تاسیس حوزه علمیه قم در سال 1301 هجری شمسی توسط آیت‌الله ‌العظمی حاج‌ شیخ ‌عبدالکریم حائری یزدی اکنون عمر این حوزه را به 100 سالگی رسانده است. یک قرنه شدن عمر حوزه علمیه قم سبب شد افرادی درصدد برگزاری همایشی برای بررسی کارنامه روحانیت در این حوزه طی یک قرن برآیند. افرادی در این همایش صحبت و نقطه‌نظرهای خود را مطرح کردند. درباره این موضوع، لازم است به چند نکته توجه شود.
1- اصل برگزاری همایش به مناسبت یکصد سال عمر حوزه علمیه قم، اقدام قابل تمجیدی است. بانیان این همایش احتمالاً درصدد بررسی نقاط قوت و ضعف حوزه علمیه قم و عملکرد روحانیت برخاسته از این حوزه بودند که امر لازمی است اما اینکه چه مقدار در انجام این کار موفق بوده‌اند، قابل بررسی است.
2- در همایشی که به نام حوزه علمیه قم برگزار می‌شود، باید قبل از هر چیز به اخلاق نقد توجه شود. مقتضای اخلاق نقد اینست که همه‌جانبه‌نگری شود و موضوع همایش با پرهیز از یکجانبه‌گرائی مورد بررسی قرار گیرد و سخنرانان در خیابان یکطرفه به پیش نروند.
3- همین اخلاق را باید ناظران بیرونی این قبیل همایش‌ها هم رعایت کنند. در یک همایش حتی اگر مطالب واضح‌البطلان هم گفته شود، دیگران می‌توانند برای خود حق نقد منصفانه و علمی و منطقی آن را قائل باشند ولی حمله کردن‌های غیرعلمی و غیرمنطقی نه قابل پذیرش است و نه تاثیری در مردم دارد.
4- در همایش مربوط به یک قرن حوزه علمیه قم، در کنار مطالب مختلف، مطالب نادرستی هم مطرح شدند. از نهادهای رسمی حوزه علمیه قم همچون شورای عالی، جامعه مدرسین یا مدیریت حوزه که در بسیاری از موضوعات پیش‌ پا افتاده بیانیه می‌دهند و اظهارنظر می‌کنند، این انتظار وجود داشت که قبل از سایر نهادها و افراد، اقدام به نقد مطالب نادرست این همایش با منطق علمی همراه با اخلاق نقد کنند. این تشکیلات عریض و طویل با امکاناتی که در اختیار دارد اگر در چنین مواقعی اقدام نکند، چه وقت می‌خواهد به رسالت خود عمل کند؟
5- خوشبختانه آیت‌الله حاج‌ شیخ‌ محمدجواد فاضل لنکرانی سخنان مبسوطی در نقد مطالب نادرستِ مطرح شده در این همایش داشتند که در تاریخ 30 دیماه 1400 در روزنامه جمهوری اسلامی به چاپ رسید و مورد استقبال حق‌طلبان قرار گرفت. اما این یک اقدام فردی بود که موجب رفع تکلیف نهادهای مسئول حوزوی نمی‌شود.
6- از بعضی افراد صاحب‌نظر حوزوی شنیده شده که می‌گویند با توجه به عملکردهای غیرقابل قبول نهادهای رسمی حوزه نمی‌توانیم برای نقد کسانی که غیرمنصفانه درباره حوزه قضاوت می‌کنند سخنی بگوئیم و یا حرفی بزنیم.
این نوع تفکر با هیچ منطقی سازگاری ندارد. به این عزیزان یادآور می‌شویم شما نباید با هیچیک از دو طرف احساس قرابت و یا عداوت داشته باشید. وظیفه افراد منصف و آزاداندیش اینست که اهل نقد به معنای واقعی باشند؛ یعنی نقاط قوت را بگویند و نقاط ضعف را نیز تذکر بدهند و اهل خاصه‌خرجی برای کسی نباشند. این، همان «اخلاق نقد» است که می‌تواند جامعه را به تعادل برساند.
7- بعضی از سخنرانان همایش صدسالگی حوزه علمیه قم، به حضرات آیات حاج ‌شیخ‌ عبدالکریم حائری یزدی موسس حوزه و سیدمحمدحسین طباطبائی بروجردی مرجع بزرگ نسبت دادند که با ورود حوزه و روحانیت به سیاست مخالف بودند. این نسبت، قطعاً خلاف واقع است. آیت‌الله حائری یزدی برای حفاظت از حوزه علمیه تازه‌تاسیس در برابر فشارهای رضاخان قلدر چاره‌ای غیر از پرهیز از ورود عملی به سیاست نداشت و آیت‌الله بروجردی نیز در شرایط خاص تاخت و تاز توده‌ای‌ها در ایران، روش مدارای موقت با حکومت را در پیش گرفته بود. این هر دو بزرگوار در نگاه فقهی معتقد به ورود حوزه و روحانیت به سیاست بودند کمااینکه شاگردانشان نیز بر همین عقیده بودند و هنگامی که زمینه برای ورود به سیاست فراهم شد، به این طرز تفکر عمل کردند. بطوری که مراجع آن زمان هم با نهضت امام خمینی همراه بودند و این، عمل کردن به سیره پیامبر و ائمه علیهم‌السلام است.
8- جفای دیگری که در همایش صدسالگی حوزه صورت گرفت این بود که نظر و عمل امام خمینی در موضوع ورود حوزه و روحانیت به سیاست نادیده گرفته شد. عیبی ندارد که سخنرانان همایش معتقد به جدائی دین از سیاست باشند ولی برخورداری این عقیده نباید منجر به نادیده گرفتن واقعیت بزرگ و انکارناشدنی نقش بسیار مهم فقهای بزرگی همچون امام خمینی در عمر صدساله حوزه علمیه قم و نظریه‌پردازی‌ها و عملکردهای روشن آنان در این عرصه شود. این روش، به جای آنکه تبیین کارنامه صدساله حوزه باشد، تحریف آنست و نمی‌تواند مقبول اصحاب فکر و علم و منطق و اهل تحقیق باشد. اهل تحقیق درباره همه چیز و همه کس منصفانه و با تکیه بر واقعیات علمی نظر می‌دهند و کارنامه حوزه علمیه را نیز واقع‌بینانه و عالمانه ارزیابی می‌کنند.