عصر ایران؛ جعفر محمدی - "اردبیل مفاخر بسیاری دارد، ما در زمان خود نه محقق اردبیلی را درک کردیم و نه مقدس اردبیلی را."
این جمله رئیس جمهور رئیسی در اردبیل، سوژه چند روز اخیر کشور شده است. منتقدان از آن به عنوان "گاف" یاد می کنند و می گویند "محقق اردبیلی" و "مقدس اردبیلی" هر دو نام یک نفر به نام "احمد بن محمد اردبیلی" ، از علمای بزرگ شیعه در قرن دهم هجری است. 

در پاسخ، آیت الله سید حسن عاملی، امام جمعه اردبیل گفته است: "آیت‌‌الله محقق اردبیلی که دانشگاه اردبیل نیز به نام ایشان است از مفاخر شیعه هستند که بزرگان می‌گفتند که اگر به این بزرگوار صرفاً مقدس بگوییم ممکن است علمیت ایشان تحت‌الشعاع قرار بگیرد.
نفر دومی که آقای رئیس‌جمهور منظورشان بود، آقای محمد بن علی اردبیلی مشهور به محقق اردبیلی صاحب کتاب مشهور "جامع الرواة" بودند که ایشان نیز واقعاً از مفاخر هستند، بنابراین آقای رئیسی از دو عالم بزرگوار متفاوت نام بردند."


در این باره دو نکته زیر قابل تامل است:

1 - هیچ انسانی کامل نیست، ولو آن که رئیس جمهور باشد. همه هم ممکن است گاف هایی بدهیم و مگر من و شما تا کنون گاف نداده ایم یا تضمینی هست که در آینده نیز مرتکب خطا نشویم؟ هر چند که گاف انسان های معروف تر و مهم تر، بیشتر می پیچد و سر زبان ها می افتد. به همین دلیل است که چهره های معروف به ویژه سیاستمداران، مشاورانی متعددی در رشته های مختلف دارند که به آنها کمک می کنند کمترین خطاها را داشته باشند. 

این که رئیسی گاف بدهد، بد است ولی بدتر از آن، وهن و تمسخر است که متاسفانه در یکی دو روز اخیر، با موج فزاینده ای از آن مواجه هستیم و بسیاری چنان از این موضوع، خوشحال و سر کیف هستند که انگار خود علامه دهرند؛ حال آن که اگر به اغلب شان بگویی "میزرا محمدتقی خان فراهانی" دستور قتل "امیرکبیر" را به کاشان برد، باور خواهند کرد چون نمی دانند که این دو، یک نفرند و اولی اسم است و دومی لقب و عنوان او!

برای من به عنوان یک ایرانی، گاف رئیس جمهور، خوشایند نیست ولی ترجیح می دهم بیش از آن که روی آن متمرکز شوم، به عنوان یک شهروند، از رئیس جمهور کشورم، کار و خدمت بخواهم. 

در همین فقره اخیر، همین که رئیس جمهور کشورم، به یکی از استان ها (اردبیل) رفته تا از نزدیک با مشکلات آنجا آشنا شود و گرهی بگشاید، مهم تر از این است که درباره یک شخصیت تاریخی چه گفته است و اساساً یکی از انتقادات وارده به رئیس جمهور فعلی و اسلاف ایشان این است که فکر می کنند باید درباره همه چیز صحبت کنند؛ حال آن که مردم آنها را برگزیده اند برای کار و خدمت، و الّا آنچه در این ملک فراوان داریم، سخنران است!

2 - اما نکته دوم به سخنان آیت الله سید حسن عاملی، امام جمعه محترم اردبیل مربوط می شود. بعد از خواندن سخنان ایشان درباره اظهارات رئیس جمهور، کنجکاو شدم تا درباره فرد دوم مورد ادعای ایشان، یعنی "محمد بن علی اردبیلی" بیشتر بدانم چرا که تا کنون جایی نخوانده و نشنیده بودم که "محقق اردبیلی" لقب وی بوده باشد. همچنین می خواستم بدانم آیا این لقب واقعا متعلق به دو نفر است یا اظهارات امام جمعه اردبیل برای رفع و رجوع ماجرا بوده است؟

بنابراین به نوشته های خود آقای عاملی (منتشره در سایت دانشگاه مقدس اردبیلی) و نیز مکتوبات دیگران که در سایت ایشان منتشر شده، مراجعه کردم و دیدم که "محقق اردبیلی" و "مقدس اردبیلی" دو لقبی هستند که برای یک نفر (احمد بن محمد اردبیلی) به کار رفته است. (اینجا و اینجا)

به جست و جوی خود درباره "محمد بن علی اردبیلی" ادامه دادم و در سایت های "مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی"، "دانشنامه اسلامی"،"ویکی فقه دانشنامه حوزوی"، "ویکی شیعه" و "دانشنامه تخصصی کتاب شناسی و زندگی نامه" به دنبال اطلاعات از "محمد بن علی اردبیلی" گشتم.

در هیچ کدام از این منابع، حتی یک بار هم از ایشان تحت عنوان "محقق اردبیلی" یاد نشده است و مکشوف نشد که امام جمعه محترم بر چه مبنایی می گویند "مشهور به محقق اردبیلی بوده اند".

چنین به نظر می رسد اولین کسی که در تاریخ از این شخص تحت عنوان "محقق اردبیلی" یاد کرده، امام جمعه اردبیل است که در توجیه سخنان رئیس جمهور، لقب محقق اردبیلی را که قرن هاست برای "احمد بن محمد اردبیلی" به کار می رود، به "محمد بن علی اردبیلی" داده است، مگر آن که جناب ایشان که از علمای بنام دیار اردبیل هستند، استنادات قوی تاریخی ارائه و ثابت کنند که شخص دوم هم در تاریخ با عنوان "محقق اردبیلی" شناخته می شده است و این لقب، متعلق به دو نفر است.

در غیر این صورت، باید گفت که اگر رئیسی گاف داده باشد (که از هر انسانی متصور است و این همه داد و قال ندارد)، امام جمعه اردبیل، گاف نداده، بلکه برای رفع و رجوع کردن یک گاف، تاریخ 500 ساله را تحریف کرده است.

امیدواریم مستندات ایشان منتشر شود تا چنین اتهامی متوجه ایشان نشود و الا نه گاف رئیس جمهور که واکنش امام جمعه اردبیل به این گاف، در تاریخ خواهد ماند و البته نه به نیکی!