تردیدی نیست که امروزه عزاداری برای امام‌ حسین(ع) به بخش بزرگی از هویت شیعه تبدیل شده است. مرثیه‌سرایی برای حضرت امام حسین(ع) از جمله مراسم و شعائر بزرگ مذهب شیعه است که بنابر اصل قطعی و عقلانی تاثیرگذاری و ثمربخشی تعالیم اسلامی دارای فلسفه و آثار و ثمرات بزرگ و بسیار ارزشمند می‌باشد و به همین مناسبت در متون دینی دستورالعمل‌های صریحی از ائمه اطهار(ع) درباره ضرورت عزاداری برای حضرت سیدالشهداء ثبت و ضبط گردیده و برای این عمل اجر و پاداش‌های فراوانی نیز مقرر گشته است. اگرچه در روایات وارده، بر گریستن بر اباعبدالله(ع) تاکید شده است اما روشن است که گریستن برای امام حسین(ع) نیز به تنهایی و بی‌هدف واجد ارزش نیست بلکه باید با انگیزه ایجاد پیوند و ارتباط با اهداف و آرمان‌های والای حسینی صورت پذیرد و موجب گردد عواطف و احساسات با ارزش‌های نهفته در نهضت عاشورا رابطه برقرار کنند. همان امری که از رسالت‌های اصلی روحانیت در جهت‌دهی عزاداری در دوره کنونی به شمار می‌رود و امام خمینی به عنوان یک مرجع تقلید و روحانی تمام عیار برخاسته از حوزه‌های علمیه تلاش کرده است این راه را به روحانیت نشان دهد. آنچه در ذیل می‌آید نمونه‌هایی از دیدگاه‌های ژرف ایشان درباره فلسفه و ثمرات نهضت مقدس و تاریخی عاشورا می‌باشد که باید در عزاداری‌‌ها تبلور یابد و الا عزاداری کاملی صورت نگرفته است.
آمادگی مردم برای اجرای اهداف دین
از نظر امام ‌خمینی نخستین هدف عزاداری آن است که یک مسلمان را برای همیشه آماده دفاع و پیاده کردن دین نگه دارد. از نظر ایشان «این خون سیدالشهدا است که خون‌های همه ملت‌های اسلامی را به جوش می‌آورد و این دسته‌جات عزیز عاشوراست که مردم را به هیجان می‌آورد و برای اسلام و حفظ مقاصد اسلامی مهیا می‌کند». در این رهنمود، حضرت امام خمینی به زیباترین وجه به آثار روحی و عاطفی نهفته در حماسه‌های حسینی اشاره می‌نماید و در پی آن ضرورت نفوذ این آثار را در عزاداری و مرثیه‌سرایی‌ها متذکر می‌شود.
پیوند روحی و عاطفی با نهضت حسینی از این لحاظ حائز اهمیت بسیار می‌باشد که انسان با احساس و عاطفه زندگی می‌کند و این نعمت بزرگ الهی در کنار عقل و خرد موجب رشد و کمال و شکوفایی استعدادها و نیل به آزادی و رهایی از قیود و بندها می‌گردد. انسان عقلانی مطلق خشک و متصلب است و نمی‌تواند زندگی سالم و بالنده‌ای را رقم بزند. همان گونه که انسان عاطفی مطلق نمی‌تواند زندگی صحیح و پویا و کمال‌رسانی را برای خود رقم زند. با این وصف فقط انسانی که آمیزه‌ای از «عقل» و «احساس» است و با دو بال خردورزی و احساس‌گرایی قصد پرواز در فضای بی‌کران زندگی را دارد، موفق است و به مقصد خواهد رسید.
از این‌رو، امام ‌خمینی تصریح دارند که خون پاک و مطهر حضرت امام حسین(ع)، با تحریک احساسات مسلمانان و بیدار کردن عقلانیت آنها، آنان را برای صیانت از مقاصد اسلامی مهیا می‌نماید. این تعابیر به طور دقیق نقش عزاداری‌ها را در دگرگون‌سازی عواطف و احساسات مردم و سپس تامل آنان در اهداف نهضتی به آن عظمت، برای حاضر شدن در عرصه‌های تقابل و تعارض با دشمنان و تلاش عملی به منظور حفاظت از اسلام و جوامع اسلامی آشکار می‌نماید.
