴ صفر بوده است‌.

پاورقی

۱. الارشاد، ص ۲۸۰

۲. حیات فکرى و سیاسى ائمه، جعفریان، ص ۳۹۷

۳. عیون اخبار الرضا، ص ۱۰۰

۴. سرّ السلسلة العلویه، ص ۳۵؛ مسند الامام الکاظم ج ۱، ص ۱۲۷ به نقل از بخارى.

۵. الارشاد و نک: روضة الواعظین، ص ۱۸۷

۶. مرحوم صدوق مى‌نویسد: فرداى آن روز در حالى که در جایگاه رسول خدا (ص) بود در حال نماز او را دستگیر کردند. عیون اخبار الرضا، ج ۱، ص ۷۳

۷. مقاتل الطالبیین، ص ۳۳۶

۸. مقاتل الطالبیین، ص ۳۳۶

۹. تاریخ گزیده، ص ۲۰۴

۱۰. کشف الغمه، ج ۲، ص ۲۳۴

برگرفته از دانشنامه اسلامی