یورونیوز: وقتی طالبان یکشنبه ۱۵ اوت وارد کابل می شد و اشرف غنی، رئیس‌جمهوری وقت افغانستان به همراه نزدیکانش سراسیمه راهی فرودگاه پایتخت و خارج کشور بودند، معاون اول او هم راهی بود اما نه به خارج، به دره پنجشیر در داخل خاک افغانستان.

امرالله صالح بر سر عهدی که بسته بود و وعده‌ای که داده بود ایستاده بود. به پنجشیر، زادگاه خود و مرداش، احمدشاه مسعود رفت تا در کنار احمد، پسر «شیر پنجشیر» آخرین «جبهه مقاومت» در برابر طالبان باشند که آقای صالح می‌گوید هیچ وقت تفکراتشان را بر نخواهد تافت.

سه سال پیش در محل سکونت خود در کابل به گفت: «هیچگاه امکان ندارد که من با این گروه [طالبان]، حتی اگر همه صلح کنند، که من شاید آن صلح را استقبال کنم ولی حاضر نیستم جرم طالبان را ببخشم.»
امروز و در حالی که عبدالله عبدالله، یار دیروز وی به همراه چند چهره شناخته شده در کابل با طالبان بر سر «حکومت آینده تحت سیطره طالبان» افغانستان گفتگو می‌کنند، امرالله صالح می‌گوید به معامله‌ای که طالبان تحمیل کند تن در نمی‌دهد، همزمان وی و احمد مسعود می‌گویند از گفتگو و راه حلی سیاسی استقبال می‌کنند.

طالبان می‌گوید «مشکل پنجشیر» جایی که صالح و همقطارانش در آن پناه و سنگر گرفته‌اند مشکل کوچکی است و «۸۰٪ مطمئن» هستند جنگی در کار نخواهد بود. طالبان امیدوارند این بار بر پنجشیر، تنها منطقه‌ای که نه ارتش سرخ شوروی و نه آنها نتوانستند در اولین دوره حاکمیت‌شان بر افغانستان تسخیر کنند، تسلط پیدا کنند، این بار نه با جنگ بلکه با مذاکره.

مکالمه و برقراری ارتباط اینترنتی در ارتفاعات و دره پنجشیر سخت است. آقای صالح وقتی کنار می‌نهد و در این روزهای پرآشوب کشورش با یورونیوز گفتگو می‌کند. می‌گوید فرصت پاسخگویی به تنها چهار سوال را دارد اما پنجمین سوال را هم جواب می‌دهد.

دوست داشتم سوالی دیگری را هم که سه سال پیش از آقای صالح در کابل پرسیده بودم، دوباره بپرسم که «راه نجات کشور خود را در چه می‌بینید؟» امرالله صالح، آوریل سال ۲۰۱۸ میلادی در مصاحبه‌ای با یورونیوز در منزل مسکونی‌اش در پاسخ به این سوال گفت: «در ایجاد دو تا نقطه بسیار ساده؛ وحدت ملی و ایجاد دولت قوی.»
مایل بودم همان سوال را با این توضیح تکرار کنم که حدود ۴۰ سال است در افغانستان نه وحدت ملی تحقق یافت و نه استقرار دولت مرکزی قوی که بتواند به تمام کشور اعمال حاکمیت کند. اما آقای صالح فرصتی نداشت و بلافاصله خداحافظی کرد و رفت.

بعنوان اولین سوال از او پرسیدم: معاون اول رئیس جمهوری سابق، اشرف غنی بودید. می‌توانستید مثل ایشان و به راحتی از افغانستان خارج شوید، اما ماندید، چرا؟

