چهارشنبه شب گذشته، علی باقری کنی، معاون سیاسی وزیر خارجه بعد از دیدار با انریکه مورا، نماینده اتحادیه اروپا در گفت وگوهای احیای برجام از نزدیکی بازگشت ایران به گفت وگوهای احیای برجام خبر داد و حسین امیرعبداللهیان، در نشستی خبری در تهران به توضیح رویکرد ایران پرداخت. در میان صحبت های این دو مقام مسئول، چند موضع گیری غریب به چشم می خورد که تاثیر منفی مشخصی بر موضع ایران در گفت وگوها و در چشم انداز توافق هسته ای خواهند داشت، تا حدی که به نظر می رسد، این دو دیپلمات ایرانی که اکنون پرونده برجام را روی میز دارند، نه تنها روند چند هفته اخیر که روند سال های گذشته گفت وگوها درباره برنامه هسته ای ایران را نیز به دقت پیگیری نکرده اند.

باقری:  زمینه برای بازگشت آمریکا فراهم نیست

شاید خطرناک ترین موضع گیری در این میان در صحبت های معاون امیرعبداللهیان به چشم می خورد. باقری در پاسخ به پرسشی در مورد خبر اخیر یکی از رسانه های غربی درباره ازسرگیری مذاکرات با گروه ۱+۵ با «شیطنت آمیز»خواندن این خبر افزود: «ما با ۱+۴ گفت وگو داریم و در واقع هنوز زمینه لازم برای اینکه آمریکایی ها بتوانند به برجام برگردند فراهم نشده است». او البته در پاسخ به سوال بعدی کم وبیش تلاش کرده این جمله را توضیح دهد: «هماهنگ کننده کمیسیون مشترک برجام اتحادیه اروپاست و در این جایگاه هم در دوره های قبل چنین گفت وگوهایی را داشتیم و الان در ادامه همان گفت وگوها ایشان [انریکه مورا] به عنوان هماهنگ کننده کشورهای ۱+۴ و ایران نقش آفرینی می کند و این گفت وگوها بر آن اساس شکل گرفته است». این توضیح اما از بار اثرگذاری منفی جمله ای نمی کاهد که جانشین سیدعباس عراقچی در جایگاه احتمالی مذاکره کننده ارشد ایران در گفت وگوهای احیای برجام بر زبان آورده است. مشکلات فعلی توافق هسته ای به خروج دولت پیشین ایالات متحده از توافق برمی گردد. موضع مقامات دیپلماتیک ایران در دولت پیشین همواره این بوده است که آمریکا باید و می تواند با برگشت به برجام مشکل را حل کند. محمدجواد ظریف، وزیر خارجه ایران حتی زمانی در پاسخ به مطرح شدن ایده گفت وگوی ایران و آمریکا درباره برجام به صراحت گفته بود میز گفت وگو درباره برجام در جلسات کمیسیون مشترک مهیاست و آمریکا اگر صحبتی در این باره دارد هر آینه می تواند با بازگشت به توافق و تعهداتش در آن، پای این میز برگردد و هر صحبتی دارد مطرح کند. جمله باقری اما برخلاف مواضع تیم پیشین، توپ را عملا به زمین ایران می اندازد. بازیگران برجام به ایران فشار می آورند که به مذاکرات احیای برجام برگردد. ایالات متحده نیز با تغییر دولت در موضع تمایل به ازسرگیری گفت وگو قرار گرفته است. اکنون در صحنه عمومی، برای عبور از این نقطه سکون، دیگران منتظر ایران هستند. در چنین شرایطی، صحبت باقری از طرفی بار مسئولیت را از دوش آمریکا برمی دارد و از طرفی ایران را عامل ممانعت از بازگشت معرفی می کند.

امیرعبداللهیان، تایید پس از تکذیب

وزیر خارجه اما در نشست خبری اش در تهران در پاسخ به سوالات برجامی، از باقری ناآماده تر نشان داد. هم زمان با سفر باقری به بروکسل، این ادعا مطرح شد که تروئیکای اروپایی به او پیشنهاد داده اند در بروکسل به دیدار او با مورا بپیوندند و با نشستی پنج جانبه روند گفت وگوها را تسریع کنند، اما او نپذیرفته است. ایران ساعاتی بعد این ادعا را رد کرد. اما امیرعبداللهیان، کمی بعدتر، عملا این خبر را تایید کرد: «سه کشور اروپایی روش ناپسندی از نظر ما دارند؛ اینکه به جای اینکه در ظرفیت ملی خودشان بخواهند با ما دیدار کنند درخواست دیدار مشترک دارند. البته بخش ناپسندیده تر این است که یک بیانیه مشترک می دهند و یک طرفه حرف های خود را می گویند. ما چه در تهران چه بروکسل از هرگونه گفت وگوی دوجانبه با این کشورها استقبال می کنیم اما گفت وگو با سه کشور در چارچوب ۱+۴ و در کنار نمایندگان روسیه و چین مورد نظر است و این فرمتی معقول است». این صحبت ها در عمل تکذیب تکذیبیه ای بود که تنها ساعاتی پیش ایران منتشر کرده بود، اما در محتوایشان نیز مشکلاتی آشکار می شود.

