با سفر باقری کنی معاون سیاسی وزارت امور خارجه به بروکسل و دیدار با مقامات اروپایی عملا ایران و کشورهای غربی وارد فاز جدیدی از مذاکرات هسته‌ای شده‌اند. این سفر به منظور تعیین زمان از سرگیری مذاکرات هسته‌ای رخ داده است. در این حال اظهارات باقری کنی درباره اینکه مذاکرات باید از همان نقطه‌ای که به بن بست رسید آغاز شود با واکنش‌هایی همراه بوده است. به‌عنوان مثال یکی از مقامات روسیه با عنوان اینکه بن بستی در مذاکرات وجود نداشته خواستار توضیح بیشتر ایران درباره این موضع گیری شده است. اینکه رویکردی که تیم مذاکره کننده ایران در مذاکرات در پیش گرفته به چه میزان در راستای به نتیجه رسیدن این مذاکرات است جای تأمل دارد. از سوی دیگر آیت‌ا... صافی در اظهاراتی خواستار تعامل با کشورهای جهان شده که این اظهارات با واکنش تندروها مواجه شده است. «آرمان ملی» برای بررسی این موضوعات با «دکتر صباح زنگنه» نماینده سابق ایران در سازمان کنفرانس اسلامی و تحلیلگر مسائل بین الملل گفت وگو کرده که در ادامه می‌خوانید.
با سفر باقری کنی به بروکسل و دیدار با مقامات کشورهای اروپایی ایران و کشورهای غربی به مذاکره نزدیک‌تر شده‌اند. تحلیل و ارزیابی شما از سفر باقری کنی به بروکسل و دیدار با مقامات اروپایی چیست؟
هنوز جزئیات دقیقی از محتوای مذاکره آقای باقری کنی با مقامات اروپایی منتشر نشده و به‌همین دلیل نمی‌توان به صورت دقیق درباره این مذاکره اظهار نظر کرد. در این زمینه تنها اظهارات کلی منتشر شده که درباره موضوع زمان مذاکره بین1+4 بوده است و هیچ اشاره‌ای به این موضوع نشده که با چه رویکرد و دستور کاری مذاکرات آینده انجام خواهد شد. از سوی دیگر هنوز به این نکته اشاره نشده که مذاکرات چرا تا به این اندازه دیر شروع خواهد شد نشده است. اگر تیم مذاکره کننده ایران طرح و پلن دیگری برای مذاکرات دارند بهتر است آن را با نخبگان و کارشناسان در میان بگذارند تا مورد تجزیه و تحلیل و نقد قرار بگیرد که همراه با نتیجه منطقی و سازنده باشد. اگر این اتفاق رخ بدهد نخبگان جامعه می‌توانند کمک فکری و روشی به تیم مذاکره کننده انجام بدهند. آقای باقری کنی چند سال قبل نیز در مذاکرات حضور داشته و با فضای مذاکرات آشنایی دارد. به‌همین دلیل باید با توان و قدرت بیشتری در این مذاکرات وارد شود و به نتیجه عملی که در گفت‌وگوهای اخیر اشاره کرده دست پیدا کنند. این نتیجه باید حاصل شود تا کشور از این شرایط رخوتی که در زمینه اقتصادی، تجاری و سیاسی قرار گرفته خارج شود.