دلایل مختلفی بود ولی عمده‌ترین دلیلش این است که من سرباز احمد شاه مسعود هستم و در قاموس او چیزی به اسم فرار، تبعید و رها کردن ملت در لحظات بد، دشواری و اضطراب نبود و ما میراث بزرگی را بر شانه‌های خود به‌عنوان پاسداران میراث احمد شاه مسعود به دوش می‌کشیم. و اگر من فرار می‌کردم شاید از نظر جسمی زنده می‌بودم ولی به مجرد اینکه به هر گوشه دنیا می‌رسیدم از نظر روحی همان لحظه می‌مردم. و در اذهان ملتم و همسنگرهایم برای ابد به‌عنوان یک نقطه تاریک و به‌عنوان یک لکه در جبین تاریخ ملت خود درج می‌شدم و من حاضر نبودم به هیچ قیمتی در این لحظات دشوار، سخت و بحرانی ملت افغانستان را ترک کنم و در بدترین حالت ما از بیچاره‌ترین‌ها درخواست کنیم که از ارزش‌ها دفاع کنند. خاک بالای ما حق دارد و این لحظاتی بود که به صدای خاک و ملت خود لبیک می‌گفتیم. لحظات دشوار است ولی توام با افتخار و با عزت.

یورونیوز: دو روز پیش از سقوط کابل گفتید یقین دارید طالبان شکست می‌خورد. اما الان حکومت تشکیل می‌دهند. آیا همه و من جمله شما که سابقه اطلاعاتی و امنیتی هم دارید، در ارزیابی خود دچار اشتباه شدید، بیش از پنج هزار زندانی طالبان را آزاد کردید و به مذاکرات بی‌ثمر «بین‌الافغانی» در دوحه قطر خوشبین شدید؟

امرالله صالح: من انسان بی‌نقصی نیستم. من هزاران بار اشتباه کردم اما در موقعیتی که من قرار داشتم به‌عنوان معاون رئیس جمهور نمی‌توانستم آن تصمیم را وتو کنم. متاسفانه آمریکایی‌ها از ما به یک روش بسیار نادرست و غیردیپلماتیک خواستند که این زندانی‌ها را رها کنیم و تهدید کردند که کمک‌های اقتصادی و تسلیحاتی و نظامی به افغانستان را قطع می‌کنند. وقتی که ما روش کردیم که اگر ما این‌ها را رها کنیم به جبهه‌های جنگ می‌روند، آمریکا زیاد روی قدرت دیپلماتیک و قدرت مذاکراتی خود حساب می‌کرد. متاسفانه در مرکز این مذاکرات یک شخصیت بی‌اصول به اسم آقای خلیل‌زاد بود و به نظر من یکی از مسئولان این شرمساری [زلمی] خلیل‌زاد است.
یورونیوز: طالبان به دنیا و غرب می‌گویند به حقوق شهروندان و زنان افغانستان احترام خواهند گذاشت و به دنبال انحصار قدرت نیستند. آیا برقراری دموکراسی و تشکیل دولت وحدت ملی در افغانستانِ تحت حاکمیت طالبان، ممکن است؟ و حکومتشان در افغانستان بلندمدت خواهد بود یا کوتاه مدت؟

امرالله صالح: در ارتباط با این که طالبان تغییر کرده اند یا نکرده‌اند ، ما قرائن زیادی در اختیار نداریم. مثلا من به عنوان کسی که سابقه استخباراتی و اطلاعاتی دارم [می‌توانم بگویم که] ما از دو سه روز قبل می‌دانستیم که طالبان با یک رشته بمبگذاری‌ها، به عنوان این که داعش می‌خواهند بمبگذاری کنند [می‌خواستند] فاجعه میدان هوایی را ختم کنند. در عقب این بمبگذاری‌ها خودشان هستند. دو تا موضوع هست که می تواند چهره طالبان را در اذهان مردم افغانستان مثبت بسازد. اول: راس نظام چگونه انتخاب می‌شود و دوم: طالبان بر اساس کدام قانون می خواهند حاکمیت داشته باشند. قانون امارات اسلامی طالبان از نظر مردم افغانستان غیرقابل قبول است و انتخاب راس نظام توسط یک گروه غیرقابل قبول است. امکان ندارد که حاکمیت اینها در افغانستان دوام داشته باشد.

یورونیوز: طالبان می‌گویند پنجشیر را در محاصره خود دارند، جایی که شما در آن هستید و ۸۰ درصد مطمئن هستند جنگی در کار نخواهد بود؟ آیا این ادعا درست است و از شما می‌خواهند که تسلیم شوید؟ اگر جنگ اجتناب‌ناپذیر شد، بدون کمک خارجی قادر به مقابله با طالبان و حفظ پنجشیر هستید؟ پاکستان، روسیه، چین و ایران از طالبان حمایت تلویحی و بعضا صریح کرده‌اند.