دوجانبه صحبت می کنیم

امیرعبداللهیان در این اظهارنظر در رد پیشنهاد تروئیکا، در شرایطی که مدت هاست گفت وگوها درباره برنامه هسته ای ایران چندجانبه بوده، ایران را مایل به گفت وگوهای دوجانبه می خواند. این موضع، به معنای بازگشت به روزهای ابتدایی شکل گیری مسئله هسته ای در زمان دولت سیدمحمد خاتمی است، زمانی که همه چیز در خانه اول بود و چارچوب و فهم مشترکی برای تعامل وجود نداشت. در واقع در همان زمان دولت خاتمی نیز ایران در نمونه هایی مثل نشست سعدآباد با تروئیکای اروپا پای میز گفت وگو نشست، اما حالا وزیر خارجه ایران در موضوعی که هیچ کشوری در مقابل ایران به تنهایی در آن طرف تصمیم گیری نیست، خواستار گفت وگوی دوجانبه با هدف نامعلوم است.

باید روسیه و چین باشند

تاکید امیرعبداللهیان بر حضور روسیه و چین در زمان طرف شدن ایران با بازیگران اروپایی برجام نیز پیام مطلوبی ارسال نمی کند. این موضع گیری، عملا این معنا را دارد که ایران برای اینکه با طرف های اروپایی پای صحبت بنشیند، نیاز به همراهی و حمایت دو بازیگر شرقی را احساس می کند و حاضر نیست بدون حضور آنها به تبیین مواضع خود برای طرف های اروپایی بنشیند. چنین صحبتی، در شرایطی که وزیر خارجه اخیرا با روس ها گفت وگو داشته و معاون او نیز بلافاصله پس از بروکسل راهی مسکو شده است، سرمایه گذاری ایران روی شرق برای تقابل را آشکار می کند. روسیه و چین پیش تر در دوران تحریم ها و قطع نامه های بین المللی نشان داده اند که مشکل چندانی با صف آرایی در مقابل ایران و همراهی با طرف غربی ندارند. علاوه براین، برخلاف مواضع نسبتا محتاطانه چین، مقامات روس مدتی است ایران را طرف خطاب قرار داده اند و از تهران می خواهند دست از تعلل بردارد و به گفت وگوها برگردد. این در حالی است که رئیس جمهور آمریکا همین روزها و در حاشیه گفت وگوهای گروه ۲۰ برای گفت وگو درباره برجام با اروپایی ها دور یک میز خواهد نشست. جو بایدن به عنوان رئیس دولتی که نقشی در خروج آمریکا از برجام نداشته است و به عنوان چهره آشنایی که برخلاف دونالد ترامپ، متهم ایجاد این بحران نیست، احیای اتحاد ایالات متحده با طرف های اروپایی را در دستور کار دارد.

تاریخ سفر گروسی مهم نیست

وزیر خارجه ایران در پاسخ به سوال دیگری مربوط به سفر دوباره مدیر کل آژانس بین المللی انرژی هسته ای به تهران و دیدارش با مقامات ایرانی نیز گفت: «ما قصد نداریم رفت وآمدهای ایشان را هیجانی کنیم و به مسائلی که بین ایران و آژانس است گره بزنیم. ما توافقاتی داریم که بین دو طرف شکل می گیرد و تاریخ های سفر مقامات ایران و آژانس در چارچوب خودش نهایی می شود. اما اصل سفر قطعی است اما بیان تاریخ آن فکر نمی کنم چندان ضرورت داشته باشد». آژانس در فاصله ای نزدیک نشست شورای حکام را پیش رو دارد، نشستی که در چند جلسه اخیر خود به مرز صدور قطع نامه و محکوم کردن ایران بسیار نزدیک شده است. در چنین شرایطی، اهمیت رسیدن به فهم مشترک با مدیر کل آژانس پیش از چنین جلسه ای آشکار است. آن هم دیدار با مدیر کلی که اخیرا به صراحت گفته بود هنوز نتوانسته است ارتباط مستقیمی را که وی با دولت قبلی داشته از زمان روی کارآمدن رئیسی برقرار کند و چند بار نسبت به دیدار و گفت وگو با مقامات ایرانی ابراز تمایل کرده است.

برنامه  دولت رئیسی برای برجام چیست؟

اما تعبیر «گاف» به این قبیل اظهارات در واقع تعبیر خوش بینانه ای است. رویکرد وزارت خارجه سوالی بزرگ تر را مطرح می کند. آیا دولت رئیسی اساسا احیای برجام و رفع تحریم ها را در برنامه دارد؟ یا چنان که چهره های جریان اصولگرا در دوران حسن روحانی بارها تاکید می کردند، واقعا این تصور در دولت برآمده از این جریان وجود دارد که ایران برای پیشبرد اهداف بین المللی اش نیاز واقعی به حل مسئله هسته ای و برجام ندارد؟ موضوع این نیست که این تصور لزوما صحیح است. مسئله این است که کسی نه در ایران و نه در میان دیگر بازیگران برجام هنوز از نگاه دولت رئیسی در این زمینه باخبر نیست و این خود، به اندازه کافی موضع ایران را در گفت وگوهای مربوط به برجام، در وین بروکسل یا هر جای دیگر، تضعیف می کند.

*شرق