با به‌قدرت‌رسیدن دوباره طالبان در افغانستان، مدرسه دارالعلوم حقانیه یكی از بزرگ‌ترین و قدیمی‌ترین مدارس مذهبی پاكستان بیش از گذشته مورد توجه قرار گرفته است؛ مدرسه‌ای كه تعداد زیادی از اعضای بلندپایه طالبان را آموزش داده و این مقام‌ها امروز سمت‌های كلیدی در حكومت طالبان در اختیار دارند. افرادی كه در این مدرسه واقع در شهر «اکوره ختک» ایالت «خیبر پختونخوا» پاکستان درس خوانده‌اند، از تندروترین افراد طالبان و دیگر گروه‌های تروریستی در افغانستان و شبه‌قاره هند به شمار می‌آیند.
منتقدان این مدرسه آن را «دانشگاه افراط‌گرایان» می‌نامند و آن را به دلیل کمک به گسترش خشونت در سراسر منطقه در دهه‌های اخیر مورد انتقاد قرار می‌دهند و خواستار تعطیلی آن شده‌اند. اكثریت ناظران نگران آن هستند كه این مدارس افراطی و جریان‌های اسلام‌گرای مرتبط با آنها، در پی به‌قدرت‌رسیدن مجدد طالبان در افغانستان فضای مانور بیشتری پیدا كنند و جسورتر شوند.
پاكستان ادعا می‌كند كه در دهه‌های اخیر تلاش زیادی برای تحت کنترل درآوردن بیش از 30 هزار مدرسه مذهبی در پاکستان انجام داده است اما در واقعیت و با حمایت سازمان اطلاعات ارتش پاكستان از این گروه‌های تروریستی، احتمالا رادیکالیسم با سرعت بیشتری در پاکستان و دیگر كشورهای منطقه گسترش خواهد یافت. مقام‌های این مدرسه می‌گویند كه رویه خود را تغییر داده و همچنین استدلال کرده‌اند که باید به طالبان این فرصت داده شود تا نشان دهند از دو دهه پیش كه برای اولین بار با رعب و وحشت و خونریزی بر افغانستان حکومت کردند، روندی كاملا متفاوت را در پیش گرفته است.
«رشیدالحق سامی» معاون حوزه علمیه حقانیه درباره طالبان به نیویورك‌تایمز می‌گوید: «جهان به‌وضوح توانایی‌های آنها را برای اداره کشور از طریق پیروزی‌های خود در جبهه دیپلماتیک و میدان جنگ دیده است و نمی‌تواند این توانایی‌های آنها را نادیده بگیرد».
با توجه به افزایش خشونت‌ها در اوایل سال جاری، گزارش‌های مربوط به قتل‌های تلافی‌جویانه در افغانستان، محدودیت رفتن دختران به مدرسه و سرکوب آزادی بیان، نرمش ادعایی طالبان در واقعیت قابل مشاهده نیست. اما سامی استدلال می‌كند که تسلط طالبان بر افغانستان حتی می‌توانست خونین‌تر از این باشد و حتی همین تغییر ناچیز نشان می‌دهد که آنها «اشتباهات دهه 1990 را تکرار نخواهند کرد».
دارالعلوم حقانیه در حدود صدكیلومتری مرز افغانستان قرار دارد و تأثیر بسیار زیادی بر تحولات داخل افغانستان می‌گذارد. فارغ‌التحصیلان این مدرسه مذهبی گروه طالبان را پایه‌گذاری و در دهه 1990 بر افغانستان حکومت کردند. با وجود آنكه پاكستان ادعای مقابله با گروه‌های تروریستی را دارد اما کارشناسان می‌گویند که ارتش قدرتمند پاکستان اغلب از رهبران خود برای نفوذ بر طالبان و استفاده از آنها در جهت منافع خود در داخل و خارج پاكستان استفاده می‌کند.
رئیس دارالعلوم حقانیه «سمیع الحق» پدر رشید‌الحق سامی بود و به‌عنوان «پدر طالبان» شناخته می‌شد که در سال 2018 در محل اقامت خود در اسلام‌آباد به قتل رسید. «عظمت عباس» نویسنده كتاب «مدرسه سراب: تاریخ معاصر مدارس اسلامی در پاکستان» می‌گوید: «از آنجا كه حقانیه مركز آموزش و ‌شکل‌گیری تفكر افراط‌گرایانه بسیاری از رهبران طالبان محسوب می‌شود، مطمئنا نزد آنها از احترام بسیاری برخوردار است».
فارغ‌التحصیلان سرشناس
 یكی از مهم‌ترین فارغ‌التحصیلان دارالعلوم حقانیه، «سراج‌الدین حقانی» 41ساله است كه یكی از خطرناك‌ترین تروریست‌های جهان محسوب می‌شود و بسیاری از عملیات‌های تروریستی را رهبری كرده است. پلیس فدرال آمریكا برای یافتن او جایزه‌ای پنج‌میلیون‌دلاری تعیین كرده است اما او در ماه‌های اخیر و پس از آنكه سرپرست وزارت كشور طالبان شد، آزادانه در افغانستان تردد دارد، بی‌آنكه واشنگتن اقدامی برای دستگیری او انجام دهد.