آمادگی مظلومان برای غلبه بر ظالمان
دومین نقش عزاداری، منطبق بر اهداف عاشورا، آمادگی مظلوم برای غلبه بر ظالم است. امام ‌خمینی به این نقش عزاداری، حضرت امام حسین(ع) اینگونه تصریح می‌نمایند:
«مجالس بزرگداشت سید مظلومان و سرور آزادگان که مجالس غلبه عقل بر جهل و عدل بر ظلم و امانت برخیانت و حکومت اسلامی بر حکومت طاغوت است، هر چه باشکوه‌تر و فشرده‌تر برپا شود و بیرق‌های خونین عاشورا به علامت حلول روز انتقام مظلوم از ظالم هر چه بیشتر افراشته شود».
این مجالس و محافل اگر با شکوه هرچه بیشتر تشکیل گردیده و عزاداریها در جهت و مجرای اصلی خود قرار گیرند و اشعار و مراثی با محتوای غنی و آثاری چون اعلام انزجار علیه ظلم و ستم و ضرورت جهاد و مبارزه با سلطه ستمگران در هر عصر و زمان و نجات و رهایی دین از نقش مخرب قدرت‌های استبدادی و استعماری در انحراف دین به ظهور و عینیت در آیند، زمینه برای برچیدن ظلم برای همیشه فراهم می‌آید و الا اگر بنا باشد گریه برای امام حسین با پذیرش ظلم و ناعدالتی، جمع گردد، در واقع نقش مخرب خود را ایفا می‌کند.
آشنا شدن با اهداف عاشورا
هدف دیگر عزاداری از نظر حضرت امام خمینی، روشن شدن اهداف امام حسین در قالب عزاداری است. به جرات می‌توان گفت ایشان به عزاداری مطلق و بدون شرح و تبیین اهداف و آرمان‌های نهضت حسینی معتقد نیستند، همان‌گونه که تحلیل و تبیین مطلق اهداف و مقاصد انقلاب کربلا که فاقد جنبه عاطفی و احساسی یعنی محافل عزاداری و مرثیه سرایی باشد را نیز نمی‌پذیرند. ایشان عزاداری‌ها را همراه با شرح اهداف نهضت حسینی و انطباق آن با مسائل روز جوامع و سرزمین‌های اسلامی می‌پذیرند و معتقدند که اگر بخواهیم از حماسه‌های حسینی حداکثر بهره‌وری شایسته و مفید و راهگشا را به عمل آوریم و از این طریق بتوانیم جامعه‌ای رشد یافته و پیشرفته و مطابق با اصول و مبانی دین و تعالیم و قوانین جامع اسلامی بنیان نهیم، باید از مجموعه جنبه‌های سیاسی و اجتماعی و روزآمد نهضت کربلاـ با تبیین اهداف و انگیزه‌ها و آرمان‌های این حرکت تاریخی ـ و مراسم پرشور و بالنده عزاداری و مرثیه سرایی ـ با بهره‌وری شایسته از عواطف و احساسات پاک و پیوند آن با ابعاد عاطفی حرکت و انقلاب حسینی ـ استفاده‌های منطقی و لازم و ضروری به عمل آوریم. امام خمینی برای نیل به این هدف و مقصد اعلام نمودند: «اهل منبرـ ایدهم‌الله تعالی ـ کوشش کنند در این که مردم را سوق بدهند به مسائل اسلامی و مسائل سیاسی ـ اسلامی مسائل اجتماعی ـ اسلامی و روضه را دست از آن بر ندارید که ما با روضه زنده هستیم.» ایشان در این رهنمود، هم ضرورت پرداختن به جنبه‌های سیاسی و اجتماعی نهضت حسینی به صورت یک وظیفه و تکلیف برای علما و وعاظ اشاره می‌کنند و هم بر ضرورت برگزاری مراسم عزاداری به صورت مراثی و روضه خوانی‌های اصیل و مطابق با محتوای غنی و صحیح تاکید می‌کنند.
