جماران؛ حجت‌الاسلام والمسلمین هادی سروش با اشاره به سخنی از امام سجاد(ع) بیان کرد: خشونت در زبان و رفتار و همچنین افشاگری و برملا کردن راز دیگران در جهت بردن آبروی افراد دو رذیله‌ای هستند که امام سجاد(ع) نسبت به آنها هشدار داده و فرموده حاضرم دستم را بدهم اما شیعیانم این دو را رعایت کنند.

حجت‌الاسلام والمسلمین هادی سروش، از اساتید حوزه علمیه، شب گذشته ۱۲ شهریور، مصادف با شام شهادت امام سجاد(ع) از طریق صفحه اینستاگرام خود به طرح بحث در زمینه حساسیت‌های امام سجاد(ع) نسبت به دو رذیله اخلاقی که شیعیان باید از آن دور باشند پرداخت که در ادامه متن سخنان وی را می‌خوانید؛

یک روایت شریف از امام سجاد(ع) در کتاب کافی نقل شده که این حدیث الهام‌بخش موضوع این جلسه است. حدیث از نظر سند صحیحه است و ابوحمزه ثمالی از امام سجاد(ع) نقل می‌کند که حضرت(ع) فرمودند: به خدا قسم دوست دارم دستم را بدهم اما شیعیان ما این دو خصوصیت را رعایت کنند؛ اول اینکه از تندی و بی پروایی و خشونت دور باشند و دیگر اینکه شیعیان از افشاگری به دور باشند. این حدیث بسیار جای تأمل دارد. ائمه(ع) به ما سفارشات اخلاقی زیادی داشتند و از رذائل اخلاقی ما را بازداشتند، اما این تعبیر امام سجاد(ع) که فرمود به خدا قسم دوست داشتم دستم را بدهم اما شیعیان ما این دو خصوصیت را رعایت کنند که تند و تیز نباشند و رازداری کنند، بسیار مهم است و یاد ندارم این تعبیر دستم را بدهم را در روایات داشته باشیم. بنابراین اعمال خشونت و تندی و فشار و همچنین برملا کردن راز مردم پسندیده نیست.

گرفتاری جامعه به خشونت و افشاگری

برخی‌ها تصور می‌کنند که ما با هر دلیلی می‌توانیم تند و تیز باشیم و خشونت به خرج دهیم و افشاگری داشته باشیم، اما امام سجاد(ع) می‌فرمایند بیایید دست من را بگیرید، اما این خصوصیات را نداشته باشید. متاسفانه ما گرفتار این دو خصوصیت شده‌ایم. ائمه(ع) ما امام حاضر هستند و فرمایشات آنها به‌روز است و این فرمایش امام سجاد(ع) طوری است که گویی همین امروز این مطلب را فرموده‌اند. در مورد تندی و بی‌پروا بودن و خشونت داشتن نیز باید توجه کنیم که در دو بخش قابل بررسی است؛ یکی در بخش زبان و یکی در بخش رفتار است. برخی‌ها در زبان تند هستند و زبانشان لَین و آرام نیست. برای نمونه، برخی‌ها در فضای مجازی هم که می‌خواهند چیزی بگویند، تند نظر می‌دهند. اینها در مکتب امام سجاد(ع) سیراب نشدند و آدم‌هایی که بی‌پروا و تند و تیز هستند سر این سفره نیستند. این در حالی است که خدا به موسی بن عمران(ع) فرمود حالا که می‌خواهی نزد فرعون بروی که مجسمه تکبر و دیکتاتوری است، با او با یک زبان نرم سخن بگو.

همچنین خداوند در قرآن می‌فرماید: «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لَا یَسْخَرْ قَوْمٌ مِنْ قَوْمٍ عَسَى أَنْ یَکُونُوا خَیْرًا مِنْهُمْ وَلَا نِسَاءٌ مِنْ نِسَاءٍ عَسَى أَنْ یَکُنَّ خَیْرًا مِنْهُنَّ وَ لَا تَلْمِزُوا أَنْفُسَکُمْ وَلَا تَنَابَزُوا بِالْأَلْقَابِ بِئْسَ الِاسْمُ الْفُسُوقُ بَعْدَ الْإِیمَانِ وَمَنْ لَمْ یَتُبْ فَأُولَئِکَ هُمُ الظَّالِمُونَ»؛ فرمود ای مؤمنین نباید یکدیگر را مسخره کنید و شاید کسی را که شما مسخره می‌کنید از شما بهتر باشد. در عین حال که خدا می‌فرماید هیچ کسی دیگری را مسخره نکند، خصوصا در این آیه تعبیر زنان را دارد و نشان می‌دهد که برخی خانم‌ها رعایت نمی‌کنند و زبانشان تمسخرآمیز است. شاید خانمی که یک خانم دیگر را مسخره می‌کند، آن طرف بهتر باشد و باید به این توجه کرد. سپس در آیه آمده است: اسم‌ها را با کرامت و بزرگواری ببرید و نام زشت و نامبارک بر یکدیگر نگذارید. این است که امام سجاد(ع) فرمود: حاضرم دستم را بدهم اما تندی‌ها در شیعه مشاهده نشود. ما وقتی به روایات این باب یعنی تندی و تیزی در زبان مراجعه می‌کنیم روایات عجیبی را می‌بینیم که قابل توجه است.