«امیرخان متقی» وزیر جدید خارجه حكومت طالبان و «عبدالباقی حقانی» وزیر آموزش عالی، وزیر دادگستری، وزیر آب و برق و نیرو و تعداد دیگری از مقام‌های بلندپایه طالبان در ولایت‌های افغانستان در زمره فارغ‌التحصیلان سرشناس این مدرسه مذهبی به شمار می‌آیند. سامی می‌گوید: «ما احساس غرور می‌کنیم که دانش‌آموزان ما در افغانستان ابتدا اتحاد جماهیر شوروی را شکست دادند و امروز ایالات متحده را از افغانستان بیرون كردند. این یک افتخار برای مدرسه ما‌ست که فارغ‌التحصیلان آن اکنون وزیر هستند و مناصب بالایی در دولت طالبان دارند».
بسیاری از فارغ‌التحصیلان این دارالعلوم نام حقانی را به‌عنوان نمادی از افتخار برای خود برگزیده‌اند. شبکه حقانی شاخه نظامی طالبان است كه مسئول گروگان‌گیری آمریکایی‌ها، حملات انتحاری پیچیده و ترورهای هدفمند بوده و نام آن به اسم مدرسه نام‌گذاری شده و ارتباطات خود با این مدرسه را حفظ کرده است. بیش از چهار هزار طلبه عمدتا از خانواده‌های فقیر در مدرسه علمیه‌ای بسیار بزرگ در مجموعه‌ای از ساختمان‌های بتونی چند طبقه در یک شهر کوچک کنار رودخانه‌ای در شرق شهر پیشاور، حضور می‌یابند و دوره آموزشی آنها حفظ قرآن تا ادبیات عرب را شامل می‌شود. این طلبه‌ها پیروزی طالبان در افغانستان را مایه غرور خود می‌دانند. «عبدالولی» دانشجوی 21ساله دارالعلوم حقانیه می‌گوید: «طالبان پس از تقریبا 20 سال مبارزه، سرانجام ایالات متحده را شکست دادند و تمام جهان باید این واقعیت را بپذیرد. این پیروزی بزرگ، همچنین دوراندیشی و تعهد معلمان و فارغ‌التحصیلان سابق ما را در مورد افغانستان نشان می‌دهد. حقانیه یکی از معدود مدارس معتبر کشور است که طلاب به دلیل سابقه آن، حضور علمای برجسته در آنجا و تحصیلات اسلامی باکیفیت، به تحصیل در آن افتخار می‌كنند».
تغییر رویكرد
پاکستان مدت‌هاست که با مدارسی مانند حقانیه رابطه متناقض و گاه پرتنشی داشته است. رهبران پاكستان زمانی این حوزه‌های علمیه را راهی برای تأثیرگذاری بر رویدادهای افغانستان می‌دانستند اما اکنون آنها را منبع درگیری در پاکستان می‌دانند. پاكستان هم گروه طالبان خود را دارد و طالبان پاکستان مسئول حملات خشونت‌آمیز زیادی در سال‌های اخیر بوده است. اما دو طرف در هفته‌های گذشته به آتش‌بس دست یافتند. اما با وجود توافق دولت پاكستان و طالبان این كشور، نشانه‌های تازه‌ای از رادیکالیسم در مدارس مذهبی پاكستان به‌ویژه پس از سقوط کابل و به‌قدرت‌رسیدن دوباره طالبان افغانستان ظاهر شده است. دانشجویان دارالعلوم حقانیه اخیرا گردهمایی‌هایی برای حمایت از طالبان افغانستان برگزار کرده‌اند. در تجمع مسجد سرخ اسلام‌آباد، محل حمله مرگ‌بار پرسنل امنیتی در 14 سال پیش، پرچم‌های طالبان بر فراز مدرسه دخترانه كنار مسجد برافراشته شد. محمد اسرار مدنی محقق امور مذهبی مستقر در اسلام‌آباد می‌گوید: «با وجود سلطه طالبان بر افغانستان، بهره‌وری و اثربخشی مدارس مذهبی پاكستان کاهش یافته است زیرا مقامات پاکستان اخیرا نقش مستقیم‌تری در امور افغانستان ایفا می‌كنند».
در میان این فشارها، دولت پاکستان ترکیبی از حمایت مالی و فشار پشت‌پرده را برای کاهش رادیکالیسم در حوزه‌های علمیه اجرا کرده است. دولت عمران‌خان نخست‌وزیر پاكستان به حوزه علمیه حقانیه 1.6 میلیون دلار در سال 2018 و 1.7 میلیون دلار در سال 2017 کمک کرده است. این بودجه به مدرسه کمک کرد تا یک ساختمان جدید، یک زمین بدمینتون و یک آزمایشگاه کامپیوتر در كنار دیگر امكانات بسازد. حقانیه در ماه‌های گذشته آموزش زبان انگلیسی، ریاضی و علوم کامپیوتر را در برنامه درسی خود گنجانده است.
کارشناسان آموزشی در پاکستان می‌گویند که این تلاش‌های دولت اسلام‌آباد تا حدی موفقیت‌آمیز بوده است و دارالعلوم حقانیه مانند گذشته از تروریسم و افراط‌گرایی حمایت نمی‌کند. با‌این‌حال تفسیر افراط‌گرایانه همچنان تفكر غالب در میان معلمان و مدیران ارشد این مدرسه است.
دروس حقانیه به‌جای تفکر انتقادی، قطع عضو به دلیل دزدی و سنگسار به دلیل رابطه جنسی خارج از ازدواج، متمركز بر نحوه بحث با دیگر مذاهب است اما این تغییر رویه باعث می‌شود که برخی از دانش‌آموزان آنها در برابر جذب از گروه‌های شبه‌نظامی به‌شدت آسیب‌پذیر باشند و این می‌تواند موقعیت این‌گونه مدارس به‌عنوان پایگاه اصلی پرورش نیروهای افراطی را در خطر قرار دهد.