شرق- محمد باقرزاده: جمله منتسب به روحانی: «همه موجودی خزانه براساس درخواست های جناب عالی {نوبخت} تخلیه شده است». توپخانه دولت سیزدهم همچنان دولت پیشین را نشانه می رود و در حالی از گشایش و بهبود اقتصادی در چند ماه فعالیت خود می گویند که هم زمان اسنادی منتسب به دولت پیشین منتشر می کنند که بگویند «خزانه تخلیه شده» تحویل گرفتند. همین دیروز یک خبرگزاری نزدیک به دولت نامه ای منتسب به دفتر رئیس جمهوری پیشین منتشر کرد که محتوای آن خالی شدن خزانه کشور است. این البته اولین افشای اسناد نزدیکان دولت سیزدهم نیست و چند هفته پیش هم سندی ۳۲ صفحه ای منتشر کردند که به سازمان برنامه و بودجه دولت پیشین نسبت داده شد و در آن ادعا شده بود که دلار تا سال های آینده به بالاتر از صد هزار تومان می رسد و دولت حتی در صورت بازگشت به برجام «ورشکسته» خواهد شد. انتشار این اسناد در حالی است که دولت کنونی در آستانه نبردی تمام عیار برای دسترسی به توافقی تازه درباره برجام است و همین موضوع حیرت بعضی کارشناسان اقتصادی و تحلیلگران حوزه دیپلماسی را به همراه داشته است؛ تحلیلگران می گویند در شرایطی که مذاکره کنندگان نیازمند شرایط مساعد برای مذاکره و به اصطلاح نکاتی هستند که دست بالا در مذاکرت را داشته باشند، این همه تاکید بر خزانه خالی و احتمال ورشکستگی دولت اگر مشکوک نباشد، دست کم گل به خودی است و نمی تواند کمکی به پیشبرد مذاکرات و رسیدن به توافقی مفید باشد. سناریوی حمله به دولت پیشین البته در ماه های ابتدایی بسیاری از دولت ها در ایران به همین سبک و سیاق پیش رفته و حتی «حسن روحانی» که آماج سنگین ترین حملات است، در ماه های ابتدایی دولت داری خود از خزانه خالی سخن می گفت و کار حتی به جایی رسید که رئیس دولت پیش از روحانی رسما به صدواسیما و مردم نامه نوشت و خواستار پاسخ گویی به «حملات و اتهامات» شد. دور گردون چرخید و حالا همین فیلم نامه و سناریو البته با تغییر نقش ها و بازیگران اصلی به رئیسی و روحانی رسیده است. خلاصه ماجرای تازه به این صورت است که همین دیروز «تسنیم» یعنی خبرگزاری نزدیک به محافظه کاران و دولت سیزدهم نامه ای منتسب به رئیس دفتر روحانی منتشر کرد. اگر فرض را بر صحت این نامه بگذاریم که البته فرض بزرگی است و ممکن است درست نباشد، یک جمله این نامه بسیار مهم است؛ جمله ای به نقل از حسن روحانی که خطاب به رئیس وقت سازمان برنامه و بودجه از خزانه خالی می گوید «همه موجودی خزانه بر اساس درخواست های جناب عالی تخلیه شده است، موجودی وجود ندارد»؛ اما بحث اصلی حالا صحت این نامه در یک طرف و همچنین حملات اقتصادی دولت کنونی و همراهانش به دولت پیشین است. این دقیقا همان چیزی است که ابراهیم رئیسی پیش تر و در دو دوره نامزدی انتخابات ریاست جمهوری خود به شدت به آن انتقاد داشت و می گفت دولت باید از عملکرد خود بگوید، نه اینکه به انتقاد از گذشته بپردازد. بخش مهم دیگر ماجرا اسناد دیگری است که در این روزها منتشر شده است؛ مثلا همان فایل ۳۲ صفحه ای که به عنوان تحلیل اقتصادی سازمان برنامه و بودجه دولت روحانی از آینده کشور منتشر شده و در آن از احتمال ورشکستگی دولت سخن به میان آمده است. به طور دقیق تر در خزانه کشور چه می گذرد و بازی با خزانه تا کجا پیش خواهد رفت؟
