حسین قبادیان: در حالیکه علی باقری کنی مذاکره کننده ارشد جمهوری اسلامی به وین رفته تا شاید مذاکرات لغو تحریمها که حامیان دولت تمایل ندارند از نام بازگشت به برجام برای آن استفاده کنند، به نتیجه ای برسد، روز چهارشنبه سیدابراهیم رئیسی به مسکو می رود تا پازل همکاری دولت جدید با شرق کاملتر شود؛ پازلی که منتقدان معتقدند بیش از آنکه نشانه همکاری باشد نشانه تکیه بیش از حد به شرق است.
رئیسی به دعوت رسمی پوتین و در راستای گسترش تعاملات اقتصادی، سیاسی و فرهنگی دو کشور، عازم مسکو می‌شود. حضور و سخنرانی در نشست عمومی مجلس دوما،‌ دیدار با ایرانیان مقیم روسیه و نشست هم‌اندیشی با فعالان اقتصادی روس، از دیگر برنامه‌های رئیس‌جمهور در این سفر دو روزه است. وزرای امور خارجه، نفت و امور اقتصادی و دارایی، رئیسی را در سفر به روسیه همراهی خواهند کرد.
دفتر مطبوعاتی کاخ کرملین اعلام کرد: در مذاکرات ۱۹ ژانویه(۲۹ دی)، بین ولادیمیر پوتین رئیس جمهوری روسیه و سید ابراهیم رئیسی رئیس جمهوری ایران در مورد برجام و اجرای پروژه های مشترک اقتصادی و موضوعات بین المللی گفت وگو می شود.
دولت رئیسی بیشترین تمرکز خود را روی توسعه روابط با شرق گذاشته است. این رویکرد در سطحی بالاتر از دولتها و با حمایت حاکمیت پیگیری می شود و در همین راستا فروردین ماه امسال، تفاهمنامه بیست و پنج ساله با چین به امضا رسید و از هفته جاری همزمان با سفر امیرعبداللهیان وزیر امور خارجه ایران به پکن، اجرای آن آغاز شد. هرچند هنوز هم مردم از مفاد این تفاهمنامه خبر ندارند. سفر رئیسی به مسکو در شرایطی انجام می شود که قرارداد ۲۰ ساله تهران و مسکو هم به پایان رسیده و از مدتها پیش در مورد تمدید آن خبرهایی منتشر می شد؛ هرچند در خبرهای مربوط به آنچه در سفر رئیسی به مسکو پیشبینی شده، موضوع تمدید قرارداد بیست ساله، برجسته نشده و مشخص نیست آیا شاهد تمدید رسمی آن هستیم یا این قرارداد خود به خود تمدید می شود؟
این معاهده تحت عنوان «قانون معاهده اساس روابط متقابل و اصول همکاری بین جمهوری اسلامی ایران و فدراسیون روسیه» است که در اسفند ۱۳۷۹ (برابر با ۱۲ مارس ۲۰۰۱) در مسکو و در حضور روسای جمهور دو کشور امضا شد. مدت این معاهده که به تصویب مجالس دو کشور هم رسیده، در اصل ۱۰ سال است، اما پس از اتمام دوره تا به حال دو بار هر کدام ۵ سال تمدید شده است.
اواخر تیرماه سال گذشته، محمدجواد ظریف وزیر خارجه وقت ایران گفته بود در گفتگوی تلفنی یکساعته خود را با ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه توافق کرده که قرارداد همکاری ۲۰ ساله که آن زمان گفته شده بود حدود ۸ ماه دیگر یعنی پایان سال گذشته به موعد خود می رسد مورد بازنگری قرار گیرد. او گفت: زمانی که رأس موعد مقرر برسد، اگر کسی مخالفت نکند، توافق ۲۰ ساله تمدید می‌شود، ولی بهتر دیدیم یک قرارداد جامع راهبردی درازمدت تدوین شود و قرارداد به روز شود و نهایتاً امضا و برای تصویب به مجلس ارائه شود.
ماهها بعد، فایل صوتی ظریف که در آن انتقادات صریحی نسبت به رویکرد روسیه در قبال ایران شده بود منتشر شد و به همین دلیل زوایای دیگری از این موضوع مورد توجه قرار گرفت. اما با روی کار آمدن دولت رئیسی، دیگر مانعی برای تمدید قرارداد با روسیه هم نیست تا دولت همانگونه که تمایل دارد به روسیه و چین اطمینان دهد، توافق با غرب در قالب مذاکرات وین، دیگر باعث دوری ایران از روسیه و چین نخواهد شد.
یک رسانه رسمی روسیه اوایل دی ماه اعلام کرد که ایران و روسیه برای امضای سند راهبردی ۲۰ ساله که توافقنامه بسیار مهم برای دو کشور محسوب می شود، آماده می شوند. همان زمان اعلام شد ولادیمیر پوتین رئیس جمهوری روسیه از ابراهیم رئیسی همتای ایرانی خود برای سفر به مسکو در اوایل سال ۲۰۲۲، رسما دعوت کرده است.
