زمــانی‌که سه سال پیش وزیــر بهــداشت با پرچم مبارزه با قاچاقچیان و مافیای دارو به میدان ‌آمد و سکاندار این وزارتخانه شد، نشان می‌داد که وضعیت تا چه اندازه وخیم و بغرنج است. البته در آن زمان کشور با کمبود و گرانی اقلام دارویی روبه‌رو نبود و سعید نمکی با گفتن جملاتی همچون (وزیر شما کاسه لیس مافیا و دلالان نیست) پرچم مبارزه با فساد دارو را برافراشت، اما طولی نکشید که شیوع سریع کرونا و بی‌تدبیری‌های وی نشان داد که این جملات فقط خوراک رسانه‌ای داشته و حتی در روز آخر کاریش نیز نتوانست «آن مافیای شکم گنده در سازمان غذا و دارو» (به اذعان خود نمکی) شناسایی یا معرفی نماید و این امر را موکول به آینده‌ای نامعلوم کرد.  در این میان وزیر جدید بهداشت در دولت سیزدهم نیز موضوع قاچاق دارو را تا حدودی تایید می‌کند. بهرام عین‌اللهی گفته است: «تاکنون دو میلیارد ارز ترجیحی برای دارو گرفته‌ایم و پیگیریم که مابقی ارز را تخصیص دهیم و نظر ما این است که ما مجبور به استفاده از ارز ترجیحی هستیم در غیراین صورت قیمت داروها افزایش پیدا خواهد کرد.» با اینکه وزیر بهداشت به‌طور ضمنی به ماجرای قاچاق دارو اشاره می‌کند اما مهرداد جمال‌ارونقی‌، معاون فنی و امور گمرکی گمرک ایران قاچاق دارو از مبادی رسمی کشور را تأیید نمی‌کند و می‌گوید:«در برخی از  بازرسی‌ها و کنترل‌های گمرکی، مقادیر کمی از داروها در کنار دیگر کالاهای صادراتی کشف شده اما در مقابل ادعاهایی ازجمله قاچاق قابل توجه دارو از این مبادی رسمی، عدد و میزان قابل توجهی ندارند.» به گفته او ایران مسیر ترانزیت کامیون‌های حامل دارو از کشورهای خارجی است، اما این موضوع به معنی فراهم شدن زمینه‌ای برای قاچاق دارو نیست: «تاکنون موردی از قاچاق عمده دارو برای ورود به کشورهای همسایه رصد نشده است. سال گذشته هم عنوان شد چندین کانتینر دارو از ایران قاچاق شده اما در نهایت پس از بررسی‌ها مشخص شد که این داروها به هیچ عنوان ربطی به کشور ما نداشته و متعلق به‌خود عراق بوده و در آن کشور تولید شده است.»

 افزایش قاچاق دارو

طبق آمار رسمــی مسئــولان، 20 درصد از داروهای وارداتی قاچاق می‌شود، اما کمبود دارو افزایش کشفیات در آن‌طرف مرزها، عددی بیش دو برابر را نشان می‌دهد. در این میان تغییر بازار فروش دارو از کشور به ناصر خسرو در وسط پایتخت همزمان با کشف 19 کامیون پر از داروهای قاچاق در عراق و توسط پلیس این کشور رقم خورد و امروزه ناصر خسرو بازار جذابی را برای انواع داروی کمیاب از انسولین گرفته تا پانسمان بیماران پروانه‌ای آن‌هم با برند meplex اتریش که این شرکت سال‌هاست ایران را تحریم کرده، ایجاد کرده و این بار دیگر تفاوت پنج برابری نرخ ارز دولتی و آزاد در میان نیست و قیمت‌های نجومی، عرصه را برای میلیون‌ها نفر که زندگی‌شان در گرو مصرف داروهای بیماران خاص و دیابتی است، هر روز تنگ‌تر می‌کند. هرچند که انسولین قلمی جذاب‌ترین دارو برای فروش در ناصر خسرو و با جمعیتی بالغ 5 میلیون دیابتی در کشور است، اما با نگاهی به لیست داروهای کمیاب، می توان به وفور این داروها را با 5 تا 20 برابر قیمت‌های واقعی در ناصر خسرو پیدا کرد. همین انسولین که قیمت آن 30 هزار تومان است، در بازارهای خارجی 10 دلار (بنا به قیمت روز دلار 290 هزار تومان) و در بازار آزاد داخلی 200 هزار تومان به‌فروش می‌رسد. یا داروی IVIG  که قیمت دولتی آن یک میلیون است در بازار آزاد، هر ویال ۵ تا ۱۰ میلیون تومان فروخته می‌شود. توزیع ۲ هزار ویال از هر ۱۰۰ هزار ویال وارداتی هم برای سودجویان صرفه اقتصادی دارد. در این میان یکی از رسانه‌ها نیز طی چند روز گذشته از کمبود داروی بیماران تالاسمی خبر داد. هر چند که کمبود داروی این بیماران مربوط به سال 97 است و در مدت دو سال، بنا به آمار انجمن تالاسمی ایران دست‌کم ۱۶۳ بیمار به دلیل تامین نشدن دارو و درمان نامناسب جان خود را از دست داده‌اند. در این شرایط سید حیدر محمدی، مدیرکل دارو و مواد تحت کنترل سازمان غذا و دارو با بیان اینکه مباحث مطرح شده مبنی بر کمبود داروهای بیماران تالاسمی در کشور، صحت ندارد، گفت: «داروهای خارجی این بیماران را هم به اندازه‌ای که بتوانیم تامین خواهیم کرد. تولید داخل داروهای این بیماران از هر دو نوع قرص و تزریقی به وفور در کشور موجود است و کمبودی در این خصوص وجود ندارد.» 

 دارو موجود نیست، از 190 بپرسید

«چرا با جان بیماران بازی می‌شود، من با اطلاعات دارویی ۱۹۰ تماس گرفتم و آنها گفتند موجودی این دارو در داروخانه‌ها صفر است. اما حالا برخی داروخانه‌ها به‌طور پنهانی این دارو را با قیمت آزاد می‌فروشند، من امروز به سختی توانستم هر قلم ویکتوزا را به قیمت یک میلیون و ۵۰۰ هزار تومان از یک داروخانه‌ خریداری کنم.» این هم صحبت یکی از مبتلایان به نوع دو دیابت است، برای کنترل قند خون از داروی تزریقی «ویکتوزا» استفاده می‌کند، اما چند ماهی می‌شود که این دارو در داروخانه‌ها موجود نیست. در همین رابطه سیدجعفر اسدا... ‌پور، مدیرعامل انجمن مهار دیابت پارس به خبرآنلاین گفته است: «متاسفانه بیماری دیابت جزو بیماران خاص نیست و همین باعث شده داروهای مورد نیاز بیماران دیابتی مثل سایر داروها تلقی شود و واردات آن‌ها به ویژه در شرایط تحریم‌ با مشکلاتی مواجه شود طوری‌که حتی گاهی هم وارد نمی‌شوند. ورود داروها هم دست سازمان غذا و دارو و زیر نظر وزارت بهداشت است، اما به دو علت، یعنی تغییرات قیمت دلار و مسأله تحریم‌ها گاهی این داروها کم وارد می‌شود یا این‌که اگر وارد شود با قیمت‌های بسیار بالا در بازار به فروش می‌رسند.»