چرا تصمیــم گیری درباره مذاکرات در دولــت سیزدهم همراه با تأخیر بـود؟ آیا به واقع دولت در حال بــررسی شرایط مذاکره بود و یا اینکــه این یک نوع استراتژی برای امتیازگیری از طرف مقابل به شمار می‌رود؟
واقعیت این است کــه نــوعی وسواس در مسائل کلان سیاســت خارجی در دولت سیزدهم وجود دارد. این در حالی است که دولت سیزدهم از همراهی مجلس، قوه قضائیه و سایر نهادهای نظام نیز برخوردار است. سوال اینجاست که چرا در چنین شرایطی که حمایت از دولت به صورت حداکثری است دولت با چنین وسواسی در تصمیم گیری‌ها مواجه شده است؟ در ماه‌هایی که از عمر دولت گذشته تنها رویکرد ایران نسبت به برخی از کشورهای دوست و نزدیک مشخص شده و این موضوع درباره بقیه کشورها وجود ندارد و تنها به اظهارات کلی بسنده شده است. در جهان 200 کشور وجود دارد و ما هنوز نمی‌دانیم دولت با چه رویکردی قرار است با این کشورها ارتباط داشته باشد. از سوی دیگر هنوز مشخص نیست چه کسانی متولی ارتباط با کشورهای مختلف، سازمان‌های منطقه‌ای و بین المللی خواهند بود. از سوی دیگر هنوز رویکرد دولت سیزدهم در زمینه اقتصاد سیاسی مشخص نیست و که قرار است در این زمینه چه اقداماتی انجام شود. علائم مشخصی در این زمینه‌ها وجود ندارد و دولت نیز در این زمینه چشم انداز آینده را تبیین نکرده است. در این زمینه آیت‌ا... عاملی امام جمعه اردبیل اظهارات مهمی را بیان کردند. از سوی دیگر آیت ا...صافی نیز بر ضرورت تعامل با جهان تأکید کردند که در شرایط کنونی اظهارات مهم و قابل تأملی به شمار می‌رود. هنگامی‌که مراجع از لزوم ارتباط و تعامل سازنده با دنیا سخن می‌گویند به معنای این است که در صورت تحقق این موضوع از دولت حمایت خواهند کرد. این حمایت می‌تواند کمک بزرگی به دولت سیزدهم در راستای رسیدن به اهداف خود در زمینه سیاست خارجی و اقتصادی باشد. این حمایت‌ها تسلط و قدرت دولت را برای تحقق اهدافی که در پیش گرفته بیشتر می‌کند.
دولت‌ها معمولا قبل از شکل گیری و یا در ماه‌های ابتدایی خود رویکرد و استراتژی خود را در زمینه سیاست خارجی مشخص می‌کنند. این در حالی است که این اتفاق در دولت رئیسی رخ نداده و هنوز ابهامات زیادی در چشم انداز سیاست خارجی ایران در آینده وجود دارد. آیا مشخص نبودن استراتژی به منزله نداشتن استراتژی در دولت است؟
استــراتــژی تــنــهــا یــک کلمه نیست و به معنــای داشتن اهــداف، چارچوب، چشــم انداز، زمان بندی، اولویت بنــدی و شیوه رسیدن به اهداف مشخص است. در تعیین استراتژی‌ها، تاکتیک‌ها و تکنیک‌های رسیدن به هدف نیز مشخص می‌شود. شرایط باید به شکلی باشد که کشورهای جهان استراتژی ایران را در عرصه بین المللی را متوجه شوند و درک کنند و در مقابل بازخورد این استراتژی را به ما نشان بدهند. روابط بین الملل مبتنی بر روابط دوجانبه و چند جانبه است. ما باید با نشان دادن رویکرد مشخص به کشورهای جهان اهداف خود را دنبال کنیم. ممکن است در مسیری که در پیش گرفته‌ایم مجبور شویم برخی رویکرد را تغییر و یا تصحیح کنیم. این وضعیت درباره کشورهای دیگر نیز وجود دارد و کشورهای دیگر نیز با مشاهده استراتژی که ایران در عرصه بین المللی اتخاذ می‌کند می‌توانند متناسب با آن تصمیم گیری کنند تا مواضع به هم نزدیک تر شود.به هر حال دولت سیزدهم نیز حتمأ این نکات را در نظر گرفته و مشورت‌های لازم را انجام داده است. نتیجه این مشورت‌ها نمی‌تواند تا بی‌نهایت پنهان بماند. حتی در موضوع هسته‌ای نیز کشورهای دوست ما تلویحا از ما انتقاد می‌کنند که مشکل ایران در مذاکرات کجاست و چرا نسبت به از سرگیری مذاکرات تا به این اندازه تعلل صورت می‌گیرد. ما باید به کشورهای طرف مذاکره و حتی کشورهای دوست که در شرایط کنونی با ابهاماتی مواجه هستند این موضوع را توضیح بدهیم که چه زمان بندی‌های داریم و قرار است چه اهدافی را دنبال کنیم. پنهان کردن زمان‌ها و مراحل می‌تواند تا ابد پنهان بماند اما در جهانی که همه چیز در حال شفاف و علنی شدن است ما نیز باید تا اندازه‌ای که به منافع و امنیت ملی آسیب وارد نشود به سمت شفافیت حرکت کنیم.