شماتت و نتیجه آن

برای نمونه شماتت، یک بداخلاقی و تندی زبانی است که برخی دیگران را به سبب یک ناراحتی که به آنها رسیده سرزنش و شماتت می‌کنند. امام صادق(ع) می‌فرمایند: کسانی که شماتت می‌کنند از دنیا نمی‌روند مگر اینکه همان چیزی که نسبت به دیگران شماتت کرده بر سر خودش آید. یا در مورد سب و لعن و حرف زشت زدن که یک نوع بدزبانی است نیز روایاتی وجود دارد. برخی‌ها تکه کلامشان این شده که می‌گویند خداوند فلانی را لعنت کند اما باید توجه کنیم که لعنت جا دارد و لعنت یعنی بوی رحمت الهی به مشام این فرد نرسد و به تا ابد در جهنم بماند. ما حق نداریم کسانی که مؤمن و مسلمان هستند را لعنت کنیم و باید توجه کنیم که بار کلمه لعنت سنگین است.

امام صادق(ع) می‌فرمایند: اگر جا داشته باشد لعنت به آن ملعون می‌رسد، اما اگر این لعنتی که کرده به آن ملعون نرسد و آن طرف لایق این لعنت نباشد، به لعنت‌کننده برمی‌گردد؛ یعنی تندی و بی‌پروایی و خشونت زبانی بسیار مورد توجه قرار گرفته است. بنابراین گاهی این خشونت زبانی در لعن و گاهی در شماتت و گاهی در تهمت به دیگران و سوءظن است. امام صادق(ع) فرمودند: همین که به مؤمنی تهمتی بزنید به مجرد اینکه تهمت زده شود، ایمان انسان از بین می‌رود؛ یعنی همانطور که نمک در آب حل می‌شود، ایمان کسی که تهمت می‌زند نیز منحل می‌شود. اینها خشونت‌ها زبانی است که خیلی مهم و قابل توجه است.

گاهی اوقات هم این تندی‌ها در رفتار انسان‌ها خود را نشان می‌دهد که ما را از خشونت رفتاری نیز بر حذر داشتند. سوره مبارکه بقره از آیه ۲۲۶ تا آیه ۲۴۱ در مورد خشونت نسبت به زن‌هاست که به شکل‌های مختلف مطرح شده است. طبعا مرد یک قدرتی دارد اما وقتی از این قدرت برای آزار رساندن به همسر و فرزند خودش استفاده می‌کند، بی‌پروایی است و همانی است که امام سجاد(ع) می‌فرماید: حاضرم دستم را بدهم اما شیعیان من اینطور نباشند. بنابراین مسئله مهمی است که حدود ۱۵ آیه در این رابطه داریم.

وضعیت خشونت علیه زنان در ایران و جهان

در آمریکا ۳۵ درصد از زنان تحت خشونت هستند. از آمریکا بدتر در هند است که ۴۱ درصد از زنان گرفتار خشونت هستند. ما هم آمار خوبی در این زمینه نداریم. طبق آمار رسمی ۶۶ درصد زنان ایرانی حداقل یکبار خشونت را چشیده‌اند. آیا شیعه امام سجاد(ع) باید این آمار را در کشور داشته باشد؟ گاهی اوقات هم خشونت سیاسی است که به معنای حذف و انگ زدن است. بنابراین خشونت به صورت زبانی، خانوادگی، اجتماعی و سیاسی بروز پیدا می‌کند. در باب خشونت اجتماعی و سیاسی می‌شود به این آیه اشاره کرد که بسیار شنیدنی است. خداوند می‌فرماید: «قَالَ الْمَلَأُ الَّذِینَ اسْتَکْبَرُوا مِنْ قَوْمِهِ لَنُخْرِجَنَّکَ یَا شُعَیْبُ وَالَّذِینَ آمَنُوا مَعَکَ مِنْ قَرْیَتِنَا أَوْ لَتَعُودُنَّ فِی مِلَّتِنَا قَالَ أَوَلَوْ کُنَّا کَارِهِینَ»؛ آنها که استکبار داشتند به شعیب(ع) چنین گفتند که در مورد تو دو کار را می‌کنیم؛ یا تو را از کشور بیرون می‌کنیم یا باید در حزب و گرایش ما قرار بگیری. استکبار به ظاهر و لباس نیست به باطن است که خود را در زبان و رفتار نشان می‌دهد. این است که امام سجاد(ع) می‌فرماید: حاضرم دستم را بدهم اما شیعیان من اینطور نباشند.

اما بخش دوم در مورد افشاگری است. متاسفانه امروزه این مسئله را داریم که آبروی یکدیگر را می‌ریزیم. گاهی این افشاگری در مباحث اخلاقی و گاهی در مباحث عقیدتی است. در مباحث عقیدتی موظف هستیم عقاید خود را حفظ کنیم، اما باید مواظب باشیم در جایی که ممکن است مورد اهانت قرار بگیرد، آنجا مطرح نکنیم. امروزه برخی از گویندگان معجزاتی را از ائمه نقل میکنند که موجب می‌شود از سوی عده‌ای استهزاء شود، اما کتمان کجا رفته است؟ امام صادق(ع) فرمود: آنهایی که با عمد و توجه باعث می‌شوند که آبروی ما بریزد و مورد تمسخر قرار بگیریم، مانند کسانی هستند که ما را به عمد کشته باشند.

پیامبر اسلام(ص) نیز فرمودند: اینهایی که دنبال این هستند که رازی را از کسی به دست آوردند و این راز را برملا کنند خداوند راز اینها را برملا می‌کند، ولو که در گوشه خانه خود مخفی شده باشند. بنابراین رازداری و کتمان تا این حد اهمیت دارد. در حدیث دیگری امام صادق(ع) به مفضل فرمودند: مفضل اینهایی که یک مطلبی می‌نویسند و حرفی را حکایت می‌کنند تا کسی را از چشم بیندازند از ولایت خدا خارج هستند و عبد شیطان محسوب می‌شوند. بنابراین بیان نورانی امام سجاد(ع) این بود که فرمودند: حاضرم دستم را بدهم اما شیعیان من تندی در زبان و رفتار و همچنین افشاگری را نداشته باشند.