یکی از نتایج آمیخته شدن جنبه‌های سیاسی و روزآمد و جنبه‌های عاطفی و احساسی نهضت حسینی این است که مخاطبان برای فداکاری در راه دین و صیانت از مکتب حسین(ع) مطابق با زمانه خود مهیا می‌شوند و این گونه نخواهد بود که بر مصائب و مظالم هزار سال پیش بگریند اما نسبت به مظالم زمان خود بی‌تفاوت باشند لذا ایشان توصیه می‌کرد: «به گویندگان اعلام می‌کنم که پس از گفتن «مسائل روز» «روضه و مرثیه» به سبک سابق اجرا کنند و ملت را مهیا کنند برای «فداکاری».
پرهیز از خرافه‌گرایی
همیشه چنین بوده و هست که تعالیم و ارزش‌ها و شعائر اسلامی در معرض هجوم آفات و آسیب‌های فراوان قرار گرفته و سعی شده از آثار شگرف و حرکت‌زای آن در عرصه‌های حیات اجتماعی و سیاسی کاسته شود. این تهاجم در بستر تاریخ، هم از جانب دشمنان، قدرت‌های استکباری و اذناب و ایادی آنان در جوامع اسلامی صورت پذیرفته است و هم با تبدل شدن به عدت و عجین شدن با سنت‌های بومی، ازسوی دوستان قالب تهی می‌کند. لذا حضرت امام خمینی به این دلیل به توصیه‌های مکرر برای انجام عزاداری‌های آگاهانه و همراه با مطرح کردن مسائل سیاسی روز می‌پردازند تا از این طریق مراثی و نوحه‌سرایی‌ها از مجرای اصلی خود خارج نشوند و در دام خرافه‌های مجعول گرفتار نگردند. چرا که روزآمدی عزاداری بخاطر تطبیقاتی که در اذهان ایجاد می‌کند، کمتر در معرض تحریف و تبدل به عادت خواهد بود. از این رو، همه اندیشمندان اسلامی و علمای آگاه و جریان شناس به ویژه روحانیان موظف هستند همواره و در هر عصر و زمان از یک سو مانع نشر و ترویج مراسم و مراثی یک جانبه و فاقد آگاهی بخشی‌های سیاسی درباره اهداف و انگیزه‌های نهضت حسینی و انطباق آن با مسائل روز و مشکلات جوامع اسلامی گردند تا به این وسیله مدایح و مراثی به صورت زنده و پویا و پیام‌رسان از نسلی به نسل دیگر منتقل شوند و ازسوی دیگر مردم را در انطباق با مصائب درگیر با آن هم کمک نمایند که از این طریق، خطر و آسیب نفوذ و راهیابی خرافات و اوهام و عادات بی‌ثمر به حداقل برسد.
بی‌تردید حرکت در این مسیر با مخالفت‌ها و اعتراض‌ها و حتی دشنام و فعالیت‌های مخرب قدرتمندان و نیز اهل جهل و جمود که البته ملعبه دست بازیگران سیاسی پشت پرده هستند، همراه می‌باشد، لکن درد آشنایان و تلاشگران خالص و صادقی که به جهاد فکری در این عرصه می‌پردازند می‌دانند که این راه باید با شجاعت و شهامت و بدون بیم و هراس پیموده شود و در هیچ شرایطی نباید این پیام قرآنی فراموش شود که: «یجاهدون فی‌سبیل‌الله و لایخافون لومه لائم؛ تلاشگران الهی در راه خدا مجاهده و فعالیت می‌کنند و از ملامت و سرزنش هیچ‌کس بیم و هراس ندارند.»

*امام خمینی بر آن بود که روحانیت ضمن حفظ سنت‌های مومنان در عزاداری محرم، باید آن را جهت داده و در راستای اهداف امام حسین(ع) قرار دهند
*یکی از نتایج آمیخته شدن جنبه‌های سیاسی و روزآمد و جنبه‌های عاطفی و احساسی نهضت حسینی این است که مخاطبان برای فداکاری در راه دین و صیانت از مکتب حسین(ع) مطابق با زمانه خود مهیا می‌شوند
*حضرت امام خمینی به صورت عملی نیز در انقلاب اسلامی ایران، با کیاست و تیزهوشی خاصی روح و محتوای اصلی عزاداری‌ها و دسته‌جات حسینی را به آنها بازگرداند.