امرالله صالح: مهمترین اصل، اراده یک ملت است. نقل قول می‌کنم از رهبر شهیدم که گفت وقتی ملتی به پا خیزد هیچ اسلحه‌ای نمی‌تواند اراده‌اش را بشکند. و من به این گفته ماندگار ایشان معتقد هستم. کشورهای منطقه حاضر نیستند که افغانستان مستعمره پاکستان باشد. همه می‌دانند که طالبان یک گروه نیابتی هستند و دستور از پاکستان می‌گیرند و وزیر خارجه پاکستان در این روزها نقش سخنگوی امور خارجه طالبان را ایفا می‌کند. همزمان طالبان به کثرت گرایی و به ترکیب ملی افغانستان اعتقاد ندارند. آنها باور دارند که با روش سرکوب حکومت طالبانی بسازند و افغانستان را به طالبانستان تبدیل کنند. این امکان ندارد. تدبر و غرور نظامی تاریخ ما نشان داده است که زیاد دوام نمی آورند. طالبان یک فرصت دارند نشان دهند به راه حل سیاسی اعتقاد و باور دارند. معنای باور داشتن به راه حل سیاسی آغاز مذاکرات بامفهوم است و الا در فضای موجود و [تحت تاثیر این] هیجان که گویا همه را شکست داده‌اند به ظلم و اصرارشان برای تاسیس امارات طالبانی که راس نظام آن را نیز یک شورا انتخاب کند، تاکید بورزند، معنای آغاز یک بحران عمیق است. حالا که چه مقدار خاک دست به دست می شود معنا ندارد و هیچ امکان ندارد که طالبان اراده ملت افغانستان را بشکنند.

اگر طالبان تن به سازش سیاسی ندهند مدت زمانی طول نخواهد کشید که اینها با بحران بسیار عمیق نظامی مواجه شوند. همین الان طالبان با بحران مشروعیت مواجهند

یورونیوز: چقدر به حمایت اتحادیه اروپا امیدوارید، انتظارتان از این اتحادیه و کشوری مثل فرانسه که حامی احمدشاه مسعود بود، چیست؟

امرالله صالح: دنیا مقروض ملت افغانستان است بخصوص مقاومت ملی افغانستان. اینها مقروض اخلاقی، سیاسی و مالی ما هستند. ما امروز در دره پنجشیر از دید جغرافیایی در نقطه‌ای محدود هستیم اما این پیام انسانی ملت افغانستان را به تمام جهان می رساند که کرامت انسانی باید حرمت گذاشته شود حق انسان باید احترام شود حاکمیت قانون باید وجود داشته باشد. ملت به خاطر تعیین راس نظام باید صدا داشته باشد. زن باید اجازه رفتن به مکتب و حق دسترسی به خدمات صحی و طبی داشته باشد و دیگر این که؛ آزادی بیان باید وجود داشته باشد و ما گلوی ملت را به خاطر انتقاد خفه نکنیم. بخاطر این ارزش‌ها اتحادیه اروپا باید مسئولیت اخلاقی خود را ادا و از مقاومت ملی افغانستان پشتیبانی سیاسی و اخلاقی بکند. از تمام موسسات کمک‌رسان می‌خواهیم که به پنجشیر به‌عنوان دره‌ای که امروز نمایندگی تمام مظلومین افغانستان را می‌کند بنگرند و کمک‌های خود را ارسال کنند. یادآور شوم که پنجشیر در مقاومت تنها نیست. دره دیگری به اسم اندرآب در روزهای گذشته شجاعانه علیه ظلم و وحشت طالبان مقاومت کرد. بخش‌هایی از کاپیسا، پروان، نورستان و تخار در اختیار ماست. پیشروی طالبان پیشروی عمیق و مستحکم شده نیست. اگر طالبان تن به سازش سیاسی ندهند مدت زمانی طول نخواهد کشید که اینها با بحران بسیار عمیق نظامی مواجه شوند. همین الان طالبان با بحران مشروعیت مواجهند؛ نه مشروعیت خارجی دارند و نه داخلی. آنچه در اختیار دارند 'خشونت' است.

*انتخاب