تیم مذاکره کننده ایران معتقد است که مذاکرات باید از جایی آغاز شود که در گذشته به بن بست رسیده است. اظهاراتــی که با واکنش یکی از مقامات روسیه نیز مواجه شد و مقام روسی عنوان کرد بن بستی در مذاکرات وجود نداشته است. بن بست مذاکرات کجا بود و آیا از سر گیری مذاکرات از نقطه‌ای که به بن‌بست رسیده بود در نهایت به نتیجه خواهد رسید؟
بن بست مذاکرات زمانی است که ترامپ از برجام خارج شد و چالش‌های بعدی از این اقدام به وجود آمد. به نظرمی‌رسد وزارت خارجه و تیم مذاکره کننده نیز به همین نقطه اشاره دارند که روند تعاملات هسته‌ای ایران با کشورهای غربی تغییر کرد و توافقات صورت گرفته نادیده گرفته شد. به همین دلیل اگر قرار است از این نقطه مذاکرات دوباره از سر گرفته شود طرف مقابل باید به تعهداتی که در برجام داده بود متعهد باشد. حاکمیت سیاسی باید به صورت همزمان شرایط ایران و آمریکا را در نظر بگیرد. اینکه ما در داخل کشور به چه میزان می‌توانیم نسبت به معادلات بین المللی اجماع داشته باشیم از اهمیت بالایی برخوردار است. از سوی دیگر باید برای ما مشخص شود که به چه میزان می‌توان روی طرف مقابل حساب کرد. اگر این مورد را به خوبی محاسبه کنیم به نتیجه می‌رسیم که می‌توانیم درباره آن تصمیم گیری کنیم. بنده بعید می‌دانم تا دو طرف به این مرحله نرسند حاکمیت همه چراغ‌ها را برای طرف مقابل سبز کند. تا زمانی که آمریکا در زمینه تبادل تجاری با ایران ممانعتی به وجود نمی‌آورد بقیه کشورها با ایران ارتباط اقتصادی داشتند و مشکلی نیز در این زمینه وجود نداشت. با این وجود از زمانی که ترامپ از برجام خارج شد و آمریکا تحریم‌ها خود را برعلیه ایران اعمال کرد بقیه کشورها نیز از سیاست های آمریکا در راستای تحریم های ایران تبعیت کردند. به همین دلیل برای حل این مشکل باید از مسیری حرکت کنیم که این مشکل به‌وجود آمده که همان برجام و مذاکره با کشورهای غربی است. برجام باید از مسیر خود احیا شود.