تسنیم دقیقا چه ادعایی داشت؟
همین دیروز خبرگزاری تسنیم خبری با تیتر «افشای سند «خزانه خالی»/ اعتراف بی سابقه «حسن روحانی» در مرداد ۱۴۰۰: همه موجودی خزانه تخلیه شده است» منتشر کرد که به سرعت به سرخط اخبار رسید و حتی با انتقاد شدید دیگر خبرگزاری های نزدیک به دولت هم روبه رو شد. در خبر تسنیم آمده است: «بر اساس نامه ای که خبرگزاری تسنیم به آن دست یافته است، حسن روحانی رئیس جمهوری سابق، مرداد امسال خطاب به نوبخت، رئیس سازمان برنامه و بودجه، رسما اعلام کرده است: «همه موجودی خزانه تخلیه شده است». دولت سیزدهم در شرایط بسیار نامطلوب اقتصادی سکان هدایت اقتصاد کشور را در دست گرفته است و شواهد و قرائن مختلف، مستند به آمارهای مراکز دولتی و غیردولتی نشان می داد چالش هایی مانند کسری بودجه، تورم و رکود اقتصادی از جمله میراث های شومی است که در چند ماه نخست حضور دولت جدید گریبان اقتصاد ایران را گرفته است». در ادامه این خبر هم آمده است: «اخیرا هم گزارشی منتسب به بانک مرکزی منتشر شد که نشان می داد تورم در نیمه نخست سال ۱۴۰۰ به بیش از ۵۰ درصد رسیده است، همچنین گزارش اخیر مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی حاکی از کسری بودجه حداقل ۴۰۰ هزار میلیارد تومانی و عدم تکافوی منابع بودجه در سال جاری است. این در حالی است که در روزهای پایانی حضور دولت دوازدهم، هزینه های جدیدی از جمله همسان سازی حقوق بازنشستگان و همچنین رتبه بندی معلمان آن هم در شرایط سخت کسری بودجه شدید به هزینه های جاری دولت اضافه شده است که همگی این شواهد حاکی از تحویل یک خزانه خالی به دولت سیزدهم بود؛ هرچند سند رسمی برای اثبات آن وجود نداشت؛ اما بر اساس سندی که امروز خبرگزاری تسنیم به آن دست یافته است، محمود واعظی رئیس دفتر رئیس جمهور در تاریخ ۹ مرداد ۱۴۰۰ طی نامه ای به نوبخت رئیس سازمان برنامه و بودجه می نویسد: نامه شماره ۱۹۴۶۵۳ مورخ ۲۸/۴/۱۴۰۰ جناب عالی با موضوع درخواست «پرداخت مبلغ مورد اشاره نزد خزانه به منظور تکمیل و بهره برداری از پروژه آب رسانی به آبیک» که تصویر آن به پیوست ارسال می شود، به استحضار ریاست محترم جمهوری رسید، پی نوشت فرمودند: همه موجودی خزانه بر اساس درخواست های جناب عالی تخلیه شده است، موجودی وجود ندارد». این متن کامل خبر تسنیم بود که البته با تصویری از نامه ادعاشده هم همراه بود. این خبر به طور خلاصه می گوید که دولت سیزدهم در شرایطی به شدت بغرنج سکان دولت را به دست گرفته و اگر الان مشکلات اقتصادی وجود دارد، ریشه این مشکلات به دولت پیشین برمی گردد. این شیوه خبرنویسی و افشای اسناد حتی با انتقاد دیگر خبرگزاری های اصولگرا هم همراه شد که در ادامه به آن پرداخته می شود.