سید ابراهیم رئیسی روز ۲۶ آبان ماه با قدردانی از تماس تلفنی «ولادیمیر پوتین» رئیس جمهوری روسیه، اراده جمهوری اسلامی ایران را توسعه روابط تجاری و اقتصادی با روسیه عنوان کرد و گفت: آمادگی داریم سند جامع همکاری‌های بلندمدت دو کشور را نهایی کنیم تا روند ارتقای هر چه بیشتر روابط و همکاری‌های دو کشور با سرعت، اجرایی شود.
«سعید خطیب‌زاده» سخنگوی وزارت امور خارجه نیز ۲۰ آذرماه اعلام کرد: در دستگاه دیپلماسی برنامه‌ریزی شده که «با کشورهای عمده همسایه نقشه راه و سند همکاری ۲۰ ساله داشته باشیم»؛ او در این ارتباط گفته سند جامع همکاری ۲۰ ساله با روسیه تقریبا نهایی شده و از هیات دولت مجوز لازم را اخذ می‌کنیم تا مذاکرات مربوط به آن انجام شود.
رسانه های حامی دولت در این مدت به حمایت از رویکرد دولت رئیسی در نگاه به روسیه و چین پرداخته اند و منتقدان را به غربگرایی متهم کرده اند. خبرگزاری دولتی ایرانا نوشته: «اگر می‌بینید در یک ماه اخیر، حمله رسانه‌های غربگرا به بحث روسیه افزایش یافته، به‌دلیل این است که آنها می‌دانند چقدر این دیدار مهم خواهد بود. رسانه‌های غربی به‌گونه‌ای دارند روسیه‌هراسی می‌کنند که می‌خواهند به شیوه‌ای، هر دو طرف را عصبانی کنند زیرا می‌دانند این سفر متفاوت خواهد بود؛ چون سفری است که بعد از عضویت ما در شانگهای است. در واقع آنها نگران این هستند روزی روس‌ها به این جمع‌بندی برسند که پیمان امنیت جمعی را گسترش دهند و کشورهای جدیدی همچون ایران را به آن اضافه‌کنند. این مخالفان به نوعی نگران دستاوردهای این سفر هستند.»
این درحالیست که چه در دوران تحریم و چه در دوران بدون تحریم، روسیه هیچگاه مشارکت جدی اقتصادی با ایران نداشت و به عنوان مثال با وجود در اختیار داشتن شرکتهای عظیم نفت و گاز، حتی در یک پروژه نفت و گاز ایران مشارکت نکرد. در سایر حوزه ها نیز شاهد مشارکت روسها با ایران نبودیم و عملا مشارکت با روسیه در حوزه جذب فناوری و سرمایه گذاری این کشور در ایران نیز فایده ای نداشته است.
سرگئی لاوروف وزیر امور خارجه روسیه پیشتر گفته بود دیدار رئیس جمهوری ایران از مسکو رویداد بسیار مهم است. باید تماس های سیاسی بین تهران و مسکو ازسرگرفته شود. وی با یادآوری اینکه همه گیری کرونا، مانعی برای دیدارها و سفر هیات های دو کشور شده است، ادامه داد: ولادیمیر پوتین و سید ابراهیم رئیسی روسای جمهوری روسیه و ایران چندین تماس تلفنی داشتند. در دیدار سران ایران و روسیه، همه مسائل دستور روابط ایران و روسیه مطرح و مورد بررسی قرار خواهد گرفت.
سفیر روسیه در ایران در گفتگو با ایرنا گفته: شما شاهد اعمال تحریم‌هایی از سوی طرف های غربی علیه ایران و روسیه هستید اما این تحریم‌ها هیچ تاثیری بر روابط دو کشور ندارد. ما برای گسترش روابط با جمهوری اسلامی به دنبال جلب رضایت طرف‌های
ثالث نیستیم.
البته سفیر روسیه توضیح نداده که تاکنون برای گسترش تعامل با ایران و مقابله با آثار تحریم چه گامهای عملی برداشته شده! فراموش نکرده ایم که روسها در تحویل واکسن اسپوتنیک به ایران چقدر بدقولی کردند و در نهایت بر خلاف توافقات قبلی، واکسن به ایران ندادند. قرارداد خرید 60 میلیون دز واکسن اسپوتنیک در فروردین ماه سال جاری بین ایران و روسیه نهایی شد اما روسیه بدون آنکه پاسخگو باشد زیر قولش زد. به تازگی حتی فلفل دلمه ای صادراتی ایران از روسیه برگشت خورد تا مشخص شود روسیه نه تنها در تعاملات بزرگ اقتصادی با ایران، مشارکت تاثیرگذاری ندارد، بلکه حتی در مبادلات و توافقات کوتاه مدت هم به وعده هایش عمل نمی کند. در چنین شرایطی تکیه بر شرق، به جای آنکه امیدبخش باشد، نگران کننده است!

*شرق