این روزها اگرچه داستان خشک شدن زاینده رود باعث شده چند استان مرکزی کشور دچار بحران آبی باشند و اعتراضات مردم و کشاورزان این مناطق مورد توجه قرار گرفته است؛ اما نباید فراموش کنیم که دقیقا سه هفته پیش سدی در کشور ترکیه افتتاح شد که عواقب زیست محیطی آن برای کشور، اگر بیشتر از خشکی زاینده رود و بی آبی استانهای کهکیلویه، اصفهان و یزد نباشد، کمتر از آن هم نیست.
افتتاح سد «ایلیسو» بر روی رود دجله توسط رجب طیب اردوغان رئیس‌جمهور ترکیه در هفدهم آبان ماه اگرچه باعث توجه رسانه ها به «جنگ آبی ترکیه علیه همسایگان» را در کشور شد؛ اما با کمال تعجب با بی اعتنایی مسئولان کشور روبرو شد! این داستان ادامه بی توجهی پانزده ساله ای است که به این موضوع می شود. ساخت این سد از سال 1385 آغاز شده بود و در طول این سالها بدون وقفه ادامه داشت و مسئولان هم توجه چندانی به آن نداشتند، آن هم در حالی که صاحب نظران بارها نسبت به عواقب شدید این سدسازی ترکیه هشدار داده بودند. جالب این است که بدانیم این سد یکی از مجموعه پروژه هایی تحت عنوان « گاپ» است که ترکیه قصد دارد بر روی رودخانه هایی که پس از ترکیه به عراق و ایران می رسد بسازد و حیات بسیاری از مناطق این دو کشور را از بین خواهد برد. ساخت سد ایلیسو بر روی دجله از ورود 56 درصد منابع آب دجله به خاک عراق جلوگیری می‌کند که در نتیجه باید منتظر مرگ قریب الوقوع تالاب هورالعظیم و یک فاجعه بزرگ زیست محیطی در ایران بود.
محمد درویش فعال و پژوهشگر محیط زیست کشورمان در شهریور 1395 هشدار داده بود: سدهای ساخته شده بر روی دجله و فرات، تمام آب این دو رودخانه را می‌گیرند. خشک شدن تالاب‌های مرکزی عراق و سوریه، تبدیل تالاب هورالعظیم به بزرگ‌ترین کانون بحرانی ریزگرد در منطقه درگیری استان های غربی و مرکزی کشورمان با معضل ریزگردها و افزایش چشمگیر این مسأله، نمونه‌ای از ارمغان حذف حقابه دجله و فرات است.
وی که در آن زمان مدیر کل دفتر مشارکت‌های مردمی سازمان حفاظت محیط زیست بود، ادامه داد: نابودی بیش از شش و نیم میلیون هکتار از اراضی کشاورزی عراق، سوریه، ایجاد کانون‌های فرسایش بادی و تولید گرد و خاک، خشکی عراق و گرد و غبار برخاسته از این کشور بر روی ایران، از دیگر آسیب‌های جبران‌ ناپذیر اقدام دولت ترکیه با احداث سدهای گاپ است. اگر ساخت سد ایلیسو به پایان برسد، کار همه ما تمام است و همه نقاط کشور ما درگیر ریزگرد خواهد شد؛ بنابراین، ایران باید هر چه زودتر از تکمیل این سد جلوگیری کند.
حالا سه هفته است که این سد افتتاح شده است و شاید مسئولان منتظر هستند ببینند که آیا واقعا همه کشور دچار ریزگرد می شود؛ همچنان که شاید روزگاری هیچ کدام از مسئولان باور نمی کردند خشکی منابع آبی کشور به جایی برسد که نه تنها چند استان آبی برای کشاورزی نداشته باشند، بلکه تامین آب آشامیدنی نیز با مشکل مواجه شود. تنها اقدامی که بالاخره در واکنش به افتتاح این سد به وقوع پیوست این است که فراکسیون محیط زیست مجلس در نشستی مشترک با وزارت امور خارجه جوانب مختلف افزایش طرح‌های سدسازی در کشورهای همسایه ایران را بررسی کرد.
سمیه رفیعی رئیس فراکسیون محیط زیست مجلس در این جلسه گفت بحث استیفای حق و حقوقمان در رابطه با بهره‌برداری‌های کشورها بسیار مهم است. برای اینکه در جریان قرار گیریم که دولت چه اقداماتی انجام داده و در سیاست‌های آبی در شرق، غرب، جنوب و بعضاً شمال چه اقدامات و رویکردی داشته، این نشست را برگزار کردیم.
رفیعی تصریح کرد: نمی‌توان همه مباحث را از وزارتخانه‌های نیرو و خارجه مطالبه کرد کما اینکه پایه فنی آن وزارت نیرو است و به نظر می‌رسد سازمان محیط زیست و وزارت بهداشت باید در کنارشان باشد. از سازمان محیط زیست با توجه به بودجه خوبی که برای گرد وغبار گرفته خواستیم اطلس کانون‌های گرد و غبار را ارائه کند که تاکنون این اطلس کامل نشده است. باید اثر این پروژه‌ها بر روی سلامت مردم باید اعلام شود.
رئیس اداره مدیترانه در وزارت امور خارجه نیز در این نشست حضور داشت و در مورد آخرین وضعیت سد ایلیسو گفت: وزارت خارجه در دو سال اخیر و از زمانی که آبگیری سد ایلیسو به صورت جدی مطرح شده به آن توجه داشته است. در زمان ریاست ظریف این موضوع توسط ایشان و معاونانش مطرح شد و در دولت جدید هم در سفری که معاون سیاسی وزارت خارجه به آنکارا داشت این موضوع مطرح و همچنین در سفر اخیر چاوش اوغلو به ایران و در دیدار با امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه بحث مدیریت مشترک آب و حفاظت از محیط زیست مورد بحث و بررسی قرار گرفت. طرف ترک در دیدار اخیر اعلام کرد که ما هم موضوع را به نهادهای ذی‌ربط منعکس می‌کنیم و قول تلویحی داد که مذاکرات بین دو کشور آغاز شود. البته اینکه طرف ترکیه‌ای از مذاکرات طفره برود و نفس شروع مذاکرات را نپذیرد طبیعی است زیرا پذیرش این مذاکره شروع داد و ستدی است که طرف ترکیه‌ای بیشتر دهنده است تا گیرنده
وی در پایان گفت: طرف ترکیه‌ای مدعی است این سد باعث کاهش حقابه ایران نشده و کاهش آب نتیجه طبیعی خشکسالی در منطقه است.
اینکه بالاخره نشستی در این خصوص برگزار شد و توضیحاتی درباره اقدامات ایران درباره این خطر زیست محیطی برگزار شده جای تشکر دارد، اما سوالی که با توجه به هشدارهای داده شده درباره خطر ریزگردها برای کل کشور در نتیجه سد ایلیسو، این سوال مطرح است که آیا واقعا اقدامات دولت ها برای جلوگیری از این فاجعه کافی است؟ دولتی که در این روزها نتیجه بی توجهی به بحران آب را می بیند و می داند که زمان حل بحران گذشته و دیگر کار چندانی برای زاینده رود نمی توان کرد، چرا لااقل به طور موثر و جدی وارد بحث سدسازی ترکیه نمی شود ؟ و چرا برای پیشگیری از ناممکن شدن زندگی در نیمی از کشور در سال های آینده و به علت بحران ریزگردها، اقدام قابل توجهی انجام نمی دهد؟!