واکنش نوبخت: اگر خالی بود چطور حقوق دادید؟
انتشار این سند با واکنش «محمدباقر نوبخت»، معاون رئیس جمهور پیشین و رئیس وقت سازمان برنامه و بودجه همراه شد که به نظر می آید صحت نامه را تایید می کند، اما برداشت تسنیم از نامه را نادرست می داند. نوبخت در واکنش به این خبر به اقتصادنیوز گفت: در دولت قبل تصمیم گرفته شد تا طرح های عمرانی اولویت دار را که تا پایان عمر دولت دوازدهم قابل اتمام هستند، هرچه زودتر به سرانجام برسانیم تا طرح های نیمه تمام کمتری باقی بمانند. برای این منظور ردیفی مختص طرح های اولویت دار نزد خزانه در نظر گرفته شد. به گفته او، مقرر شده بود پس از تایید اولویت طرح ها از سوی دستگاه مربوطه و با توافق رئیس جمهور، از محل این ردیف، بودجه لازم تخصیص یابد. در همین راستا در چهار ماهه اول امسال قریب به ۶۴ هزار میلیارد تومان برای طرح های عمرانی هزینه شد. نوبخت با اشاره به اینکه موجودی این ردیف اوایل مرداد به اتمام رسیده بود، ادامه داد: از همین روی آقای رئیس جمهور در پاسخ به درخواست تخصیص بودجه برای تکمیل و بهره برداری از پروژه آبیک، مرقوم فرمودند که موجودی این ردیف به پایان رسیده است. رئیس پیشین سازمان برنامه و بودجه کشور با تاکید بر اینکه خزانه در پایان دولت دوازدهم خالی نبوده، یادآور شد: خزانه ورودی مستمر دارد و هر روز در آن مبالغی تجمیع می شود. این به آن معناست که خزانه هیچ وقت خالی نمی شود. حتی اگر چنین ادعای محالی صحت داشت، پس چطور در سه ماه گذشته حقوق ها از سوی دولت جدید پرداخت شده است؟
واکنش تند برخی محافظه کاران به تسنیم
انتشار چنین خبری از سوی یک خبرگزاری نزدیک به دولت حتی انتقاد تند دیگر خبرگزاری های نزدیک به دولت و بعضی از کارشناسان و تحلیلگران اقتصادی و دیپلماسی را به همراه داشت؛ به عنوان مثال خبرگزاری «مهر» در واکنش به این خبر ادعای وجود خزانه خالی در دوره روحانی را کذب دانست و در گزارشی به انتقاد از این روند پرداخت. در این گزارش آمده است: نامه ای منتسب به دفتر رئیس جمهور قبلی منتشر شد که در آن ادعا شده در روزهای پایانی دولت دوازدهم، آقای روحانی خطاب به محمدباقر نوبخت، رئیس وقت سازمان برنامه و بودجه، از «تخلیه»! شدن خزانه کشور سخن گفته است. در مخدوش بودن این نامه همین بس که علاوه بر ادبیاتی عجیب و فقدان مهر محرمانه، نشان می دهد گویا رئیس سازمان برنامه و بودجه کشور از وضعیت خزانه مطلع نیست و باید رئیس جمهور وضعیت خزانه را به او اعلام کند، حال آنکه طبق قاعده این رئیس جمهور است که وضعیت خزانه را از رئیس سازمان برنامه و بودجه خود استعلام می گیرد!». در ادامه این گزارش به دیگر اسناد منتشرشده در روزهای گذشته هم اشاره شده است: «در روزهای اخیر این دومین بار است که مکاتبات و گزارش هایی منتسب به «دولت و سازمان برنامه در دولت قبلی» منتشر می شود که یک بار به غلط و برخلاف همه محاسبات و اصول اقتصادی ادعای رسیدن قیمت دلار به چند صد هزار تومان را مطرح می کنند و یک بار برخلاف واقعیت موجود و متناقض با اظهارات مقامات اقتصادی دولت، از خزانه خالی سخن به میان می آورند». گزارش این خبرگزاری نزدیک به دولت در ادامه از زیان چنین خبرسازی هایی آن هم در آستانه مذاکرات هسته ای می گوید: «انتشار چنین گزارش ها و نامه هایی آن هم در بحبوحه مذاکرات و در شرایطی که مردم و به ویژه فعالان اقتصادی به برنامه ها و تدابیر اقتصادی دولت رئیسی چشم امید بسته اند و انتظارات تورمی شان قدری تعدیل شده است، بسیار تردیدبرانگیز است و از انگیزه هایی نادرست که قصد ضربه به مصالح ملت و کشور دارد، حکایت دارد. انگیزه هایی که از طرفی به دنبال ارسال سیگنال ضعف به دشمن برای اعمال تحریم های بیشتر و از طرفی به دنبال ناامیدکردن مردم و فعالان اقتصادی است». نکته مهم این گزارش، تاکید بر ضرورت برخورد قضائی با انتشار چنین اخباری است: «به نظر می رسد لزوم ورود دادستان به عنوان مدعی العموم و نیز نهادهای امنیتی و اطلاعاتی برای برخورد با ناشران چنین گزارش های سراسر اشتباهی که تشویش اذهان عمومی، ناامیدی مردم و ارسال پیام ضعف به دشمن را هدف قرار داده است- چه درون دولت و چه بیرون دولت باشند- ضروری به نظر می رسد. از رئیس جمهور هم انتظار می رود با ناشران این گزارش ها و نامه های سراسر اشتباه اگر درون دولت هستند، به شدت برخورد کند که شائبه خالی کردن شانه های مسئولان دولت از زیر بار مسئولیت به بهانه غلط خالی بودن خزانه برطرف شود».
