رئیس دولت باکو در سخنانی گفت، دالان زنگزور که جمهوری آذربایجان را به منطقه نخجوان متصل می ‌کند، سرانجام به واقعیت تبدیل شده است. الهام علی‌اف در پانزدهمین اجلاس سران سازمان همکاری اقتصادی اکو مدعی شد که این زیرساخت جدید حمل‌ونقل بخش مهمی از کریدورهای شرق-غرب و شمال-جنوب خواهد بود. در این میان بسیاری از کارشناسان بر این باور هستند که احداث کریدور زنگزور در آینده نه‌چندان دور برای شماری از کشورهای منطقه از زاویه‌های سیاسی، اقتصادی، امنیتی و نظامی پیامدهای سنگینی در پی خواهد داشت که مهم ترین آن‌ها ایران است. یکی از مسائلی که به نظر می‌رسد در این راستا در خصوص آن توافق صورت گرفته‌است، احداث جاده از موازات خاک ایران و سپردن امنیت آن به نیروهای نظامی روسیه است که عملا ارتباط ایران با ارمنستان را قطع می کند و در ژئوپولتیک منطقه تغییر ایجاد می‌کند و عملا ارتباط ایران از شمال غربی با اروپا را قطع می کند. در راستای بررسی این مساله آرمان ملی گفت‌و گویی با میرقاسم مومنی، تحلیلگر ارشد مسائل قفقاز داشته‌است که در ادامه می‌خوانید.
آیا به واقع ارتباط زمینی ایران و ارمنستان بواسطه احداث دالان زنگزور قطع خواهد شد؟
نشست سوچی بدون حضور ایران و با شرکت کشورهای روسیه، ارمنستان و جمهوری آذربایجان برگزار شد و یکی از مفاد آن نیز موافقت با احداث دالان زنگزور بوده‌است که خاک جمهوری آذربایجان را به نخجوان و سپس به ترکیه وصل می کند. نخستین نشانه‌ها در صحبت‌های مقامات ترکیه دیده‌شد که عنوان کردند دالان زنگزور به واقعیت نزدیک شد. به نظر می‌رسد در مقابل مقرر شده‌است تا ترکیه و جمهوری آذربایجان نیز وارد صلح با ارمنستان شوند و روابط اقتصادی خود را از سرگیرند. مساله‌ای که حائز اهمیت است این مورد است که جاده زنگزور در موازات مرزهای ایران احداث می‌شود و امنیت آن را نیز نیروهای روسیه تامین می‌کنند. با این تعریف و با این توافق بالاخره روسیه با ایران هم مرز شد و یک تغییر بزرگ در ژئوپولتیک منطقه به‌وجود آمد. این یک فاجعه ژئوپلتیک برای ایران است و عملا سر ایران را در نشست سوچی بریده‌اند. عملا ارمنستان بر این منطقه دیگر حاکم نخواهد بود و عملا ایران را از معادلات قفقاز حذف می‌کنند. این جاده به موازات رود ارس و در مجاورت مرز ایران تاسیس می‌شود که این یک اتفاق بسیار نامطلوب برای ایران است. این نقشه ای که برای قفقاز کشیدند عملا منجر به این می شود که نیروهای روسیه در مرز با ایران مستقر می شوند. این توافق که در سوچی رخ داده‌است به این معناست که ارمنستان خاک خود را واگذار کرده است. با این وجود ایران دیگر برای انجام مبادلات مرزی با ارمنستان باید از روسیه و ترکیه اجازه بگیرد و این اتفاق به هیچ وجه خوشایند نیست.
ارمنستان که در گذشته مخالف دالان زنگزور بود به چه‌علت در مقابل آن ایستادگی نکرد؟
تصمیم گیر اصلی در ارمنستان، ولادیمیر پوتین است و او نیز با ترکیه توافقاتی کرده‌است و همگی دست به دست هم داده‌اند تا دالان زنگزور تاسیس شود. در مقابل نیز به ارمنستان امتیازهای سیاسی و اقتصادی می‌دهند تا مخالفتی نکند و به نظر می‌رسد که نخست‌وزیر ارمنستان نیز در چنین وضعیتی مقاومت نکرده‌است و احداث دالان را به صورت ضمنی پذیرفته‌است و امروز ایران به‌عنوان متضرر اصلی مطرح شده‌است. مشخصا ترکیه و دولت باکو پس از احداث مسیر زنگزور مدعی تامین امنیت آن هستند و آن‌ها نیز نیروهای خود را به سمت مرز با ایران گسیل می‌کنند و عملا ارتباط ایران با دریای سیاه را قطع می‌کنند. ایران پس از این باید مسائل حقوقی و عمرانی خود را با ترکیه و روسیه مطرح کند و عملا به این علت ایران را زیر فشار خواهند برد. توافق سوچی عملا یکی از دو مسیر ارسال انرژی ایران به اروپا را مسدود می کند و کشورهای دیگر همچون ترکیه ذی نفع می شوند. ارمنستان در این میان توان مقابله با فشار ترکیه و روسیه را نداشت و به این مساله تن داده‌است و توافق ارمنستان با سه کشور دیگر شاید در آینده ارمنستان را نیز در مقابل ایران قرار دهد.
اجلاس سوچی چه پیامی را به منطقه ارسال کرد؟
اجلاس سوچی عملا ایران را از قفقاز حذف کرد در حالی که ذی نفع اصلی ایران است. سالیان سال است که ما فریاد می‌زنیم در حال حذف کردن ایران از منطقه قفقاز هستند اما هیچکدام از مسئولان به صحبت‌های ما گوش نمی‌دهد و این فاجعه ژئوپولتیک برای ایران در حال نهایی شدن است. گلوی خود را پاره کردیم و گفتیم قفقاز، قفقاز، قفقاز اما گویا هیچکس در وزارت‌خارجه شمال غربی ایران برایش مهم نیست. تنها مسیر امن دسترسی ایران به اروپا قفقاز بود که دیگر آن را نیز از دست دادیم. ایران از جنوب و غرب با مشکلاتی مواجه است که نمی‌تواند به آسانی با جهان مبادله مالی داشته باشد و بهترین مسیر برای تجارت ایران قفقاز بود. از سوی دیگر امروز امنیت ملی ایران به‌واسطه احداث دالان زنگزور خدشه‌دار می‌شود اما باز هم هیچکس حواسش به این مساله نیست. این که ترک‌ها عنوان می کنند دیگر نیازی به نظر ایران نیست، به این معناست که ترکیه با ارمنستان و روسیه توافق نهایی کرده‌است. ایران اگر مرز خود را با ارمنستان از دست بدهد، از امروز تا ده ها سال دیگر متضرر خواهد بود و خسارت‌های از دست دادن مرز زمینی با ارمنستان غیرقابل جبران خواهد بود. امروز پا بر روی منافع ایران در قفقاز گذاشته و حتی مسیر ایران به روسیه، اوکراین و بلاروس نیز قطع می‌شود. مسئولان سیاست خارجی ایران باید هر چه سریع تر چاره‌ای کنند تا زمین ایران منافع ترانزیتی خود را از دست ندهد و سود آن به جیب سایر کشورها نرود.