در چنیــن شرایطی پاسخ آمریکا چه خواهــد بود؟ آیا با توجه به شرایط موجود آمریکا حاضر است از این نقطه مذاکرات را از سر بگیرد؟
آمریکا همواره به روش‌های مختلف به اظهارات مقامات ایران واکنش نشان می‌دهد. آخرین موضعی که من در این زمینه مشاهده کردم دیدگاه دبیرکل شورای امنیت ملی آمریکاست که عنوان کرد:«آمریکا حاضر است به برجام باز گردد و در این تصمیم جدی است». البته در کنگره آمریکا نیز تحرکاتی دیده می‌شود و اقداماتی در حال انجام است.برخی از اعضای کنگره به‌دنبال این هستند که کنگره خود را برای شرایط مختلف آماده کند و برای هرگونه اتفاقی آمادگی داشته باشد.کنگره آمریکا به‌دنبال این است که اگر گفت‌وگو‌ها ادامه پیدا کرد و در نهایت به نتیجه رسید چه رویکردی در پیش بگیرد و از سوی دیگر اگر این اتفاق رخ نداد و مذاکرات به هر دلیلی به نتیجه نرسید، چه اقداماتی باید انجام بدهد. دولت سیزدهم تأکید دارد که ضمانتی برای عدم خروج مجدد آمریکا از برجام داشته باشد و براساس این تضمین مذاکرات را انجام بدهد. به‌همین دلیل کنگره آمریکا باید در این زمینه اقداماتی را انجام بدهد. سوال اینجاست که آیا کنگره خود را برای این اقدامات آماده کرده و اگر آماده کرده، قرار است چه تصمیماتی در این زمینه اتخاذ کند و آیا قرار است دوباره رئیس جمهور را محدود کند یا خیر. این موضوعاتی است که در سرنوشت مذاکرات و برجام تعیین کننده خواهد بود. در شرایط کنونی دو موضوع قطع مذاکره و اقداماتی که آمریکا باید در این زمینه انجام دهد و یا ادامه مذاکره و آمادگی آمریکا برای انجام تعهدات خود در کنگره مورد بحث و بررسی است.
آیت‌ا... صافی گلپایگانی بر تعامل با همه کشورهای جهان و ضرورت تجدید نظر در برخی روابط خارجی تأکید کرده‌اند. اظهاراتی که با واکنش تندروها مواجه شده و این عده با هجمه علیه ایشان تلاش کردند این اظهارات را برخلاف مصلحت کشور نشان بدهند. دیدگاه شما در این زمینه چیست؟
کسانی که امروز به آیت‌ا... صافی گلپایگانی حمله می‌کنند درک درستی از جایگاه ایشان در زمان حیات حضرت امام ندارند. آیت‌ا... صافی از محدود افرادی بودنــد که مورد احترام و اهتمام ویژه حضرت امام بودند و به همین دلیل ایشان را به عنوان دبیر شورای نگهبان منصوب کردند و به دیدگاه‌ها و آرای ایشان اهتمام زیادی داشتند.از سوی دیگر سایر مراجع بزرگ ماننــد آیــت عظام گلپایگانی، مرعشی و اراکــی نیز احترام زیادی برای آیت‌ا... صافی قائل بودند و در بین علما جایگاه ممتازی دارند. ایشان به دلیل اینکه دبیر شورای نگهبان بودند در مسائل اجرائی ورود داشته‌اند و شناخت کافی از شرایط کشور و جهان دارند. آقای صافی تنها در حوزه حضور نداشته و شرایط به شکلی نیست که از وضعیت کشور و جهان مطلع نباشد و بلکه از ابتدای انقلاب تاکنون در صحنه حضور داشته و شناخت کافی از مسائل دارند. در ابتدای انقلاب همه قوانینی که در مجلس تصویب می‌شد و به شورای نگهبان ارجاع داده می‌شد زیر نظر آیت‌ا... صافی به عنوان دبیر شورای نگهبان قرار می‌گرفت. اینکه ایشان از ضرورت تعامل با کشورهای جهان سخن می‌گویند به‌دلیل این است که از عمق مسائل و روابط خارجی اطلاع دارند و با علم و احاطه به این شرایط این اظهارات را بیان می‌کنند. به همین دلیل کسانی که بر علیه این اظهارات که درست و منطقی است هجمه وارد می‌کنند بی‌انصافی می‌کنند. هنگامی‌که حرکت ایشان به عنوان یکی از مراجع بزرگ شکسته شود، مشخص نیست این وضعیت درباره دیگر بزرگان به چه صورت خواهد بود.
*آرمان ملی