خزانه واقعا خالی است؟
فارغ از بحث امنیت ملی و تاثیر چنین خبرهایی در امنیت جامعه، به نظر می آید این ادعاها دست کم براساس اظهارات مسئولان اقتصادی همین دولت ناردست است. به عنوان مثال در روزهای گذشته خاندوزی، وزیر اقتصاد، در صفحه شخصی خود در شبکه های اجتماعی بارها به صراحت اذعان کرد که تامین بودجه شهریور و مهرماه کل کشور بدون استقراض از بانک مرکزی و در مهرماه حتی بدون فروش اوراق بدهی به نحو مقتضی صورت گرفته است. این سخنان یک پرسش ساده را مهم می سازد که در شرایطی که خزانه خالی بوده، چگونه دولت سیزدهم توانسته بودجه اولین ماه (شهریور) در دوره مدیریت خود در کشور را بدون خلق پایه پولی و بدون ایجاد بدهی تامین کند؟ این پرسش و موارد مشابه از نگاه کارشناسان و حتی رسانه های نزدیک به دولت دور نمانده و خبرگزاری مهر در همان گزارش به این موارد پرداخته است. به عنوان مثال این گزارش با اشاره به سخنان رئیس سازمان برنامه و بودجه نوشته است: «میرکاظمی بارها در این روزها از عدم ایجاد پایه پولی جدید و حتی کاهش پایه پولی خبر داد. سوال اینجاست که در شرایط تخلیه بودن خزانه، چگونه دولت سیزدهم توانسته بدون استقراض هزینه های بودجه عمومی یک ملت را تامین کند؟ ضمن اینکه در کشوری با مختصات اقتصادی و ظرفیت های بزرگ و منحصربه فردی مانند ایران اساسا طرح ادعای خالی بودن خزانه هیچ جایگاهی ندارد». علاوه بر این پرسش ها براساس گزارش دیوان محاسبات، دولت سالانه هزارو ۶۰۰ هزار میلیارد تومان یعنی معادل نیمی از نقدینگی کشور، یارانه پنهان در کشور توزیع می کند یا دارایی های دولت بیش از ۱۲ هزار هزار میلیارد تومان یعنی سه برابر نقدینگی امروز کشور برآورد می شود. همین نکته به خوبی ادعای خزانه خالی را به پرسش می گیرد که مهر در جمع بندی این موارد نوشته است: «طرح ادعای خالی بودن خزانه نه با شرایط دولت و نه با اظهارات دولتمردان سازگار نیست و به جز انگیزه های خسارت آمیز پشت پرده، هیچ احتمال دیگری نمی توان برای این گزارش ها و نامه ها و ادعاهای غلط یافت». فارغ از این پرسش ها که ادعای خزانه خالی را رد می کند، به نظر می آید این توپخانه حمله به دولت پیشین برنامه آتش بس ندارد و احتمال می رود که در روزهای آتی شاهد انتشار موارد دیگری هم باشیم؛ مواردی که از نگاه برخی کارشناسان بی ارتباط با شرایط بغرنج کنونی وضعیت معیشت مردم نیست: حالا دولتی بر سر کار آمده که در این سال ها وعده های رنگین و مختلفی به مردم داده؛ ولی برآورده کردن آنها چندان هم آسان نیست و شاید این گونه خبرها تلاشی برای آماده سازی افکار عمومی برای محقق نکردن وعده ها باشد. البته دولت سیزدهم تازه به پاستور رسیده و ممکن است در روزها و ماه های آتی این رویه را تغییر دهد. باید منتظر گذر زمان و کارنامه این دولت بود.
